Otaning 10 majburiyati (Josh Makdauell) 4 bob

Otaning 10 majburiyati. 4-bob Josh Makdauell. Audiokitob Uzbek tilida

Книга на Узбекском языке Agar siz surunkali uyqusizlik tufayli ishda uxlamaslikka harakat qilayotgan yosh ota bo‘lsangiz, yoki yillar davomida ota-onangiz bilan bo‘lgan qarama-qarshiliklarda toblangan tajribali ota bo‘lsangiz, bu kitob sizlar uchun! Mashhur amerikalik voiz Josh Madauellning kitobida muallif o‘z farzandlarida Rabbiyga va ota-onalarga hurmatni oshirish uchun Xudo oldida, oilasi oldida va o‘zi oldida zimmasiga olgan majburiyatlari haqida hikoya qilinadi. Farzandlariga teran va samarali ta'sir ko‘rsatishni xohlaydigan yosh va tajribali otalarga muallifning shaxsiy tajribasi va Kalomning donoligiga asoslangan amaliy tavsiyalari foydali bo‘ladi.

Скачать: https://disk.yandex.uz/i/9gVf4rClQLMnYw PDF (1mb Otaning-10-majburiyati_Josh-Makdauell_kitob-Uzbek-tilida) Skachat

MUNDARIJA

Kirish. Shon Makdauellning so‘zi

1-BOB. Xo‘sh, ota nima qilishi kerak?

2-BOB. Birinchi majburiyat: Har doim bolaga haqiqatni mehr bilan aytishga harakat qilish

3-BOB. Ikkinchi majburiyat: Bolaning o‘rniga emas, uning oldida javobgar bo‘lishga harakat qilish. Birinchi qism

4-BOB. Ikkinchi majburiyat: Bolaning o‘rniga emas, uning oldida javobgar bo‘lishga harakat qilish. Ikkinchi qism

5-BOB. Uchinchi majburiyat: Bola uchun taqlid namunasi bo‘lishga harakat qilish

6-BOB. To‘rtinchi majburiyat: Bolaga xudo kimligi va u kimga o‘xshashligini tushuntirishga harakat qilish

7-BOB. Beshinchi majburiyat: Bolaga xudbin bo‘lmaslikni o‘rgatishga harakat qilish

8-BOB. Oltinchi majburiyat: Bolaga haqiqiy sevgi nima ekanligini tushuntirishga harakat qilish

9-BOB. Yettinchi majburiyat: Bolaga yaxshilikni yomonlikdan ajratishni o‘rgatishga harakat qilish

10-BOB. Sakkizinchi majburiyat: Bolaga jinsiy munosabatlarning ilohiy mazmunini tushuntirishga harakat qilish

11-BOB. To‘qqizinchi majburiyat: Nima uchun biz o‘zimiz ishonayotgan narsalarga ishonishimizni bolaga tushuntirishga harakat qilish

12-BOB. O‘ninchi majburiyat: Bolada minnatdor qalbni tarbiyalashga harakat qilish

SO‘NGGI SO‘Z. “Men iloji bo‘lgan hamma narsani qilaman”

Hissiy ehtiyojlarni aniqlash uchun test. Izohlar

Джош Макдауэлл. Отанинг 10 мажбурияти (Жош Макдауэлл)

Агар сиз сурункали уйқусизлик туфайли ишда ухламасликка ҳаракат қилаётган ёш ота бўлсангиз, ёки йиллар давомида ота-онангиз билан бўлган қарама-қаршиликларда тобланган тажрибали ота бўлсангиз, бу китоб сизлар учун! Машҳур америкалик воиз Жош Мадауэллнинг китобида муаллиф ўз фарзандларида Раббийга ва ота-оналарга ҳурматни ошириш учун Худо олдида, оиласи олдида ва ўзи олдида зиммасига олган мажбуриятлари ҳақида ҳикоя қилинади. Фарзандларига теран ва самарали таъсир кўрсатишни хоҳлайдиган ёш ва тажрибали оталарга муаллифнинг шахсий тажрибаси ва Каломнинг донолигига асосланган амалий тавсиялари фойдали бўлади.

4-БОБ

ИККИНЧИ МАЖБУРИЯТ:

БОЛАНИНГ ЎРНИГА ЭМАС, УНИНГ ОЛДИДА ЖАВОБГАР БЎЛИШГА ҲАРАКАТ ҚИЛИШ

Иккинчи қисм

Хотирам мени деярли ўттиз йил олдинги воқеаларга, худди бу кечагина бўлганидек, осонгина қайтаради. Мен умидсизлик ёқасида эдим: китобни топшириш муддати жуда яқинлашиб қолган ва ишга бошим билан кўмилишга тўғри келганди. Хонамга икки яшар Шон кириб келганида, мен иккинчи бобни таҳрир қилаётгандим.

Дада, ўйнамаймизми? — бидирлади у умид билан.

“Тажрибали” ота сифатида (икки ёшли Келли билан мулоқот қилиш тажрибаси бор эди, менда) мен Шон жуда ҳам уни қучоқлашлари, эркалашлари ва қўлида ушлаб турган янги коптогига бир–икки дақиқа қизиқиш билдиришларини истаётганлигини тушунишим лозим эди. Лекин муҳим боб устида ишлаш билан овора бўлган мен ҳатто бир–икки дақиқага ҳам чалғишга ҳаққим йўқ, деб ўйлагандим..

Ўғлим, кейинроқ ўйнаймиз, — жавоб бердим мен. — Даданг ҳозир жуда ҳам банд: у бир бобни таҳрир қилиши керак.

Боб нима эканлиги ҳақида ҳеч қандай тасаввурга эга бўлмаган, ўғлим мени жуда яхши тушунди. Ота жуда ҳам банд ва у, яъни Шон кетиши керак. Болакай товуш чиқармай узоқлашди, мен эса ўз қўлёзмамга қайтдим. Лекин кўп ишламадим. Тез орада менинг кабинетимга Дотти кириб келди ва “бир–икки оғиз сўз айтиш учун” ёнимга ўтирди.

