Джош Макдауелл. Саботли инсон - (4-боб) Китоб Ўзбек тилида
Sabotli inson (Djosh Makdauell) O‘zbek tilida Audiokitob
Оғир хотиралардан ақл бовар қилмас марҳаматгача бўлган йўлни босиб ўтган инсоннинг ҳақиқий тарихи
МУНДАРИЖА
Муаллифдан
Биринчи боб - Ер юзидаги ҳамма нарса ажойиб
Иккинчи боб - Азалда
Учинчи боб - Уэйн
Тўртинчи боб - Меньшойнинг хиёнати
Бешинчи боб - Мактаб
Олтинчи боб - Ҳарбий ҳаво кучлари
Еттинчи боб - Янги уфқлар
Саккизинчи боб - Буюк Британия
Тўққизинчи боб - Саёҳат давом этади
Ўнинчи боб - Ҳаммаси бошқатдан
Ўн биринчи боб - Уитон ва келажак
Ўн иккинчи боб - Уйга қайтиш
Ўн учинчи боб - 1961 йилнинг ёзи
Ўн тўртинчи боб - Битирув курси
Ўн бешинчи боб - Унаштириш ва ўқишнинг тугаши
Ўн олтинчи боб - Сўнгги ёз
Ўн еттинчи боб - Ғарбга
Ўн саккизинчи боб - Даъват
Ўн тўққизинчи боб - Зангори океан
Хотима
Тўртинчи боб. Меньшойнинг хиёнати
1951-йил баҳорининг охирлари, шанба тонги. Мен шоша-пиша кийиниб, биринчи қаватнинг тонгги ғира-ширасида зинапоядан тушдим. Уйнинг ичида туриб, сукунатга қулоқ солдим, каллайи саҳарда биринчи бўлиб мен турибман, бошқалар ухлаяпти, деб ўйладим. Юзимни совуқ сувга ювиб, бир бурда нонни олдим-да, эшик олдига чиқдим.
Нам оғир ҳаводан нафас оларканман: «Ёмғир ёғади, шекилли», — деб ўйладим. Хўжалик ишларини тезроқ тугатай деб, оғилхонага кетдим. Нам ер юзини ҳали қалин туман қоплаб турарди.
Мен Долли билан анча ўйнаб қолдим шекилли, чунки онамни излаб уйга югуриб кирганимда, эрталаб соат етти бўлган эди. Аммо бу вақтгача ишларни тугата олмаган эдим. «Хўжалик ишлари ҳеч қаёққа қочиб кетмайди», — дедим ўзимга ўзим.
Уэйн ошхонада ликопчаларни артаётган экан.
— Менга қара, онам қаерда? — деб сўрадим мен.
— Онанг банд, — тишларини қисиб ғўлдиради Уэйн. У қўлларини фартуққа артиб, қўлига супурги билан куракчани олди ва меҳмонхонага кетди. — Онанг айтди: бугун сен менга ёрдам бераркансан. Мен чангларни арганимда, сен супурасан.
— Ўзимнинг ишим бошимдан ошиб-тошиб ётибди, — деб унинг гапини кесдим.
— Ўзимнинг ишим дейсанми? — қайтадан сўради Уэйн, унинг кўзлари қисилди. — Ишларингни тугатмаган экансан, эрталаб нима қилдинг?
— Иш қилдим… Доллига ем бердим.
— Доллини бир ярим соат боқдингми? Сен, болакай, мени аҳмоқ деб ўйлаяпсанми?
— Сен гапимни тушунмадинг. — Уэйн қошини саволомуз кўтарди. — Долли касал бўлиб қолибди, — қўшимча қилдим мен. — Сенга тўғрисини айтяпман, Долли касал бўлиб қолибди.
Уэйн ишонмасдан менга яна бошдан-оёқ разм солиб чиқди. Кейин, чамаси, ғазабни меҳрибонликка алмаштиришга қарор қилди.
— Энди бундай қиламиз, — деди у қўлларини елкамга ташлаб, — ҳозир бирпасда бу ерда ҳамма ишларни тугатамиз ва икковимиз бирга отхонага борамиз. Шунда Доллига нима бўлганини кўрамиз.
