Kitob O'zbek tilida (Audiokitob) - Josh va Dotti Makdauell. O‘Smir Bilan Ochiq Suhbat.
25 bob - Ochiq mazmundagi SMS-xabarlar jo‘natilishiga qanday yondashish lozim va bu borada nimalar qilmoq kerak?
Hozirgi kunda mobil telefoni egalari jinsiy aloqa mavzuidagi videorolik va fotosuratlarni o‘zaro tez-tez almashtirib turishadi.
Mana, hozirgi oilalar to‘qnash keladigan haqiqiy holat:
• o‘n ikki yoshdan o‘n yetti yoshgacha bo‘lgan 75% o‘smirlar mobil telefonlariga ega, ulardan 88% o‘zaro SMS-xabarlar jo‘natib turishadi. O‘smir o‘rtacha miqdorda bir oyda 3146 xabar yuboradi, o‘n ikki yoshdan o‘n to‘qqiz yoshgacha bo‘lgan bolalar esa har oyida 1146 xabar jo‘natishadi1. Bunday ma’lumotlar kattalarni ajablantirishi mumkin, lekin bu o‘rinda hayron qoladigan hech nima yo‘q: bolalar qayerda bo‘lmasinlar - maktabda, uyda, savdo markazida, - qo‘l telefonlaridan “uzilib ketishmaydi”. Shu bilan birgalikda o‘smirlar ko‘pincha yuqori texnologiyalardan behayo mazmundagi SMS-xabarlarni o‘zaro almashtirib turishda foydalanishadi. Ehtimol, siz bu haqda avval bilmagandirsiz, ammo:
• 20% o‘smirlar yalang‘och yoki yarim yalang‘och holda o‘zlari qatnashgan videoroliklar yoki fotosuratlarni yuborishgan yoki barcha ko‘rishi mumkin tarzda joylashtirishgan.
• 39% o‘smirlar jinsiy aloqa mavzuidagi xabarlarni joylashtirishgan yoki bir-birlariga yuborishgan.
Jinsiy aloqa mavzuidagi tasvirlarni yoki xabarlarni yuborganlar orasidan:
• 71% yosh qizlar va 67% yosh yigitlar bu kabi materiallarni “o‘z yigiti yoki qiziga” jo‘natganini aytgan.
• 21% yosh qizlar va 39% yosh yigitlarning aytishicha, bunday mazmundagi materiallarni o‘zlari uchrashmoqchi bo‘lgan kimgadir yuborishgan.
• 66% yosh qizlar va 60% o‘g‘il bolalar buni “ko‘ngilxushlik uchun” yoki “tekshirib olish” uchun qilganlarini bildirishgan.
• 40% yosh qizlar aytishicha, ular jinsiy aloqa mavzusidagi matnli xabarlarni yoki tasvirlarni “hazillashish uchun” yuborishgan2.
Biroq aslida o‘smirlar nazarida hazil yoki oddiy noz-karashma bo‘lib tuyuladigan bu holat jinoyat hisoblanadi. Keyingi bir necha yil ichida ko‘plab o‘smirlar telefon orqali jinsiy aloqa mazmunidagi tasvirlarni yuorishgani uchun jinoiy javobgarlikka tortilishgan. Qonun bo‘yicha, bu bolalar pornografiyasini tayyorlash va aylantirish hisoblanadi. O‘smirlar jinsiy suratlarni yuborish shaxsiy ish, bu haqda hech kim hech qachon bilmaydi deya o‘ylashadi, lekin ularning o‘rtoqlari va dugonalari boshqalarga bunday suratlarni osongina ko‘rsatishaveradi.
Xo‘sh, nima qilmoq kerak?
Yoshlar bilan ishlash bo‘yicha mutaxassis El Menkoni bizga beshta amaliy g‘oyani taklif etadi:
• Bolangizga bunday tarzdagi qo‘l telefoni kerakmi yoki kerak emasligi haqida jiddiy o‘ylab ko‘ring.