У гап бошлади:

, Шон ҳозиргина менга айтишича, у билан ўйнаш учун сен жуда ҳам банд экансан. Биламан, сен устида ишлаётган китоб, жуда муҳим, лекин сенга бир нарсани эслатиб қўймоқчи эдим.
, нима? — сабрсизлик билан унинг гапини бўлдим, чунки энди хотиним менга биринчи даражали муҳимликдаги ишни бажаришга халақит қилаётганди.
ош, у ёки бу китоб устида ишлаш учун ҳамиша вақтинг бўлишини тушунишинг керак. Балки муддатлар ҳам охирги марта қисиб қўймаётгандир. Бутун ҳаётинг тадқиқотчилик ва хизмат қилишга бағишланган. Лекин отасининг тиззасида ўтириш, унга саволлар бериш ва янги коптоги билан мақтанишга зор икки яшар ўғлинг ҳар доим ҳам бўлавермайди.
Нзаримда сен нима демоқчилигингни тушундим, — жавоб бердим мен, — ва сен ҳар доимгидек ҳақсан. Лекин ҳозир мен ман бу бобни тугатишим керак.
, — деди Дотти. — Лекин шу ҳақда ўйлаб кўр Жош. Умид қиламанки, бугун ўз болаларингга вақт ажратсанг, эртага биз уларнинг эътиборидан четда қолмаймиз.

Мен хотинимнинг сўзлари устида ўйланиб қолдим ва бу сўзлар устида қанча кўп ўйланганим сайин, унинг танбеҳи юрагимни тобора кўпроқ яраларди. Дотти ҳақ эди: менда ҳар доим мажбуриятлар, қисқа муддатли ишлар, муҳим учрашувлар ва сафарлар, қалбан жавоб беришни талаб қилувчи телефон қўнғироқлари бўлади. Лекин болалар мени кутиб турмайди: мен ҳамма ишларимни ўзгартириб чиққунимча, улар катта бўлиб қолишади. Вақт сездирмай ўтиб кетади ва келаси йили болалар билан мулоқот қилиш учун вақтим бу йилгига қараганда кўпроқ бўлиш–бўлмаслигини қаёқдан билай?

Агар мен оталик ролига муносабатимни ўзгартирмасам, мени нима кутаяпти, деган саволга жавоб менга маълум эди, шунинг учун жимгина, масалан, баланд овозда баён қилувчи, ортиқча дабдабаларсиз мен масъулиятли қарор қабул қилдим. Ўшандан бери ҳеч қандай муддатлар ва бу дунёнинг мен у ёки бу мажбуриятларни кечиктирмай бажаришим шартлиги ҳақидаги бошқа чидаб бўлмас талаблари болалар билан мулоқотимга халақит бермаслигига ҳаракат қилаяпман. Мана ўттиз йилдирки, оила мен учун энг муҳими бўлиши учун қўлимдан келган ҳамма ишни қилаяпман.

БОЛАЛАР БИЛАН МУЛОҚОТГА ВАҚТ АЖРАТАР ЭКАНСИЗ, УЛАРГА ЎЗ МУҲИМЛИГИ ҲИССИНИ БЕРАСИЗ

Сиз болаларингизга Барби қўғирчоғи, смартфон, видеоўйинлар, янги кийимлар ва яна бир қучоқ буюмлар олиб беришингиз мумкин, лекин улар учун сизнинг вақтингиз қимматлироқ. Бола тилига ўгирганда “меҳр” сўзи В–А–Қ–Тни англатади. Сиз болага вақт ажратсангиз, улар ўз муҳимлигини англашади.

Тасаввур қилинг, корхонангиз раҳбари — яқин дўстингиз. Фараз қилайлик, жума куни сиз у билан тез учрашишингизга тўғри келиб қолди. Сиз унинг қабулхонасига борасиз ва дўстингизга бир–икки оғиз сўз айтиш учун котибдан кабинетга бор–йўғи бир дақиқага киришга рухсат сўрайсиз. Котиб жавоб беради:

Жуда афсусдаман, лекин келаси сешанбагача у ўта банд. Чиндан ҳам бир дақиқа бўш вақти йўқ! Сешанба куни келинг.

Сиз эса у билан ҳозироқ учрашишга ниҳоятда муҳтожсиз ва котибга шундай дейсиз:

– Умуман олганда, мен атиги бир дақиқага кираман–чиқаман. Илтимос бошлиққа менинг исмимни ва у билан гаплашиб олишим зарурлигини айтинг. Мен қисқа гапираман.

Мисол учун, котиб сизларнинг умумий бошлиғингизга қўнғироқ қилади ва унга сизнинг сўзларингизни айтади. У дўстингизга сиз айтишни илтимос қиллган ҳамма гапни айтади, жавобига эса қуйидагиларни эшитасиз:

Унга айтиб қўйинг мен билан электрон почта орқали боғлансин. Ҳозир мен ўта бандман ва уни ҳеч ҳам қабул қила олмайман. Уни сешанба куни кутаман.

Бу сизга ёққан бўлармиди? Ҳа, сиз ишни ўз вақтида тугатиш қанчалик муҳим эканлигини ва фақат шундагина бир кунга режалаштирганларингизни қилишга улгуриш мумкин эканлигини тушунасиз. Лекин ҳатто бунинг ҳаммасини тушуна туриб ҳам сиз инкор қилинганлик ҳиссини туясиз ва шундай деб ўйлайсиз: «Дўстим мен билан учрашишни истамадими, демак унга менинг аҳамиятим йўқ».

Биз “кечирасан, лекин мен ўта бандман, сешанба куни кир”, тарзида баҳоналарни айтганимизни эшитганда бола мана шуни ҳис қилади. Болаларга сиз лоқайд эмалигингизни улар ниҳоят тушуниб олишлари учун сиздан куч–ғайрат ва вақт талаб қилинади. Болаларга зарур бўлгани – сизнинг вақтингиздир.