Мен елкамни тортиб олдим:
— Йўқ дедимми, йўқ! Менга онам керак. Ҳозир қидираман.
— Онанг бу ерда йўқ, у адирда, отанг ҳам ўша ерда, — жаҳли билан тапир-тупир гапирди Уэйн.
Мен ҳайрон бўлиб унга бақрайиб қарадим:
— Кетганига анча бўлдими?
Уэйн ортиқча маҳмадоналик қилиб қўйганини тушунди, у яна пол артар экан, орада кап қистирди:
— Онанг айтдики, у ерда сен қиладиган иш йўқ экан.
— Демак, уйни олиб кетишга қарор қилибдилар-да! — деб хитоб қилдим мен.
— Ғирт тентаксан-да! — кулди у. — Қандай қилиб уйни олиб кетиш мумкин!
— Бўлмасам-чи! Пакана менга ҳаммасини айтиб берди.
Шу сўзларни айтиб эшикка отилдим.
Уэйн ғазаб билан қаради:
— Онанг айтдики, сен шу ерда бўлиб, уйни йиғиштиришга менга ёрдам берар экансан!
Мен меҳмонхонани кўздан кечириб чиқдим:
— Уйни йиғиштиришга ҳожат йўқ, Уэйн! Сен фаррошсан!
У оғзини очишга улгурмасдан, мен эшикка яшиндай отилдим.
— Джош! — Уэйннинг орқамдан бидирлаганини эшитдим, — ҳозироқ қайт!
Аммо мен Уэйнга итоат этмоқчи эмас эдим. Уэйн деворга ёки тўтиларига гапирганда эди, худди шундай натижага эришган бўларди. Мен эшик остонасидан сакраб, уйни айланиб ўтдим ва еримизнинг шимол томонидаги тепаликка ғизиллаб кетдим. Икки кун олдин ўша ерга каттакон платформани қўйган эдилар, бугун эса, иш роса қизиганга ўхшайди.
Яна узоқдан ишчиларни ҳам кўрдим. Улар занжирларни бўшатиб, қандайдир мосламани ётқизаётган эдилар. Шу пайт ён бағир бўйлаб шаҳар томондан автомобиллар ва юк машиналари чўзилиб келарди, одамлар ҳам йиғила бошлади. Меньшой анчадан бери тепаликда жойлашган флигелни (асосий уй ёнига қурилган бино — тарж.изоҳи) хўжалигимиздан тортиб олмоқчи бўлиб юрган эди. Кулги ва жонланган овозлар янада яхшироқ этиладиган бўлиб қолди. Мен кучим борича югуришга киришдим: бундай воқеани асло ўтказиб юбора олмасдим! Ким ўтказиб юборса, юбораверсин, аммо мен эмас. Бу манзарани бепул цирк томошаси, ҳатто ундан ҳам яхшиси, деб айтиш мумкин. Цирк — фақат бизнинг орқа ҳовлимизда!
Дастлаб флигелни мавсумий ишчилар учун қурган эдилар. Ўша ишчилар пул топиш мақсадида ҳар йили фермада бир неча ой яшардилар. Энди эса Меньшой бу жойни ўзининг «янги участка»сига бирлаштириш учун йўлгача чўзган эди. Меньшой бу ҳақда бир неча марта гап қўзғаган, аммо онам кўз ёши тўкар, отам эса ғазаблана бошларди. Сўнгра бу иш «суд даъвоси»гача борди, мана энди Меньшой сўздан ишга ўтишга қарор қилибди.
— «Суд даъвоси» дегани нима? — деб сўрадим мен кейинчалик онамдан.
— Сен ҳали ёшсан, тушунмайсан, — деб жавоб берган эди онам кўз ёшларини рўмолчаси билан артиб, аммо кейин барибир, нима юз берганини қўлидан келганича тушунтириб беришга ҳаракат қилганди.
