R.B.Mitchell Tashlandiq bola - (2 bob) Kitob O'zbek tilida
Ташландиқ бола (Р. Б. Митчелл) Ўзбек тилида Аудиокитоб
Мундарижа
Бу тарих ростми
01. Ташландиқ
02. Кичик ёшли ўғил болалар
03. Қуюн
04. Бошқа
05. Ўғирланган
06. Шифокорлар
07. Жижининг совғаси
08. Танлов
09. Атланта
10. Жой топилармикан?
11. Нима учун
12. Молиявий мустақиллик
13. Учрашув
14. Бир неча яхши йигитлар
15. Исёнкор
16. Йўқотишлар даври
17. Қутқарувчи
18. Сен ростдан ҳам бормисан?
19. Янги ибтидо
20. Биринчи курс талабаси
21. Уй
22. Кутилмаган янгилик
23. Африкада
24. Кечириш керакми?
25. Паулина
26. Отам
27. Онам
28. Йўқотилган болалар
29. Сьюзен билан учрашув
30. Ўзаро муносабатлар
31. Ўз қобиғига ўралган
32. Оила қуришдан қўрқиш
33. Ҳаммаси ойдинлашди
34. Хотима
35. Ўқитувчилар учун эслатма
Китобни муҳокама қилиш учун саволлар
Миннатдорчилик
2. КИЧИК ЁШДАГИ... ЎҒИЛ БОЛАЛАР
Ҳўл тўшакда уйғонишни бас қилгунимча неча ой ўтганини аниқ эслай олмайман, лекин Нола пайдо бўлишидан сал олдин мен клёнкалардан қутулдим. Бизнинг йигирма ёшли, турмушга чиқмаган тарбиячимиз кенг табассумли ва қувончдан кўзлари порлаб турадиган, бамаъни аёл эди.
У оддий узун кўйлак ёки енгил матодан тикилган кофта ва бриджи кияр, “мушук кўзли” гардишли кўзойнак тақарди. Тилла безакларнинг йўқлиги ва тўлқинли қора сочларининг калта қирқилгани қиёфага якуний тус берарди. Сочи нега калта қирқилгани ҳақидаги саволга Нола “Сочлар ва бир тўда такасалтанглар билан бирданига шуғулланишга вақт йўқ”, деб кулиб жавоб берарди. Мен уни севиб қолдим!
Сал нарсага Нола кулиб юборар ва қучоқлашарди. У бизни шапатилаши мумкин эди, фақат қилиғимиз учун ва шунда ҳам эркалатиб. Бу ёш аёлнинг қалбининг доимий илиқлиги кўпинча менинг юрагимдаги бўшлиқни тўлдирарди.
Бу менга янги муҳит билан танишишга диққатимни жамлашга кўмаклашди.
“Аҳд” етимхонаси Принстоннинг шимоли–шарқий четидаги саккиз гектарни эгаллаганди. Бир томондан у маккажўхори ва соя дуккаклари далалари, бошқа томондан эса – чорва яйлови билан чегараланганди.
Бош бинода умумий ётоқлар, етимхона ходимларининг кабинетлари, ошхона ва келиб–кетувчилар учун меҳмонхона жойлашганди, кичикроқ ҳажмдаги бинонинг биринчи қаватида кир ювиш хонаси, ертўлада эса қозонхона жиҳозланганди. Омборхона, товуқхона ва томорқалар сал нарида жойлашган.
Элм–стритдан хавфсиз масофада катта ҳалинчак, арғимчоқ, тетербол* баскетбол ўйинлари майдончаси, тепаликлар ва бейсбол майдончали йирик ўйин майдони жойлашганди. Мен гимнастика халқалари, турник, тушиш учун ходалар ва баланд нарвончалари бўлган улкан болалар шаҳарчасига маҳлиё бўлиб қолдим. Лекин бундай баландликка чиқишга журъатим етмади.
* Тетербол – охири баланд ходага боғланган арқонда осилиб турган тўп ўйини. Ўйиннинг мақсади – тўпни хода атрофидан рақиб томонга айлантириш. Икки ёки тўрт киши ўйнаши мумкии. – Таҳр. изоҳи.