Оталар болаларга вақт ажратишлари керак, лекин бу алоҳида турдаги эътибор бўлмаслиги керак. Улар билан шунчаки бирга вақт ўтказиш ёки улар орқангиздан эргашиб юришларига рухсат бериш етарли эмас. Асосийси — уларни ҳаяжонлантираётган нарсани уқиб олишингиз ва фарзандингизнинг ички олами ҳамда руҳияти тарзига самимий қизиқиш билдиришингиз керак.

Бир ота ўғли билан вақтини қанчалик кўп ўтказмасин ҳаммаси бекор кетаётганини айтиб нола қилганини эслайман.

Ўғлим кун бўйи нима қиларини билмай сандироқлаб юрарди, — шикоят қилди ота. — Худди у унчалик хурсанд эмасдек туюларди.
Сиз у билан нима ишлар қилардингиз? — қизиқдим мен.
Уни ўзим билан гольф майдонига олиб борардим.
Болангиз гольф ўйнашни ёқтирармиди? — аниқлик киритдим мен.
Йўқ, аммо мен бу ўйинни яхши кўраман, — жавоб берди иши юришмаган ота.

Болаларнинг ёнида бўлиш — улар ҳаётининг бир қисми бўлиш ва уларнинг ички оламига қизиқиш билдиришдир. Шубҳасиз, сиз ҳар доим уларнинг ёнида бўла олмайсиз, лекин сизларнинг умумий қизиқишингиз қанчалик кўп бўлса, муносабатларингиз ҳам шунчалик мустаҳкам бўлади.

Мен оталардан мана бундай ҳасратни ҳам эшитганман: «Жош, ўта зич иш жадвалим болалар билан ўзим истаганчалик вақтни бирга ўтказишимга имкон бермаяпти. Шунинг учун мен болалар билан мулоқот учун ўғирлаб оладиган озгина, лекин сифатли ўтказилган вақтимга бирламчи аҳамият бераман».

Бугунги кунларимизнинг буюк ва оммавий адашишларидан бири — “сифатли ўтказилган вақт” ҳақидаги афсонадир. Албатта, бизнинг ҳаммамиз болаларимизга танҳо эътибор кўрсатишимизга имкон берадиган вақт ҳақида орзу қиламиз. Лекин “сифатли ўтказилган вақт”ни ўзингизнинг зич жадвалингизга киритиб, олдиндан режалаштириб бўлмайди. Вақтнинг миқдори кўп бўлгандагина, у сифатли ўтказилган бўлади. Сифатдан олдин сон келади. Болаларга эса ҳам униси, ҳам буниси керак!

Кўпчилик қурбони бўлган афсоналардан яна бири шундай дейди: «Фақат унутилмас таассуротларгина аҳамиятга эга». Кимдир фақат Диснейлендга бориш – кунбўйи ёки ҳафталаб эртаклар мамлакатига, қоида тариқасида, кўп пул талаб қиладиганидек, ажойиб шўнғишгина унутиб бўлмас таассуротлар деб ҳисоблайди. Унутилмас таассуротлар аттракционлар паркига, кинотеатр ёки ҳайвонот боғига бориш, шунингдек, чанғида сайр қилиш ёки денгиз бўйлаб саёҳатга чиқиш бўлиши керак. Илгари мен унутилмас таассуротларни кутиб менинг болаларим қандайдир экзотик саёҳатлар ва ақл бовар қилмас хурсандчиликлардан умиид қилишади, деб ўйлардим. Ниҳоят Дотти унинг ўзигагина хос бўлган вазмин, лекин жарроҳлардек аниқ тарзда буни менга тушунтириб бера олди: «Азизим, болалар эслаб қоладигани қандайдир буюк нарсалар эмас. Улар ўзларининг тасаввурларини танг қолдирган воқеани эмас, ота билан муносабатда яхши кайфият яратувчи кундалик мулоқотни эслаб қолишади, ана шу туфайли уларнинг характери шаклланади. Ҳақиқатан ҳам уларнинг хотирасига михланиб коладиган ана шу».

У ҳар доимгидек ҳақ эди. Вақт–вақти билан Диснейлендга сайрни режалаштиринг. Унутилмас таассуротлар зарур бўлади, лекин улар ҳеч қачон ота билан кундалик мулоқотда яратиладиган яхши кайфиятнинг ўрнини боса олмайди. Болалар билан мулоқотга вақт ажратар экансиз, сиз уларга ўз муҳимлиги ҳиссини берасиз.

БОЛАЛАРНИНГ САЙЪ–ҲАРАКАТИ ВА ЮТУҚЛАРИНИ ТАН ОЛАР ЭКАНСИЗ, СИЗ УЛАРГА ЎЗ ҚАДР–ҚИММАТИ ҲИССИНИ БЕРАСИЗ.

Болани сўзсиз қабул қилиш — ўзаро ишончли муносабатларнинг пойдевори, айни пайтда ота–онанинг тан олиши — унда ўз қадр–қиммати ҳиссини шакллантириш учун зарур қурилиш материалидир.

Сўзсиз қабул қилиш болага у сизнинг назарингизда қанчалик қадрли эканлигини тушунишга имкон беради. Тан олиш эса сиз унинг қилмишларини ҳам қадрлашингизга уни ишонтиради. Бу унинг ўзига баҳо беришини оширади ва унда ўз қадр–қиммати ҳиссини тарбиялайди. Сизнинг қабул қилишингиз бола томонидан қуйидагича шарҳланади: «А–ҳа, отам менга бефарқ эмас! Отам мени яхши кўради ва мен билан фахрланади!»