• Muayyan cheklovlar o‘rnating. Ovqatlanish, maktabdagi mashg‘ulotlar, oilaviy sayrlar vaqtida hech qanday o‘zaro xabar almashishlar bo‘lmasin. Ha! Va albatta, qo‘l telefonlarini tunda o‘chirib qo‘ying!
• Agar boshqa biror narsaga mo‘ljallangan bo‘lmasa, hech qanday o‘zaro xabar almashishlar bo‘lmasin. Bu o‘rinda birinchi navbatda avtomobilni boshqarish masalasi turadi. So‘rovda qatnashgan haydovchilarning deyarli yarmi avtomobilni boshqarib ketayotganda telefon orqali o‘zaro xabar almashishlarini aytgan. Bir qancha shtatlarda mashinani boshqarish paytida xabar almashish qonunga zid deya e’lon qilingan.
• Suiiste’molchilikning oqibatlari haqida farzandingiz bilan yaxshilab gaplashib oling. Yolg‘on, nomaqbul xabarlar va butunlay beadab yozishmalar va h.k.z. - bularning barchasi sizning ta’qiqlaringiz ostida bo‘lishi zarur. Nojo‘ya ishning xatarli ekanligini uqtirib qo‘ymoqchimisiz? Bolangizdan bir hafta muddatga qo‘l telefonini olib qo‘ying.
• Mabodo bolangiz kimdir bilan ahloqsiz xabarlarni almashib turishiga shubha qilsangiz, har vaqt uning avvalgi yozishmalarini qarab chiqishingiz mumkin. Ha, bu poylab yurishga o‘xshaydi, biroq ota-onalikning asosiy vazifasi shundan iboratki, bolangiz zamonaviy texnologiyalardan mas’uliyat bilan va o‘ziga ziyon keltirmagan holda foydalansin3.
Xudo bizni jinsiy aloqa qiladigan mavjudotlar sifatida yaratgan, lekin jinsiy aloqa ham sog‘lom, ham nosog‘lom usullar bilan ifodalanishi mumkin. Jinsiy aloqa mavzusini yoritish bo‘yicha murabbiy Logan Levkoff shunday uqtiradi: “Bolalar o‘z jinsiy mayllarini ifodalash uchun sabab axtarishadi, ayniqsa, uchrashuvga borish va “bu bilan” shug‘ullanish ularga ta’qiqlanganini eshitganlaridan so‘ng. Zamonaviy texnologiyalar ularga mavjud olamda biror-bir harakat sodir etmay, o‘z jinsiy mayllarini ifoda etish imkonini beradi4.
Bolalarimizga muayyan qoidalarni shunchaki yopishtirib qo‘yish o‘rniga, biz ularni inson organizmidagi bunday hodisa haqidagi suhbatga tortish uchun jinsiy yo‘nalishdagi yozishmalar mavzusidan foydalanishimiz mumkin. Xudoning jinsiy aloqaga oid rejasi haqida bolangiz bilan suhbatlashish uchun yaxshi imkoniyatni boy bermang. Ular behayo mazmundagi SMS-xabarlar bilan ko‘pincha ikkita sababga ko‘ra almashinishadi: birinchidan, o‘z jinsiy maylini bildirmoq uchun, ikkinchidan, tengdoshlaridan orqada qolib ketmaslik uchun. Hayotning bunday barvaqt pallasida ular - xuddi barchamiz kabi - o‘zlarining qabul qilinishlarini istashadi. Farzandingizga jinsiy aloqa haqida gapirib bergan holda, siz aslida unga yangi his-tuyg‘ularini, yangi hayotiy kechinmalarini tushunishga yordam berasiz, Bola siz bilan muloqot jarayonida o‘z tuyg‘ularini ko‘pincha maktabda, teledasturlarda yoki Internetda bildirganlari kabi emas, balki sog‘lom tarzda ifoda etishga o‘rganadi
Книга на узбекском языке - Прямой разговор с подроском. Дотти и Джош Макдауэлл.
