Дон Мак-Керри. Иброҳимнинг оиласи: парчаланган шажарани шифолаш - (12-боб) Китоб Ўзбек тилида
Ibrohimning oilasi: parchalangan shajarani shifolash (Don Mak-Kerri) O‘zbek tilida Audiokitob 
Мундарижа
1-ҚИСМ
1-боб: Худонинг дўсти Иброҳим
2-боб: Худонинг дўсти иккиланади
3-боб: Ҳожарнинг фожеаси
4-боб: Исмоил: Худо эшитади
5-боб: Ака-укалар ўртасидаги адоват
2-ҚИСМ. ИСМОИЛНИНГ ЭНГ МАШҲУР ЎҒЛИ
6-боб: Муҳаммад – биринчи мусулмон
7-боб: Қуръон – Муҳаммаднинг китоби
8-боб: Шаклланган ислом: ҳадис ва қонун
9-боб: Ислом. Унинг эътиқод белгилари ва диний вазифалари
3-ҚИСМ. КЎП ҚИЁФАЛИ ИСЛОМ
10-боб: Исломда этник мансублик ва сиёсат
11-боб: Катта бўлиниш: суннийлар ва шиалар
12-боб: Мистицизм: қонундан қочиш
13-боб: Халқ исломи: мусулмонлик ва руҳий кучлар
14-боб: Жанговар ислом: аслиятга қайтиш
15-боб: Ислом ва секуляризм
16-боб: Рақиб пайғамбар Мирзо Ғулом Аҳмад
17-боб: Ирқчи ислом. Африка-Америкадан келиб чиққан мусулмонлар
4-ҚИСМ. МУСУЛМОНЛАРГА ХИЗМАТ ҚИЛИШ
18-боб: Исонинг йўли
19-боб: Худо Шоҳлиги ва маданият
20-боб: Мусулмонларга хизматчи
21-боб: Руҳий кучдан фойдаланиш
22-боб: Аниқ ҳаракатлар доираси
5-ҚИСМ МУСУЛМОНЛАР БИЛАН ИШЛАШ МЕТОДЛАРИ
23-боб: Исо ва суннийлар
24-боб: Исо ва шиалар
25-боб: Исо ва келишувчан мусулмонлар
26-боб: Исо ва жанговар мусулмонлар
27-боб: Исо ва мутасаввифлар
28-боб: Исо ва халқ исломига итоат этувчи мусулмонлар
29-боб: Исо ва аҳмадийлар
30-боб: Исо ва Африка-Америкадан келиб чиққан мусулмонлар
6-ҚИСМ. ИСЛОМ ВА МАСИҲИЙЛИК ЎРТАСИДАГИ ИЛОҲИЙ ЗИДДИЯТЛАР
31-боб: Мусулмонларнинг Муқаддас Битикка ҳужумлари
32-боб: Муҳаммад ўзини пайғамбар дебэълон қилади
33-боб: Муҳаммаднинг Қуръон ҳақидаги таъкидлари
7-ҚИСМ. ИБРОҲИМ ОИЛАСИДА ЯРАШУВ
34-боб: Бошқа эътиқодга ўтишдан жароҳат олиш
35-боб: Мураббийлик баҳоси
36-боб: Мураббийликнинг аниқ мақсадлари
37-боб: Жамоанинг шаклланиш модели
38-боб: Машаққатнинг ниҳояси
Сўнг сўз
12–боб
Мистицизм: қонундан қочиш
Сўфийлик ёки тасаввуф– арабча сўз бўлиб, “мистицизм” унинг европача номидир. Бу сўзнинг қизиқ тарихи бор. Кўпчилик тадқиқотчиларнинг айтишича, “сўфийлик” ёки “тасаввуф” сўзи “жун” маъносини билдирувчи “суф” сўзидан келиб чиққан экан. Сўфийлар аскетик бўлиб, оддий ҳаёт кечирганлар ва мусулмон ҳукмдорларининг ҳашаматли ҳаётига қарши турганлар. Маълум маънода улар бу оламдан юз ўгириб, Худони излаш йўлидан кетганлар. Улар дағал жун кийим кийганлари учун, сўфийлар номини олганлар.
Тасаввуфнинг келиб чиқиш сабаблари
Бу оламда тасаввуфнинг пайдо бўлиши учун бир қанча сабаблар бор эди. Мусулмон халифалари “Ҳар қандай ҳукмронлик ахлоқни бузади, мутлақ ҳокимият мутлақ равишда ахлоқни бузади” деган қоидадан мустасно эмас эдилар. Исломнинг илк даврида мусулмон армиясининг катта муваффақиятлари ортидан ахлоқи бузилган ҳукмдорлар ва уларга қарши туришга ожиз художўй олимлар ўртасида кучли зиддият келиб чиқди. Художўй олимларнинг икки тоифаси – мол–мулк тўплашни хуш кўрадиганлар ва оддий ҳаёт кечириб, бу оламдан юз ўгирган, ихтиёрий равишда ўз манфаатидан воз кечган ва Худони излаш йўлига кирганлар ўртасида айирмалар келиб чиқди. Оламдан юз ўгириб, “хокисор” бўлганлар мутасаввуфлар деб юритиладиган бўлди.