Етимхонада яшовчилар тўрт гуруҳга бўлинганди: кичик ёшдаги ўғил болалар, кичик ёшдаги қиз болалар, катта ёшдаги ўғил болалар ва катта ёшдаги қиз болалар. Кичикроқ бинонинг иккинчи қавати катта ёшдаги ўғил болаларнинг ётоғи учун ажратилганди; бош бинонинг учинчи қаватини катта ва кичик ёшдаги қиз болалар банд қилишган, кичик ёшдаги ўғил болалар эса иккинчи қаватга жойлашишганди.
Кичик ёшдаги ўғил болалар гуруҳи саккиз нафардан ўн олти нафаргача ўн ёшгача бўлган болалардан иборат эди. Бизга ажратилган қаватда жойлашган Ноланинг хонасида кичкина шахсий ётоқ ва ванна хонаси бор эди.
Бизнинг ваннамизда ҳеч қанақа шахсий буюмлар бўлмасди. У ердаги ҳамма нарсалар иккитадан бўлиб ҳаммаси оқ рангда эди: оқ унитазлар, оқ рангга бўялган ёғоч кабинкалар, оқ керамик плитка ётқизилган пол, оқ чўян ванналар ва болакайларга қулай бўлиши учун полга яқин қилиб ўрнатилган оқ чаноқлар.
Бизда гилам тўшалган полли, иккита катта диванли, бир–икки мустаҳкам стул ва уй вазифасини бажариш, расм чизиш ҳамда ўйинлар ўйнаш учун бир жуфт катта столли меҳмон кутиш хонаси бор эди. Ўлчамлари мендан каттароқ бўлган жигарранг телевизор устида бурчакда турувчи хона антеннаси бўлиб, у бир неча телеканалларни қабул қила оларди.
Бизнинг қора линолеум қопланган тўртта ётоқхонамизнинг ҳаммасида қора рангли, бир кишилик чўян каравотлар турарди. Бир хонада учта каравот, бошқасида бешта ва яна икки ётоқхонада тўрттадан каравот бўларди.
Ҳар бир хонада бир нечта тортмали, дубдан ясалган комод бор эди. Ҳар бир болада унинг бўйига мос келадиган тортма бўлиб, уни ўзиники деб атарди. Менинг тортмам пастгиси эди; уч ёшимда менинг бўйим ҳамманикидан паст бўлган.
Тортмалар сирли хазиналар учун мўлжалланганини билиб олдим. Бошқа боланинг тортмасига ҳатто бир нигоҳ ташлаш ҳам хонада яшовчиларнинг ҳар биридан калтак ейишни англатарди. Менинг тортмамда асосан ўзим ўйин майдонида тўплаган чиройли тошчалар ва патлар сақланарди. Кунига камида бир марта мен уларнинг жойидалигини текшириб турардим. Лекин баъзи болалар ҳеч қачон ўз тортмаларига қараб ҳам қўймасди.
Одамларни кузатиш қийинроқ эди. Ҳар доим болалар етимхонага гоҳ қабул қилиниши, гоҳ уни тарк этиши туфайли бирор киши билан дўстлашишга вақт бўлмасди. Кимлардир бир ёки икки кун қоларди. Кимдир бир неча ой ёки кўпроқ ушланиб қоларди. Кўпинча янги келганлар ғазабланган, хижолат тортган ва гангиб қолган бўлишарди.
Буларнинг ҳаммаси бизнинг жипслашишимизга кўмаклашмасди. Биз кўп болалар қуршовида яшардик, лекин ҳар биримиз қўрқинчли даражада ёлғиз эдик.
Ўз тарбияланувчиларининг ўтмишини инобатга олган ҳолда, етимхона ходимлари уларнинг ҳис–туйғулари турлича эканлигини эплашга ҳаракат қилишарди. Тартибни сақлаш учун қатъий қоидалар ўрнатилган бўлиб, кунма–кун қайта ишланадиган турмуш тарзи таъминланарди.