Тан олиш — мустаҳкам тасиқланган Калом қоидасидир. Исо сувга чўмдирилганда, Самовий Ота Уни юқори баҳолаб шундай деди: «...Бу Менинг севикли Ўғлимдир, Ундан ниҳоятда мамнунман (Мат. 3:17). Самовий Ота нима қилди? У Ўз Ўғлининг ишини маъқуллади, Уни тан олди. Ота Худо кўплаб гувоҳлар олдида Ўз Ўғли, Исонинг ишини тан олиш учун вақт топган экан, бизда ҳам ўз ўғил ва қизларимизнинг ишини оила олдида ҳам, омма олдида ҳам тан олишга вақт топилиши керак.

Афсуски, кўп болалар тан олиш ва мақтов олмай ўсишмоқда. Вақти келиб улар хушомадларга нисбатан, ўзларини ўйин қилишаяпти ёки қандайдир иложсиз аҳволга солиб қўйишмоқчи деган ўйда, ўта ишончсиз бўлишади. Болаларингиз билан кичкина бир тажриба ўтказинг. Улардан бирига мурожаат қилиб: “Эй, биз гаплашиб олишимиз керак”, деб кўринг.

— «Ҳа? Нимадир ўхшамаяптими?»

Боланинг эҳтимолий жавоби шундай бўлади, шундан сўнг “Йўқ, мен шунчаки ўз вазифангни жуда яхши бажарганингни айтмоқчи эдим”, деб қўшиб қўйиш керак бўлади.

Шундан сўнг таърифларни аямай, болани мақтанг.

Тез орада сиз бирор яхши нарса учун болани қанчалик кўп мақтасангиз, уларга бирор ёмон нарса учун шунчалик кам танбеҳ бериш ва жазолашга тўғри келаётганини сезасиз Ҳаммасига сабаб, мақтов уларда яхши хулқ–атвор учун энг яхши рағбат эканлигидир.

Дастлаб ота бўлган пайтларимда менинг тарбияга ёндашувим анча анъанавий эди: қоида бузувчини бирорта номақбул қилмиш устида ушлаб олганимда, уни ёмон хатти–ҳаракати учун жазолардим. Ота эканлигим ўз фарзандларимнинг ҳамма камчилиги ва хатоларинии тўғрилашга мажбурман, деган фикрда эдим. Масалан, Келлининг табелида фақат беш баҳолар борлигини билгач, унга “Ақллигинам” деб айтиб қўйиш учун ишдан бош кўтариш шарт эмас, деб ўйлардим, кечга бориб эса унинг ютуғини умуман эсдан чиқариб юборишим ҳам мумкин эди. Лекин у синглисини урганини билиб қолсам, шу заҳотиёқ жаҳлим чиқарди: «Хўш, хонимча, олдимга келинг–чи. Сиз билан гаплашиб олишим керак!»

Ўша узоқ йилларда болаларимнинг салбий хатти–ҳаракатларига ажратиладиган кучли эътиборга кўплаб мисоллар келтиришим мумкин. Мен бу билан уларни ўзим истаган нарсага ўргатмаётганлигимни тушунмасдим: «Отангнинг эътиборини қозонмоқчимисан? Бирор нотўғри иш қилиб кўр». Бугунги кунда бутун мамлакат бўйлаб ёшлар билан суҳбатлашарканман, йигирма нафар боладан ўн беш нафари уларнинг оиласида айнан шундай бўлишини тасдиқлашини ҳисоблаб чиқдим. Қоидаларни бузиб, ота ёки бошқа катталарнинг эътиборини жалб қилиш мумкин.

Болаларимнинг бирортаси ҳам ўн бирга кирмаган 80-йиллар ўрталарида Худо менга – ана холос! – “Бир дақиқалик менежер” китоби саҳифаларидан мурожаат қилди. Унинг муаллифлари Кеннет Бланшар ва Спенсер Жонсон агар раҳбар ходимларга миннатдорчилик билдиришни унутмай, уларнинг ижобий куч–ғайратларини рағбатлантириб турса, ўз ходимларига бизнес мақсадларни аниқлаш ва уларга эришишга ёрдамлашиши мумкинлигини тасдиқлашарди. Мен раҳбарларга берилган бу маслаҳатларни ўзимнинг оталик амалиётимда осон қўлладим — болаларнинг ёмон хатти–ҳаракатларини фош қилиш ва тўғрилашни мажбуриятим деб ҳиоблаш ўрнига, бутунлай янгича педагогик ёндашувни ўзлаштириб олдим. Ўшандан бери менинг шиорим — «Болани мақта ва унинг бирорта ҳам ютуғини ўтказиб юборма!». Бу энди мен болаларнинг қилмишларига кўзимни юмаман дегани эмас. Мутлақо ундай эмас. Бу шуни англатадики, уларнинг яхши хулқ–атворини тан олишдек чора, ҳар қандай интизомий тусдаги чорадан ошиб тушади.

Қанчалик кулгили бўлмасин, ўз адашишимни тан олиш ва тарбияга ўз муносабатимни ўзгартириш учун қисқа бир ибора етарли бўлди. Мен болаларни сўзсиз қабул қилиш ғоясини кўтаринкилик билан қабул қилдим, лекин уларнинг ютуқларини тан олишни катта қийинчилик билан ўргандим. Бир томондан мен болаларни бирор шартларсиз қабул қилишга ҳаракат қилардим, бошқа томондан эса — бўлар–бўлмасга уларнинг ёмон хатти–ҳаракатини тўғрилайверардим. Баъзан ўзимга ўзим бир оз савдойи бўлиб туюлганим ажабланарли эмас. Лекин менинг болаларга муносабатим тубдан ўзгарганида вазият изга тушиб кетди. Болаларнинг қилмишларига эътиборимни жамлаш ўрнига, мен онгли равишда уларнинг ютуқларини излашга эътиборимни жамладим. Менинг янги вазифам фарзандларимнинг ҳар бирининг кунига камида иккита менинг юқори баҳомга муносиб,мақтовга лойиқ қилмишини топиш ва табиийки, уларни бу қилмишлари учун мақтаб қўйишни эсдан чиқармасликдан иборат бўлди.