Меньшойнинг фикрича, отам унга, охирги етти-саккиз йил давомида ишлаган иш ҳақларингнинг ҳаммасига товон тўлайман, деб ваъда берган экан. Аммо отам ваъдасини бажаришдан бош тортибди. Меньшойнинг яна айтишича, отам ер мулкидан бир неча гектар ажратиб беришга ҳам ваъда қилган экан, шунингдек, ишчилар учун флигелни ҳам бераман, деб айтган экан. Отам эса, бундай ваъдани ҳеч қачон бермаганман, деб туриб олган. Аммо Меньшой гувоҳлар ҳам топди ва отамни судга олиб борди. Ўшанда мен оз-моз тушунар эканман, холос. Отам ва Меньшой барибир ҳар турли баҳоналар билан доимо тортишиб келишган, улар бир–биридан ҳеч фарқ қилишмасди. Менинг диққатимни бошқа нарса жалб қилган эди — қандай қилиб уйни бир жойдан бошқа жойга силжитиш мумкин: вертолёт учиб келиб, уйни кўтариб, янги жойга кўчирармикан? Ёки самолёт ер бағирлаб учиб келиб, қалин мустаҳкам арқонларни ташлаб, флигелни кўтариб кетармикан?
Хуллас, уйни бир жойдан бошқа жойга қандай қилиб силжитиш мумкинлигини тушуна олмас эдим. Ўлай агар бундай томошани ўтказиб юборсам! Тепалик устига етиб борганимда, бўғзимга нафасим тиқилиб қолдики, сал бўлмаса йиқилиб тушай дедим. Бу пайтда флигелни ердан бир оз кўтарганлар, бир неча ишчи пол остига оғир ёғоч тўсинларни қўяётган эдилар. Флигелнинг ёнида собиқ армияникига ўхшаш жуда катта юк машинасининг ғилдираклари лой сачратиб, бурилди, олиб бориш осонроқ бўлсин деб, уйни шу машинанинг платформасига юкламоқчи эдилар. Шу пайт отам пайдо бўлди, у флигелнинг бурчагига қоқилиб, ишчиларга: «Менинг еримдан йўқолинглар!» деб бақирди. Аммо кенг яғринли, бақувват бригадир ишчиларига «Гапларга эътибор берманглар», деб буйруқ берди. Отам сўкиниб бир четга ўтди ва лойни босиб, онам томонга имиллаб борди. Онам шериф Рейднинг ёнида турган эди.
— Сиз нимага қараб турибсиз? — деб мурожаат қилди отам шерифга. — Бу одамлар менинг хўжалигимдан даф бўлсин!
— Сизга ҳечам ёрдам беролмайман, Мак, — деб жавоб берди шериф (шаҳарнинг катта ёшли аҳолиси отамни «Мак» деб айтарди). Шериф бир варақ қоғозни очди — қоғоз эрталабдан бери ёғаётган ёмғирдан нам бўлиб қолган эди — у қоғозни отамнинг юзи олдида силкитди:
— Мана бу суд кўрсатмасига бинонан, бу уй энди Меньшойнинг мулки ҳисобланади, у энди ўз хоҳишига кўра фойдаланишга ҳақли. Флигелни бошқа жойга кўчиришни истаган экан, ҳақи бор.
Отам қоғозда нима ёзилганини ўқий олиш учун кўзларини қисиб олди, сўнг:
— Э ҳаммангни...! — деб сўкиниб қўйди. Онам яна йиғлашга тушди.
Бу орада Меньшой «Американинг бўлғуси фермерлари» бўлган ошналарининг, қўшниларимизнинг ва шаҳардаги бекорчиларнинг хитобларидан илҳомланиб, қачонлардир онам ўтқазган атиргул буталарини қўпориб оларди. Меньшойнинг ёнида турган жаноб ва хоним Катценбергларни танидим. Улардан сал нарида уларнинг катта қизи Джил турарди. Брайенлар, Бергерлар ва Хопкинслар хонадони ҳам шу ерда эди. Шаҳардан ўттизга яқин одам тўпланган, ҳаммаси «оиланинг олижаноб дўстлари» эдилар. Ҳаммалари хурсанд кўринар, томошадан завқланишар эди. Уларнинг баъзилари билан мен саломлашдим. Аммо менга, негадир, ҳаммаси жойида эмасдай туюларди. Улар Меньшойнинг атрофида қалқон бўлган, отам билан онамни очиқчасига инкор қилишар эди.