Масалан, эрталаб то қўнғироқ чалинмагунича ҳеч кимга ўрнидан туришга рухсат берилмасди. Биз ўтиришимиз, оёқларимизни каравотда осилтиришимиз мумкин эди, аммо полда туришимиз мумкин эмасди. Агар хоналаримиздан бири ёнидан ўтиб кета туриб, Нола қўнғироқ чалингунича кимнингдир оёқ бармоғи полга текканини сезиб қолса, албатта кўнгилсизлик бўларди.
Қўнғироқ роппа–роса еттида чалинарди ва ўша заҳотиёқ барча болалар ҳаракатга тушишарди. Биз каравотдан сакраб турардик ва тўшагимизни Ноланинг қатъий талабига мос равишда тартибга келтирардик. Кейин эса ваннахонага чопардик, у ерда ер тепинганимизча, иккита унитаздан бирига навбат кутардик.
Битта сувчаноқ ёнидан икки, баъзан ҳатто уч кишидан бўлиб тишимизни тозалардик ва ювинардик, кейин эса кийинишга шошилардик. Саккиз нафардан ўн олти нафаргача бўлган болакайлар зинғиллаб кийиниш учун хонага чопиши ва бир–бирини итарганича Нола шу кун учун тайёрлаган ва ҳар бир жавончанинг олдига полда батартиб тахлаб қўйган кийимларни кийиши нақ томошанинг ўзи эди.
Аслини олганда, бу жавончалар эмас, балки нўхат шўрва рангидаги ёғоч тахмонлар эди. Улар шунчалик кенг ва чуқур эдики, уларнинг ичига кириб олиш, кийимлар ортига яшириниш мумкин эди. Қайсидир сабабга кўра, шкафчаларнинг туби полдан кўтарилган бўлиб, ҳосил бўлган чуқурликка бир–икки жуфт оёқ кийими сиғарди. Кўплаб бу ерда яшовчиларнинг гардероби улар қабул қилинганида устида бўлган кийимлардангина иборат бўлгани учун жавончаларда шахсий буюмлар деярли йўқ эди.
Кийимларимизнинг кўпи шу етимхонада болалари катта бўлган аҳоли томонидан совға қилинган ёки дўконлар ёхуд жамоатлар томонидан хайрия қилинганди. Кичик ёшдаги ўғил болалар фланелдан тикилган шотландча катак–катак кўйлак ёки оқ футболка кийишарди. Шимларнинг ўлчами камдан–кам ҳолда бизга мос келарди, шу боис ҳаммамиз улар тушиб кетмаслиги учун елка оша тортиб қўйиладиган тасма тақардик. Нола шахсан ҳар биримизга ҳаддан ортиқ узун шимларимизни қисқартириб берганди.
Кийинишни тугатгач, бу турфа хил тўда итариб–туртиниб бир қаторга сафланарди ва ҳар доим соат 7:30 да дастурхонга тортиладиган нонушта учун Нолага эргашиб қадам ташларди. Ҳар қандай овқатланиш дўстона ўтиришлардан кўра кўпроқ расмий таомил эди. Ўғил болаларнинг аксарияти ликопчадаги овқатларни беш дақиқа ичида паққос туширарди, лекин нимагадир стол атрофида камида ўн дақиқа ўтириш шарт эди.
Нонуштадан сўнг ўрта ва катта мактаб ёшидагиларни “Аҳд” етимхонаси” деб ёнига катта қилиб ёзиб қўйилган хунук сариқ автобус Принстон муниципиал мактабига олиб борарди. Дуглас бошланғич мактаби етимхонадан атиги икки мавзе нарида жойлашган бўлиб, ходимлардан кимдир болакайларни шу ёққа олиб борар ва олиб қайтарди.