Болалар менинг хатти–ҳаракатимдаги ўзгаришни дарҳол сезишганига унчалик ишончим комил эмас, лекин ўзгаришлар шубҳасиз рўй берди, чунки менинг дунёқарашим ўзгарган эди. Келли ўқишда қандай муваффақиятларга эришганини билганимдан сўнг, шундай дедим: «Азизам сен аъло даражада ўқияпсан!» Шон чиқиндиларни олиб чиқаётганини кўриб, мен шундай сўзлар айтиб унинг елкасига қўлимни қўйдим: «Чиқиндини чиқариб ташлашни унутмаганинг учун раҳмат, ўғлим». Кейти ўз ўйинчоқларини йиғиштираётганини кўриб, мен кичкинтойимга шундай дедим: «Кейти, отанг сенинг ўйинчоқларга ғамхўрлик билан муносабатда бўлаётганингни жуда қадрлайди». Хизер уйни йиғиштиришда онасига ёрдам бераётганини кўргач, мен қизимнинг сайъ–ҳаракатини албатта таъкидлайман: «Хизер, сен қандай ажойиб қизсан! Ойингга ёрдам берганинг учун сенга раҳмат».

Синаб кўринг. Оила аъзоларингизни, масалан, меҳмонхонангизга йиғинг ва уларнинг олдида туриб, “тан олиш йиғилиши” бошланганини эълон қилинг. Оилангиз кичкина авлодининг ҳар бирининг ҳаётидаги камида битта муваффақиятини эсланг ва бу ҳақда овоз чиқариб айтинг. Бу тажриба сизга шундай ажойиб болалар билан жуда омадингиз келганини унутишга йўл қўймайди ва улар қилаётган ҳамма яхши ишлар учун уларга вақтида миннатдорчилик билдиришни ўргатади. Кўряпсизми, муаммо болалар бизга уларни мақташ учун баҳона бермаётганлигида эмас. Муаммо ўзимиз жим бўлмаслигимиз, балки уларнинг мақтовга сазовор сайъ–ҳаракатларини овоз чиқариб тан олишимиздадир.

Худди мен ўтмишда бўлганим каби, интизомий чораларсиз керакли тарбиянинг иложи йўқ деб ҳисоблайдиган оталар билан суҳбатлашарканман, қуйидагиларни эшитишга тўғри келади:

Ахир болаларда уй ишлари бўйича мажбариятлари бўлиши керак–ку. Шундай экан чиқиндини чиқариб ташлашдек арзимас иш учун нега уларни мақташ керак?

Менинг жавобим эса шундай бўлади:

Нега энди шундай бўлмасин? Ишни яхши бажарганингиз учун сизни мақташса ёқадими? Ўз бошлиғидан қуйидаги сўзларни эшитган ҳар қандай одам қувонган бўларди: «Раҳмат сиз бу вазифани аъло уддаладингиз». Майли ҳатто энг оддий кундалик ишларни бажаргани учун бўлса ҳам болалар шундай гапларни эшитишни истамайди, деб ўйлайсизми? Масалан, сиз уларга бундай дейишингиз мумкин:

Уй вазифасини ўз вақтида бажарганинг учун раҳмат.
Овқатланишдан сўнг нотоза ликопчаларни чаноққа олиб борганинг учун балли.
Мен сендан буни илтимос қилишни унутган бўлсам ҳам, менинг машинамни гаражга киритиб қўйганинг учун раҳмат.
Болалар билан кўчага чиқиб кетиш ўрнига синглингга қараш учун уйда қолганингни қадрлайман.
Майсазорни текислаб қирққанинг учун раҳмат— ажойиб иш бўлибди!

Тан олиш ҳақида гапирганда шуни ёдда тутиш зарур: токи болалар сизнинг сўзсиз қабул қилишнгизга юз фоиз ишонч ҳосил қилмагунларича, мақтов ва тан олиш уларни бошқаришга айланиб қолиш хавфи бор. Сўзсиз қабул қилишдан айри тушган тан олиш бола томонидан тескари изоҳланиши ва уни қуйидаги фикрга олиб бориши мумкин: «Агар мен уй ишларига ёрдам берсам... агар мен фақат беш баҳога ўқисам... агар мен гол урсам... шунда мени отам яхши кўради». Унда кутганларига яраша ўзини тутишга уриниш, болада ёлғондакам айбдорлик ҳиссини шакллантирига қодир. Шунинг учун ҳам, болалар сизнинг сўзсиз қабул қилишингизга ишонишига ишонч ҳосил қилиш ва шундан кейингина уларга хизматларини тан олганингизни айтиш керак. Масалан, бола уйга ўзлаштириш табелини олиб келганида, унинг ёнига ўтиринг ва унинг мактабдаги муваффақиятлари ҳақида гаплашинг. Болани унинг сайъ–ҳаракатларини ва яхши баҳолар олишга уринишини қадрлашингизга ишонтиришга ҳаракат қилинг ва шунга қарамай, унга “Ҳатто сенинг табелингда бирорта беш бўлмаганда ҳам, мен сени яхши кўришдан ва қандай бўлсанг, шундайлигингча қабул қилишдан тўхтамайман” деб айтишни истаётганлигингизни тушунтиринг..

Тўғри, бу ерда ҳам ўз нозикликлари бор. Қандайдир чегарадан ўтмаслик учун ҳар доим шуни ёдда тутиш зарур: сўзсиз қабул қилиш бу — бизнинг боларимиз билан муносабатларимиз қуриладиган пойдевор, муносабатлар эса жумладан тан олиш ғиштчаларидан ҳам қурилади. Ўз фарзандларингизга қабул қилишдек сўзсиз ҳимояланганликни беринг, бу уларга муваффақиятга эришган ёки эришмаганлигидан қатъий назар, сизнинг меҳрингизга шубҳа қилишига имкон бермайди. Бошқача қилиб айтганда, болаларнинг сайъ–ҳаракатлари уларнинг муваффақиятларидан кўра қимматли, лекин ҳамма саъй–ҳаракатлардан ҳам кўра болаларнинг ўзи, Худонинг мавжудотлари қимматлироқдир. Болаларнинг куч–ғайрати ва ютуқларини тан олар экансиз, сиз уларга ўз қадр–қиммати ҳиссини берасиз.