— Бугун менинг ёнимда бўлиш учун, менга далда бериш учун келганларнинг ҳаммасига раҳмат! — дея оломонга қараб Меньшой бақирганини эшитдим. — Сизларнинг қўллаб-қувватлашингиз мен учун қадрли!
— Ҳеч бўлмаса шу буталар қолсин, ўғлим! — деб гапини бўлди отам. У оломонни ёриб ўтар экан, йиғилганларга бурилиб қараб, қўлларини пахса қилди. — Жўнанглар ҳаммаларингиз! Менинг еримдан йўқолинглар! Бу фақат бизнинг оиламизга алоқадор, бошқа ҳеч кимга! Сизларга яхшиликча айтяпман: жўнанглар уйларингизга!
Отам Меньшойнинг қўлидан куракни тортиб олмоқчи бўлиб ушлаган эди, аммо Меньшой отамни туртиб юборди. Отам мувозанатни сақлай олмай, ерга ағдарилди. Оломон хохолаб кулиб юборди. Мен онамнинг пинжига тиқилдим, онам эса уларни муросага чақирмоқчи бўлиб, оқ рўмолини силкитиб, текин томошага келган оломон орасидан ўта бошлади. Аммо ҳаммаси беҳуда эди — онам томонга ҳатто бирон одам ҳам қараб қўймади. Ҳамманинг эътибори отамга қаратилган эди: отам ўрнидан туришга уринаркан, одамлар уни худди жарима тўлаган ўсмир сингари, ҳақоратларга кўмиб ташладилар. Аммо отам ўрнидан тура олмади, оёқларини ўнглаб олишига лой ҳалақит берарди. Ҳа, у ғирт маст эди.
— Нотавон, қари пияниста! — деб бақирди кимдир унга қараб. — Қачонгача Меньшойни қон қақшатасан?!
— Бутун ферма Меньшой туфайли турибди, — эшитилди бошқа овоз. — Шунинг учун қонун бўйича унинг ҳақини бер!
— Биз сени ҳимоя қиламиз, Меньшой! — деб далда берди яна кимдир.
— Буталарингни олиб кет, ҳамма нарсангни йиғиштириб кет!
— Уй сенини экан, хўжайин сенсан!
Овозлар бошимга тўқмоқдай бўлиб тушарди. «Онам ҳозир йиқилиб тушади, оёқда туролмайди», деб ўйлаб қўрққанимдан онамни маҳкам қучоқлаб олган эдим. Бу лаҳзада онам силласи қуриб, ҳозир чўкиб кетаман, деб оқимга қарши курашдан тамомила кучини йўқотиб, чўкаётган одамга ўхшарди. Оломон қон ҳидини сезган бўрилар галаси сингари, отам билан онамни масхаралаб, ҳақоратлар ёғдирар, пойма-пой сўзлар, энг тубан сўзларни айтишдан уялишмасди. Мен бу «тарбияли одамлар»нинг юзига қарадим: туғилганимдан бери биладиган қўшнилар, оиламизнинг дўстлари. Қандай қилиб улар отам билан онамни бундай сўзлар билан ҳақорат қиляптилар-а? Улар бундай шафқатсиз, тубан сўзларни қаёқдан топди экан-а? Нима учун акам ўзини бизга душман одамдай тутяпти? Дунё, менинг назаримда, оёғи осмонда бўлиб қолгандай эди.
Узоқда чақмоқ чақди, унинг изидан момақалдироқнинг ва яқинлашиб келаётган жаланинг шовқини эшитилди. Мен яна йиғилган одамларнинг юзларига назар солдим, бирортасининг бетида ачиниш ва заррача меҳр топмоқчи бўлардим.