Етимхонанинг энг кичик тарбияланувчиси сифатида мен мактабга бормасдим. Нола истисносиз фақат ўзимга тегишли бўлиши менга ёқарди. Худди қимматбаҳо зотли ўйноқи кучукчадек унинг изидан қолмай эргашиб юрарканман, унга ифлос кийимларни кир ювиш хонасига олиб боришдан олдин кийимларни саралашига ёрдамлашардим. Одатда Нола ёстиқ жилдига бир нечта нарсани жойларди ва мен ғурур билан бу нарсаларни зинапоядан эшик ортига, бутун баскетбол майдони орқали яна бир зинапоядан юқорига, ювиш машиналари ва қуритувчи мосламалари бўлган кир ювиш хонасига кўтариб борардим.
Матолар чанги қопланган полда ўралашиб юрмаслигим учун ва мени кўнгилсизликлардан эҳтиёт қилиб, Нола мени стол ёнига ўтқазиб қўярди, бу ерга ўтириб, етимхонанинг олтмиш нафар болалари ва ходимларининг кирини юваётган кир ювиш хонаси ходимларининг ишини кузатишим мумкин эди. Уларнинг орасида ҳар доим “Аҳд жамоати” деб номланган маҳаллий масиҳийлар жамоатидан бўлган, ўзларини “аҳд опа–сингиллари” деб атаган аёллар бўларди. Улар қандай қилиб ҳали иссиқ бўлган бир қучоқ кийимлар ва чойшабларни қуритиш хонасидан олиб чиқишини, чойшаблар солинадиган ғилдиракчали саватларни тўлдиришини ва тоза чойшабларни саралайдиган узун столларга саватларни ғилдиратиб боришларини кузатардим.
Кир ювиш тарбиячиларнинг мажбуриятига кирмасди, лекин Нола бизнинг якшанбалик кийимларимизни шахсан ўзи дазмоллаш имкониятини талаб қилиб туриб оларди. Ундан нега бу ишни кир ювувчи аёлга ишониб топширмаслигини сўрашганида, Нола эътирозга ўрин қолдирмайдиган жавоб берарди: «Мен умуман қарши эмасман. Лекин баъзи ўғил болаларда крахмалга аллергия бор, бошқалари эса ўз кўйлаги ғарч–ғурч қилгунга қадар крахмалланган бўлишини ёқтиради. Мен эса ҳар бирига ўзига ёқадиган нарсани беришни хоҳлайман. Бу менга умуман оғирлик қилмайди, уларга эса ҳеч бўлмаганда дазмолланган кўйлакдек майда нарсада бўлсада, якка тартибда ёндашув муҳим».
Кир ювиш хонасининг ходимлари яхши кайфиятда бўлган ва деярли ҳамма иш бажарилиб бўлган кунларда Ноланинг ўгирилишини кутиб туриб, тоза илиқ чойшаблар солинган саватга каллам билан шўнғирдим.
– Қаердасан, Робби? – ҳазиллашиб хавотирланарди у. – У қаерга йўқолди? Марҳаматли Худойим! Бу бола қаерда экан–а?
Бир қучоқ чойшабларни кўтариб олганича, у ўзини худди мени излаётгандек тутарди, гарчи сават ичида қимирлаётган чойшаблар уюми орасидаги ҳиринглашимни босиб олишга муваффақиятсиз уринишларим мени фош қилиб қўяётган бўлсада. Ниҳоят, тўпиғимдан ушлаб, у мени саватдан тортиб оларди, мен эса оёғим осмондан бўлиб типирлаганимча, худди бахтли чўчқа боласидек чийиллардим.
– Мана қаерда экансан болакай, – куларди у сохта хавотир билан. – Энди сени ҳеч қачон тополмайман деб ўйлагандим!
Кейин бошқа ўғил болалар мактабдан қайтарди ва энди Нола фақат меники эмасди. Етимхона биносига шовқин солиб, ёпирилиб киришаркан, дарсликларни отиб юбориб, болалар ўзларига тайёрлаб қўйилган печеньелар ва мева шарбатини паққос туширишарди. Кимдир ўйнагани кетар, бошқа биров эса токи Нола уларга қандай уйга вазифа берилганини текшириб бўлгунича ва ўқитувчилар юборган ёзишмаларни ўқиб бўлгунича хўжалик вазифаларини бажаришга киришарди. Шундан сўнг у ё ўқитувчи билан гап талашгани ёки мактаб майдончасида муштлашгани учун бир–икки ўқувчига танбеҳ беришига тўғри келарди.