БОЛАЛАРГА ЎЗ ҚЎЛЛАБ–ҚУВВАТЛАШИНГИЗНИ НАМОЁН ҚИЛАР ЭКАНСИЗ, СИЗ УЛАРНИ САМИМИЙ БЎЛИШГА ЎРГАТАСИЗ

Бирор кишига ўз қўллаб–қувватлашингизни намоён қилар экансиз, сиз ўз кечинмаларингизнинг ҳақиқийлигини исботлайсиз ёки тасдиқлайсиз. Боланинг ҳиссий кайфиятига қайғудош бўлиш билан сиз унга унинг ҳиссиётларини қадрлашингизни хабар қиласиз. Унинг қувончли ҳаяжонланиши ёки ҳасратли тушкунликка тушишига шерик бўлар экансиз, уни шахс сифатида қадрлашингизни унга тушунтирган бўласиз.

Боланинг жаҳли чиққанда қандай йўл тутасиз? Шу заҳотиёқ уни койиб берасиз: «Уялмайсанми? Ўзингни қўлга ол!» Болалар қувончли воқеа ҳақида жўшқин хабар берганида, сизни нима кўпроқ ҳаяжонга солади: уларнинг қичқириғи ва шовқиними ёки улар бошдан кечираётган қувончми? Шуни тушундимки, агар ота болаларнинг қувончига шерик бўлса, у улар билан бирга қувонади ёки уларга ҳамдард бўлади.

«Бир дақиқа, — эътироз билдиришингиз мумкин сиз. — Жош, қандай қилиб болаларга ўз туйғуларини ошкор билдиришга рухсат бериш мумкин? Ахир, кимдир бундан хафа бўлиши мумкин–ку».

Қўшиламан. Лекин мен болаларнинг ҳиссий кайфиятини қўллаб–қувватлаш ҳақда гапираяпман, ўз туйғуларини изҳор қилишга рухсат бериш ҳақида эмас, чунки бу уларга кўнглига келганини қилишни билдиради. Бу бир нарса дегани эмас. Туйғулар, қоида тариқасида, ўз–ўзича баҳога лойиқ эмас, бу туйғуларни ифодалаш эса муносиб ёки номуносиб бўлиши мумкин. Ҳаворий Павлус шундай деган эди: «Ҳатто ғазабланганингизда ҳам гуноҳ қилманглар...» (Эф. 4:26). У жаҳли чиқишни гуноҳ деб ҳисобламаган; у фақат ғазабимизни намоён қила туриб, биз ижозат берилганлари чегарасидан чиқмаслигимиз ҳақида огоҳлантирган. Болаларнинг туйғуларига ҳамдард бўлишда ҳеч қандай ёмон нарса йўқ, бироқ болалар уларни ифодалашнинг нотўғри шаклини танлаб олган бўлса, йўл–йўлакай бу туйғулар намоён бўлишини мувофиқлаштириб бориш зарур.

Бола бизнинг ҳамдард эканлигимизни англаши учун унинг туйғуларига қандай қилиб қайғудош бўлиш мумкин? Бола ҳиссий кўтаринкиликни бошдан кечираётганида ёки тушкунлик тубига тушган бир пайтда қандай қилиб у билан ҳиссий мулоқот ўрнатиш мумкин? Муқаддас Китобда шундай дейилган: « Севинаётганлар билан бирга севининглар, йиғлаётганлар билан бирга йиғланглар» (Рим. 12:15).

Ҳаворийнинг маслаҳатини тушуниш қийни эмасдек, аммо унга амал қилиш ҳар доим ҳам осон эмас, айниқса, биз болаларни тартибга солмоқчи бўлаётганимизда ёки биз уларга ҳамдард эканлигимизга уларни ишонтиришдан олдин уларнинг хулқ–атворини тўғриламоқчи бўлаётганимизда. Бу васвасага берилманг! Унинг хулқ–атвори билан шуғулланишдан олдин, ҳамдард эканлигингизга болани ишонтиринг. Агар ўғлингиз ўз жамоасининг ғалабасидан қувонаётган бўлса, у билан бирга қувонаётганингизни айтинг. Агар қизингиз дугоналари тарқатаётган миш–мишлардан аччиқланаётган бўлса, у билан бирга қаттиқ аччиқланаётганингизни айтинг. Агар у дугонасидан айрилаётгани туфайли қайғураётган бўлса, у билан бирга қайғуга тушаётганингизни у билиб қўйсин. Шундай қилсангиз, бола сизнинг ҳамдардлигингизни ва қўллаб–қувватлашингизни ҳис қилади, бу сизларнинг орангиздаги ҳиссий боғлиқликни кучайтиради.

Такрорлайман. Қўллаб–қувватлашни намоён қилишнинг гўёки ҳеч қийин жойи йўқдек, лекин буни амалиётда қўллаш менга осон бўлмагани аниқланди, шунинг учун ғайрат қилишимга тўғри келди. Балки сиз ҳам худди қийинчиликларга дуч келарсиз. Бу вазиятни кўриб чиқайлик:

Ўн етти ёшли ўғлингиз кечқурун уйга қайтди ва кичик автоаварияга учраганини ва сизнинг автомобилингизнинг қанотини ғижимлаб қўйганини айтди. Сиз қандай муносабат билдирасиз?
Фақат тўрт баҳога ўзлаштираётган ўн тўрт ёшли қизингиз уйга учта “уч”и ва битта “икки”си бор табель олиб келди. Унга нима дейсиз?
Спорт билан шуғулланадиган юқори синфдаги қизингиз йиғлаб сизга қўнғироқ қилди ва уни ёқтирмайдиган тренер туфайли, уни волейбол жамоасидан чиқариб юборганини хабар қилди. Биринчи сўзларингиз қайси сўзлар бўлади?
Ўғлингиз кўзи кўкариб ва юзлари шилиниб уйга қайтади, бошқа бир бола билан муштлашиб қолганини айтади. Сизнинг ҳаракатларингиз қандай бўлади?