Ёмғирнинг биринчи томчилари туша бошлади. Одамлар соябонларини очаётганларини кўрдим. Меньшой охирги атиргул буталарини ковлаб олгунча, жаноб Катценберг соябонини унинг устига тутиб турди. Отам билан онам ожиз аҳволда, сал нарироқда ишчилар занжирларни уйга қандай боғлаётганларини кузатиб туришарди. Ишчилар охирги тайёргарликни олиб боришарди. «Ҳамма бу ерга текин томошага йиғилган экан, — деган фикр менга етиб келди. — Самолётларни ҳам, вертолётларни ҳам кутиш арзимас экан. Ҳақиқий ҳаётда ҳамма нарса тамомила бошқача юз берар экан»…
Мен ўз уйимда севгини билмаган эдим, энди эса шуни билдимки, ўша севгини қўшниларимизнинг уйидан ҳам излаш асло кераксиз экан. Дунёни айланиб чиқсангиз ҳам, ўша севгини топа олмайсиз. Миядан чиқариб бўлмайдиган фикрлар чаккаларимга тақиллатиб урилганини эслайман: «Умид ҳақида унут. Севги ҳам, умид ҳам йўқ». Кейин калламда ҳамма фикрлар ўчди.
Кейингисини ҳам эслайман: кўз ёшларимдан ва ҳайқириқдан нафасим тиқилиб, орқага — фермага югурдим. Тепалик чўққисидан келаётган шодон қий-чув мени орқага қарашга ундади: платформа қудратли моторига кучли газ бериб, лой йўлдан флигелни «Меньшойнинг участкаси» томон олиб кетаётган эди. Бу — оиламизнинг бўлинишини англатиб турарди: мен туғишган акамни яна қайтиб кўрармиканман деган фикр ўзимга ҳам қоронғу эди.
* * *
Жала мени шалаббо қилиб ташлади, мен нафасимни ростлаш учун кенг, қуруқ омборхонага югуриб кирдим. Омборхонанинг энг охирида дон сақланадиган хона бор эди. Бу хонада буғдой, сули, маккажўхори сақланар, уларни аралаштириб чорвага омухта ем қилиб бериларди. Мен зинапоядан юқорига югуриб чиқиб, ўша хонага кирдим–да, оғир темир эшикни ичкаридан ёпиб олдим. Рўпарамда ёғоч жалюзи осилган иккита ром бор эди. Мен жалюзини ушлаб турган қозиқларни чиқариб ташладим, макажўхорилар устида эмаклаб бориб, бўйнимгача донлар ичига кўмилдим.
Мен ўлишни истар эдим. Бунга сабаб — тепаликдаги «шодон қий-чув» мен кутган манзарадан тамомила бошқача бўлганида эмас; ота-онам сохта дўстлари томонидан бошдан кечирган ҳақоратлардан ҳам эмас; ўз оиласига қарши борган акам туфайли ҳам эмас. Буларнинг ҳаммаси бирлашиб, қалбимни чуқур қайғуга тўлдирганди, ичимда нимадир дарз кетган эди. Кучли уят ҳисси қалбимни чўлғаганди, умримда биринчи марта мен ҳис қилган бундай кучли уят нафасимни сиқарди. Бу оламда биронта яқин одамим йўқлигидан юрагим қон йиғлар эди.
Мен ҳиқиллаб, Худони лаънатлардим, Уни ҳақоратлардим. Шу кунгача Худога болаларча ишончга ўхшаш ниманидир сақлаб келганга ўхшардим. Аммо ҳозирда Унинг борлигига шубҳа қилардим. Муштларимни қисиб, У худди олдимда тургандай, Унга таҳдид қилардим. Агар У ҳозир олдимда бўлганда, Унга бутун нафратим билан ташланган бўлардим. Менинг назаримда, дунёда шу кунгача Худодан бошқа биронта зотдан шунчалик нафратланмаган эдим.
Қолаверса, отамдан ҳам шу даражада қаттиқ нафратланардим, балки ундан ҳам кўпроқ. Уни умуман кўргани кўзим йўқ эди. Мен қайта-қайта унинг шаънига лаънат ўқирдим, қандайдир қасамёд қилаётгандай бўлардим. Отам биронта фойдали иш қилиш ўрнига шишадаги винони бағрига босиб ётгандай менга туюлаверарди. Йўқ, у ота эмас эди. У нима учун болаларни туғдирганини ўзи ҳам билмайдиган лаънати ароқхўр эди. Ҳечқиси йўқ, у ҳали насибасини олади. Мен ўзим кўрсатиб қўяман ҳали.