Кечқурун соат бешда юз–қўлимизни ювиб, ошхона сари қадам ташлардик. Қора ва қизил тўртбурчаклар расми солинган линолеум устида турарканмиз, тахминан олтмиш нафар бола ва олти нафар катталар анъана бўлиб қолган маросимга амал қилиб ҳар гал овқатланишдан аввал ибодат қилардик: «Улуғ Худо, Сен бизни қутқардинг. Бизни озиқлантирганинг учун сенга ҳамдлар бўлсин. Омин». Овозлар жўрлиги баланд жаранглар, ўзининг бир оҳангдалиги билан худди: «Биз минг марталаб шундай қилганмиз» деяётгандек бўларди.
Ибодатдан сўнг сершовқин талотўп бошланарди. Ўғил болалар тирсаклари билан бир–бирини итаришар ёки қизларга афтини бужмайтиришарди. Столлардан нари сурилаётган стуллар қисирларди. Қўлимдан келадиган бор–йўғи, бу – дубдан ясалган оғир стулни суриш, унинг устига бир амаллаб чиқиб олиш ва ўша ерда қадалиб қолиш эди. Стулимни столга яқин суришга жуда кичкиналик қилганим учун таъбим хира ва хижолат бўлиб, Нола келиши ва менга ёрдамлашишини кутиб ўтирардим.
Буни мустақил бажара олиш учун ёки каттароқ ўғил болаларга тақлид қилиб, оёғимни стул суянчиғидан ошира олиш ва худди эгарга ўтираётган ковбой каби ўриндиққа тап этиб ўзимни ташлай олиш учун қачон катта бўларканман–а?
Кечки овқатдан сўнг ҳамма ишлар ўрнатилган кун тартиби бўйича кетарди. Катта болалар уйга вазифани бажариш учун ўз хоналарига кетишар, Нола эса биз кичкиналарни ухлашга тайёрларди. Агар бу чоршанба ёки шанба кечқуруни бўлса, бизни ванна ҳам кутиб турарди. Бир ҳафтада икки марта чўмилиш ҳаддан ортиқ деб ҳисоблаб, биз тўнғиллардик.
Лекин ҳамма шикоятларимиз бефойда эди: Нола бизга ғамхўрлик қилишни ўзининг қисмати деб ҳисобларди. Қўлидан отилиб чиқиб кетаётган тўда учун атиги иккита ванна бўлгани боис, сувни алмаштиришдан аввал у олти болани ювинтириши керак эди. Бу эса биз бир ваннада икки кишидан бўлиб чўмилишимизни англатарди. Биринчи жуфтлик ҳақиқатан ҳам чўмилиб чиқарди, иккинчи жуфтлик сал тоза бўларди, учинчиси эса шунчаки кир сувда ўйноқларди.
Оқшом еттида биз аллақачон пижамада бўлардик ва Нола худди товуқ жўжаларини тўплагани каби, бизни меҳмон кутиш хонасига йиғарди. Бу Муқаддас Китобдан қиссалар эшитиш вақти эди.
Хонанинг бурчагидаги дубдан ясалган катта диваннинг ўртасига ўтириб оларкан, Нола мени бағрига босганича, энг кичкиналарни бизга қўшилишга чорларди. Катталар оёғини чалиштириб ёки қорнини ялпайтириб полга жойлашарди. Ҳар қандай гаплашишларнинг олдини олганича, Нола мутлақо жимлик ва диққатни талаб қиларди. Мен Муқаддас Китоб ҳақида жуда кам нарса билардим, лекин ҳолатнинг муҳимлигини ҳис қилардим.
Шундан сўнг биз ухлашга кетардик. Нола ҳар бир тўшак ёнида тиз чўкарди ва ўша лаҳзада ким ҳақида ибодат қилаётган бўлса, фақат ўша болагина эшитадиган паст овозда ибодат қиларди. Кейин ўпиб, хайрли тун тилар ва уни яхши кўришини айтарди.