Бу вазиятлар ва шунга ўхшаш кўплари оила ҳаётида янгилик эмас. Болалар хато қилади, муаммоларга дуч келишади, жароҳатланишади ва ва лат ейди кўнгилсизликларга дучор бўлишади, бошқа болалар ёки ҳатто катталарнинг адолатсиз муносабатидан жабр тортади. Баъзан уларнинг турмушдаги муаммолари ҳақиқий фожиагача ривожланиб боради: бу ҳаёт учун хавфли жароҳат ёки касаллик, яқин муносабатларни узиш, дўсти ёки қариндошининг ўлими бўлиши ҳам мумкин. Лекин кўпинча кичик низолар, йўқотишлар, тушкунликка тушиш ва кундалик ҳаётдаги “драма”лар муаммо бўлиб чиқади.

Асосийси, бу жорий муаммоларни ҳал қила туриб, сиз болаларга нисбатан қандай муносабатда бўлишингиздир. Агар сизни биринчи навбатда ёмон хулқ–атворни тузатиш ва қоидаларга риоя қилиш ташвишга соладиган бўлса, болаларда сизнинг ҳамдардлигингизга умид қилишга бирор имкон йўқ. Энг яхшиси, аввал улар нимани ҳис қилаётганини аниқлаш ва уларга ҳамдард бўлишдир.

Илк бор Римликларга мактубнинг 12 боб, 15 оятига тўлиқ мос ҳолда иш қилганимни эслайман. Бу Дотти туфайли рўй берганди. Илгари у менга бирор муаммо, айниқса, унга руҳий азоб берган муаммо билан мурожаат қилганида, мен унинг муаммосини ҳал қилишга уринардим. Хотинимга ҳамдард бўлишга вақт сарфлаб ўтирмай, шу заҳотиёқ унга изтироб келтирган муаммони ҳал қилишга киришардим.

Бир куни мактабдаги йиғилишдан сўнг, уйга қайтгач, Дотти ота–оналардан кимдир бизнинг болаларимиз номига берган танбеҳдан жуда ҳам хафа эди. Агар илгари у мен билан шундай муаммо ҳақида ўртоқлашганда, мен ўйлаб ҳам ўтирмай унга тахминан шундай деган бўлардим: «Эътибор берма, азизам. Мана бундай қиламиз...», шундан сўнг унга жанжални ҳал қилиш режасини тақдим этган бўлардим. Бу жуда яхши режа бўлиши мумкин эди, лекин у ҳеч ҳам Дотти ўша вақтда бошидан кечираётган қалб оғриғига малҳам бўла олмасди. Лекин бу гал ниҳоят мен тўғри йўл тутдим. Хотинимни қучоқлаб шундай дедим: «Азизам, бу сўзларни эшитишингга тўғри келганидан жуда афсусдаман! Жуда ҳам афсусдаман!» Доттига мана шу керак эди: низони ҳал қилиш режаси эмас, вазиятни изга солиш чораларини баён қилиш эмас, шунчаки чин юракдан қайғудош ва ҳамдард бўлиш.

Бу ҳайратомус, лекин бу иш берди: Дотти қўллаб–қувватлаш ва тушунишни ҳис қилди, бу эса ўша лаҳзада у муҳтож бўлган нарса эди.

Бир неча кундан сўнг у ёнимга келди ва боламизнинг номига айтилган танқидий фикрларни ҳал қилиш учун у нима қилиши лозимлиги борасидаги фикримни сўради. Энди менинг низони ҳал қилиш режам айни муддао эди.

Қўллаб қувватлашингизни билдириш учун хотинингиз ёки болаларингизни нимани бошдан кеираётганини икир–чикиригача тушунишшингиз шарт эмас, лекин уларга ҳамдардлик билдиришингиз керак, ҳатто сиз уларнинг изтиробларини охиригача англамасангиз ҳам. Тўғри, сиз шунчаки ҳамдардлик қилмасдан, уни “тушунаётганингиз”ни кўрсатишга уринаётиб, билмасдан одамни хафа қилиб қўйишингиз мумкин.

Менинг дўстим ўзининг аччиқ тажрибаси орқали бунга амин бўлди. Бир гал унинг хотини нимадандир қаттиқ хафа бўлганида, у хотинига ёрдам бермоқчи бўлиб, шундай деган:

Азизам, ҳозир нимани ҳис қилаётганингни биламан.

Хотини жеркиб берган:

Йўқ, сен билмайсан! Мен қандай азоб чекаётганимни биламан деб қандай таъкидлай оласан–а?

Дўстим жим қолди, лекин унинг хотини ҳақ эди. Ўз ҳамдардлигингизни намоён қилиш учун ўша одам нимани ҳис қилаётганини албатта билишингиз шарт эмас. Биз ўз яқинларимиз, айниқса болаларнинг ноёб вазиятини ҳар доим ҳам тушунавермаймиз. Болани қўллаб қувватлаш у билан бирга изтироб тортиш демакдир, чунки у изтироб чэкябди. Бу азоб чекаётган яхши кўрган одамингизни худди ўзингиздек кўриш демакдир. Дўстим шундай дейиши лозим эди: «Азизам, ҳозир сенга оғир ва мен азобланаётганинг боис, сенга ҳанчалик ҳамдард эканлигимни билишингни истайман».