Шундай қилиб, бир соат ўтди, икки, уч соат ҳам ўтди. Очлик бир оз ўзини кўрсатгандай бўлди. Аммо ҳеч ким мени чақириб келмади, ҳеч ким мени изламади. Вақт ўтган сари, ҳеч ким мени излаш нияти йўқлиги маълум бўлиб бораверди. Мен ёлғиз, тамомила ёлғиз эдим. Бу оламда мен яшайманми, ўлиб кетаманми — ҳеч кимни иши йўқдай туюларди.
Ниҳоят, мен у ердан чиқдим. Эшикдан кираётган ёруғлик кўзларимни қамаштириб юборди. Мен кўзларимни қисдим. Мен, бирдан бу ёруғликда кимнидир кўриб қолсам-чи, деб ўйладим. Мени излаётган одам мени топиш учун келади. Айтайлик, онам келади. У исмимни айтиб чақиради, ўғлимга нима бўлди экан, деб хавотирланади. Аммо у ерда ҳеч ким йўқ эди. Фақат омбор деворлари ёриғидан эсаётган шамолнинг қўрқинчли ҳуштаги эшитиларди, холос. Мен йўлакдан кетдим, кейин оғилхонага кирдим, Доллининг ва бошқа ҳайвонларнинг ёнидан ўтдим. Долли аста кишнаб қўйди, гўё бир дақиқага қол, деяётгандай бўлди. Мен Доллига қарадим, тўхтамай ёнидан ўтиб кетдим.
«Бу оламда севги деган нарса йўқ, — деб ўйлаган эдим ўшанда. — Одамлар шунчаки муғомбирлик қиладилар, ўзларини севгандай кўрсатадилар. Улар, мен ақллиман, иккиюзламачилигим билан ҳар қандай одамни аҳмоқ қила оламан, деб ўйлайдилар. Аммо улар кимни аҳмоқ қилишга қодир? Ахир, ҳаммамиз бирмиз. Биз анови ҳайвонлардан ҳеч ҳам афзал эмасмиз. Бир кун келиб ҳаммамиз ҳам ўтиб кетамиз. Бунда биз ҳам улардан асло фарқ қилмаймиз. Ерда чириб кетамиз, бизни ҳеч ким эсламайди. Ҳаёт маънисиз. Худо йўқ».
Мен оғилхонадан чиқиб, ўтлоқзор орқали уйга кетдим. Менда мавжуд бўлган болаларча айбсизлигимнинг охирги томчиси тамомила қайтмас бўлиб кетди. Эҳтимол, бу аллақачондан бери йўқдир, мен илгари билмаган бўлишим мумкин, чунки руҳимда биринчи марта ана шундай оғирлик юз бераётган эди. Аммо мен бошқа нарсани тушуниб олдим: олдинги айбсизлигимнинг ўрнини шафқатсиз, ўзгармас нимадир эгаллаган эди. Қалбимга ўрнашган ана шу аламни янги дўстим сифатида қабул қилдим. Худо мен ҳақимда ғамхўрлик қилади, деган ҳар қандай фикрни мен онгли равишда рад қилдим. Ўн икки ёшга етиб, Қодир Худога «алвидо, хайр» дедим.
Книга на Узбекском языке: - Непоколебимый (Джош Макдауэлл)
Джош Макдауэлл считается одним из самых известных в мире проповедников. Невероятно, но в детстве этот человек… не верил в Бога. Ещё, будучи совсем молодым человеком, он взялся доказать, что учение о Божественности Христа - вымысел. С этой целью он исследовал подлинные исторические документы, где говорилось о событиях того времени, беседовал с людьми, которые хорошо знали эту тему, и в конце концом превратился в верного последователя Христа.
Перед вами история этого легендарного человека, написанная широкими мазками, чтобы как можно полнее показать те подъемы и падения, которыми отмечено было начало его пути. Впервые Джош рассказывает о своём удивительном духовном перерождении, когда он вверил свою судьбу в руки всемогущего Бога и познал божественную благодать: даже самые ужасные события, которые с нами происходят, можно перенести с верой в Бога - свободной, глубокой и… НЕПОКОЛЕБИМОЙ.