Бир гал, ярим тунда уйғониб кетиб, мен ялангоёқ ҳолда ҳожатхонага шипиллаб борарканман, Нолага ажратилган кичкина ётоқнинг қия очиб қўйилган эшиги ёнидан ўтаётиб, у ўзининг паст товушли ибодатида болаларнинг исмларини санаб ўтаётганини эшитдим. Ортимга қайтаётганимда, у мени чақирди:
– Кетаётганингда сувни оқизиб юбор, Робби!
Қандай қилиб у ҳар биримизни қадамимиздан таниб олиши мени ҳамиша ажаблантирарди.
Кейинги сафар унинг эшиги ёнидан ўтиб кетаётганимда, тўхтадим ва эшикни тақиллатдим. Нола фланел халатда эшик олдида пайдо бўлди.
– Хўш? – деди у сўроқ оҳангида.
– Нима деб ибодат қилаяпсиз? – сўрадим мен. – Бизлар шўхлик қилмаслигимизни сўраяпсизми?
– Йўқ, Робби, – жавоб берди у, ҳеч нарса бўлмагандек. – Ҳар бирингизда сизларни яхши кўриш мумкин бўлган ниманидир топишимда менга ёрдам беришини Худодан сўраяпман.
Мен нима деб жавоб беришимни билмай қолдим. Бирор нима ўйлаб топишимдан олдин у мени ушлаб олди ва бағрига қаттиқ босди. Мени каравотга кўтариб бораркан, ҳазиллашиб шивирлади:
– Сенга эса яхши хулқ–атворда бўлишинг учун қўшимча ибодат зарур!
Қиш келганда ҳам Жижининг ҳар ҳафталик ташрифлари тўхтамади. Ноланинг ғамхўрликлари ҳам ўз меваларини берди.
Лекин мендаги ёлғизлик ҳисси йўқолмади.
Мен “меъёрдаги” болаларнинг ҳаёти ҳақида кам нарса билардим, лекин оилам билан бирга яшаш учун етимхонани тарк этишни жон–дилдан хоҳлардим.
Бир йил икки йилга чўзилди, мен эса шу бўйи онам ҳақида ҳеч гап эшитмадим. Энди мен учун онам хотирадан бошқа ҳеч нарса эмасди.
Бироқ ҳаммаси мутлақо кутилмаганда ўзгариб кетди. Мени бегоналар орасига ташлаб кетган аёл қайтиб келди. У ўзи билан бирга бетартиблик олиб келганди.
Книга на Узбекском языке: - Брошенный ребенок (Роберт Боб Митчелл)
Аннотация к книге Брошенный ребенок. В поисках надежды и дома.
В этой автобиографической книге рассказывается удивительная история жизни мальчика, которого в возрасте трех лет мать оставила в детском приюте. Это история горьких разочарований, годами не сбывающихся надежд, отчаянной борьбы за свое человеческое достоинство и в конце концов сокрушительной победы над превратностями судьбы. Книга адресована широкому кругу читателей, но может быть особенно полезна людям, работающим с подростками и воспитанниками приютов, так как она дает надежду тем, у кого в силу горького жизненного опыта ее не осталось.
Цитата из книги Общество считает, что такие, как я, — воспитанники сиротских приютов — обречены на бессмысленное прожигание жизни, раннюю гибель или тюремное заключение. Генетическая предрасположенность толкала меня к повторению несчастной судьбы моих родителей. Я же решил изменить свое представление о том, кем я был и кем мог стать. Обратившись к Богу за надеждой, которую Он предлагает всем и каждому, независимо от национальности, языка или культуры, я узнал, что ничто из сделанного мной или другими людьми, пытавшимися оскорбить или унизить меня, ничто из моего прошлого или даже будущего, включая смерть, не может отлучить меня от любви Божьей. Эта любовь помогла мне простить моих обидчиков и освободила из плена мучительного прошлого — точно так же, как помогла обрести свободу и многим другим.