Мана шунақа қилиб, болаларимизнинг изтироби қанчалик чуқурлиги бизга маълумдек қилиб ўзимизни тутмасдан, биз уларга қийинчликлари ва руҳий азобларини енгишда кўмакчи бўлишимиз мумкин. Акс ҳолда, улар бизнинг самимийлигимизга шубҳа қилишади. Осон бўлмаган пайтни бошидан кечираётган болани қўллаб–қувватлашни истар экансиз, унга шундай деб айтинг: «Балки сенга ҳозир жуда оғирдир, лекин мен бир нарсани эсда тутишингни истайман: мен сен билан ҳамдардман. Шунчаки ҳар доим ёнингда эканлигимни билгин». Шу тариқа бола нафақат сизнинг балки Худонинг ҳам юпанч бўлаётганини ҳис қилиши мумкин. Ҳаворий Павлус шундай деганди:

“Раббимиз Исо Масиҳнинг Отаси Худога, ҳар турли тасаллининг манбаи бўлган Худо — марҳаматли Отага ҳамду санолар бўлсин!4 Ҳар хил азоб–уқубатларга учраганимизда, Худо бизга тасалли беради. Шундай экан, биз ҳам азоб чекаётган инсонга тасалли бера оламиз. Худо бизга берган тасалли билан уни овунтира оламиз” (2 Кор. 1:3–4).

Римликларга мактубнинг 12–бобида баён қилинган, Худонинг “қайғунгизга ... шерикмиз” деган кўрсатмаларига амал қилсаккина, юпанч келади.

Шубҳасиз, агар Римликларга мактубнинг 12 боб, 15 оятининг кўрсатмаларига амал қилсак, биз болаларни қўллаб–қувватлашимиз, шунингдек уларни самимийликка ўргатишимиз мумкин: «Қувонаётганлар билан қувонинг, йиғлаётганлар билан бирга йиғланг. Бола бирор нарсадан хурсанд бўлаётган бўлса, унга қўшилинг ва “Мен сен учун хурсандман!”, “Бу жуда зўр!”, “Сен истаганингга эришганингдан бахтлиман!”, “Сен шодланишга ҳақлисан, сен билан бирга мен ҳам” ва ҳоказо деб айтинг. Сизнинг қилмишларингиз ҳам сиз болаларнинг ҳисларига шерик эканлигингиздан далолат бериши мумкин. Қувончли воқеалар баъзан байрам тантаналари ва совғаларни назарда тутади, лекин улар қимматбаҳо бўлмаслиги керак. Болани кафега олиб боринг ёки уни музқаймоқ билан меҳмон қилинг, унга янги ўйинчоқ совға қилинг, алоҳида имтиёзлар беринг ёки илҳомбахш табрик йўлланг. Сиз болаларингизни қамраб олган ўша қувончни бошдан кечира олмайсиз, лекин агар унда болаларингизга шерик бўлсангиз ва улар учун қувонсангиз, улар буни ҳис қилишади ва бу сизнинг ўзаро ишончли муносабатингизни мустаҳкамлайди.

Бола учун эмас, унинг олдида жавобгар бўлиш катта аҳамиятга эга.

Болани шартларсиз қабул қилар экансиз, сиз унга ҳимояланганлик ҳиссини берасиз.
Бола билан мулоқотга вақт ажратар экансиз, сиз унга ўз муҳимлиги ҳиссини берасиз.
Боланинг сайъ–ҳаракати ва ютуқларини тан олар экансиз, сиз унга ўз қадр–қиммати ҳиссини берасиз.
Болага ўз қўллаб–қувватлашингизни намоён қилар экансиз, сиз уни самимий бўлишга ўргатасиз.

Болани қилмишлари учун жазолар экансиз, сиз унга жавобгарлик ҳиссини берасиз.

Книга на узбекском языке - 10 ОБЯЗАТЕЛЬСТВ ОТЦА. Как сделать свое влияние на детей глубоким и плодотворным
Автор: Джош Макдауэлл

Если вы отец — молодой, старающийся не заснуть на работе из-за хронического недосыпания, или бывалый, закаленный многолетними родительскими коллизиями, — эта книга для вас! Книга знаменитого американского проповедника Джоша Макдауэлла рассказывает о тех обязательствах, которые автор взял на себя перед Богом, своей семьей и самим собой ради того, чтобы воспитать в своих детях почтение к Господу и родителям. Практические рекомендации, которые автор дает на основе личного опыта и библейской мудрости, будут полезны и молодым, и бывалым отцам, желающим сделать свое влияние на детей глубоким и благотворным. В конце нее читателей ждет бонус: тест на определение основных эмоциональных потребностей.

Содержание: Предисловие
Глава 1. Так что же делать отцу?
Глава 2. Первое обязательство. Постараться всегда с любовью говорить ребёнку истину
Глава 3. Второе обязательство. Постараться нести ответственность не за ребёнка, а перед ним. Часть первая
Глава 4. Второе обязательство. Постараться нести ответственность не за ребёнка, а перед ним. Часть вторая
Глава 5. Третье обязательство. Постараться быть ребёнку примером для подражания
Глава 6. Четвёртое обязательство. Постараться объяснить ребёнку, Кто такой Бог и на кого Он похож
Глава 7. Пятое обязательство. Постараться научить ребёнка не быть эгоистом
Глава 8. Шестое обязательство. Постараться объяснить ребёнку, что такое настоящая любовь
Глава 9. Седьмое обязательство. Постараться научить ребёнка отличать добро от зла
Глава 10. Восьмое обязательство. Постараться объяснить ребёнку Божий замысел интимных отношений
Глава 11. Девятое обязательство. Постараться объяснить ребёнку, почему мы верим в то, во что мы верим
Глава 12. Десятое обязательство. Постараться воспитать в ребёнке благодарное сердце
Послесловие. "Я сделаю всё возможное"
Тест на определение эмоциональных потребностей
Примечания