Тасаввуф эътиқоди собит одамлар билан қонун ўртасидаги шиддатли курашлардан қўшимча ички туртки олди. Ана шу охири йўқ зиддият руҳнинг тўлиқ инқирозига олиб келди. Бунга жавобан кўпчилик мусулмонлар бу тўғрида баҳс қилишни эмас, Худо билан мулоқотни изладилар.
Тасаввуф яна кўпроқ, агар Муҳаммад Худодан ваҳий олган бўлса, бошқалар ҳам Худодан ваҳий олиши мумкин, деган дадил фикрдан илҳомланди. Улар янги ақидалар яратмай, Муҳаммаднинг Худо билан тўғридан–тўғри алоқасидан пайдо бўлган кечинмани такрорламоқчи бўлдилар.
Сўфийликнинг масиҳийча илдизлари
Назир Алининг кўрсатишича, “Яқин Шарқдаги масиҳий монастирларидан мусулмонлар олган рағбатлантирувчи омил сабабига кўра, тасаввуф ривожланди” (1979:22). Тасаввуф мусулмон оламида тарқалган кўплаб масиҳий ғояларини ўзлаштирди, Инжилнинг янада сирли томонларига берилди. Масалан, ибн ал–Арабий (1167–1240) имондан қайтганликда айбланиб, Алеппо (Сурия) ислом инквизациясига рўпара бўлганда, у “Менинг шеърларим кўчма маънода қабул қилиниши керак, шеърларимнинг асосий мазмуни – Худонинг илоҳий севгисидан инсониятнинг комил бўлишидир” (Shah, 1971:х), деб жавоб берган эди. Бундай таълимот Исонинг келиши учун эшикларни очади. Исода ҳам, мутасаввуфларда ҳам умумий асос – севги бор.
Робия – илк мистик мутасаввуф
Ислом мистицизмининг энг яхши қирралари Басралик Робия ал–Адавия (713–801)нинг қуйидаги гапида гавдаланиши мумкин: “Эй Худойим, агар мен Сенга дўзах қўрқуви туфайли сажда қилсам, мени дўзах оловида ёндир, агар Сенга жаннат умидида сажда қилсам, мени жаннатдан қувиб юбор, аммо Сенга Ўзинг учун сажда қилсам, мени абадий севгингдан бебаҳра қилма”(Paul 1975, 7).
“Мен Сени худбинларча севги, Ўзингга муносиб севги билан севдим. Худбинларча севги нима бўлибди?! Мен бошқа ҳамма нарсаларни ўзимдан чиқариб, Сен ҳақингдаги хотиралар билан тўлдираман. Сенга муносиб нарса нима бўлибди?! Сен пардани кўтарасан, мен сени кўраман. Аммо унисида ҳам, бунисида ҳам менга мақтов йўқ, унисида ҳам, бунисида ҳам фақат Сенга мақтов бор” (Smith, 1928:102).
Тасаввуфнинг тадрижий тараққиёти
Тасаввуф аста–секин ҳам таркибий, ҳам метафизик томондан ривожланиб борди. Алоҳида одамлар томонидан қабул қилинган ва дўстларнинг тор доирасида тарқалган дин шакли бора–бора итоаткорлик ва бағишловлар қоидалари сингдирилган монахлар тизими, авлиёлар мактаби бўлиб қолди. Бундай пайтда мурид ўзини бағишлаган руҳий устозидан (ёки пиридан) йўл–йўриқ олди (Nicholson, 1907:392). Дастлаб бир оз аскетик йўлдан кетган тасаввуф асрлар давомида аста–секин мистик ва теософик характер касб эта борди. Бунинг устига, пантеизм билан аралашиб хавф–хатарга йўлиқдилар (Nicholson, 1907:391).
Тасаввуф экстремизми
Кейинроқ тасаввуф ақлга сиғмайдиган ва тийиқсиз удумларнинг бир қанча кўринишларини келтириб чиқарди. Булар қуйидагилардир: ўзини ўзи азоблаш, ҳушдан кетгунча зикр тушиш ва ҳ. Бу саҳна Жон А. Субҳон томонидан батафсил тасвирланган (1938: 1–4).
Тасаввуфда итоаткорлик даражаси
Субҳон ўзи кузатган тасаввуф орденига мансуб одам олдида турган мистик саёҳатнинг босқичлари ва даражаларини тасвирлашда давом этади (1938:72):
1.Тавба: ҳамма ёмон нарсаларга бефарқликдан воз кечиш ва гуноҳлари учун тавба ҳисларини ўзида ривож топтириш.
2. Севги: итоаткор одам Худонинг исмларини эслашга берилади ва Худо тўғрисидаги фикрлардан бошқа ҳамма фикрларни чиқариб ташлашга интилади.
3. Воз кечиш: Худога итоаткор одамдан фақирликка риоя қилиш ва дунёвий орзулардан воз кечиш талаб этилади. Охир–оқибатда Худодан бошқа ҳамма нарсадан воз кечади.
4. Билим: итоаткор одам фақат Худо билан бирлашишни ўйлайди, у Худонинг табиати, хусусиятлари ва ишларини мушоҳада қилади.
5. Экстаз: Худонинг исмлари ва хусусиятларини эслаб, айтиб, ақлий завқ–шавқ ёки экстаз ҳиссиётига бериладилар.
6. Воқелик: бу лаҳзада итоаткорнинг қалби Худонинг чинакам табиатидан маърифат олади. Бу лаҳзада итоаткор Худога тамомила боғлиқ бўлиб, Унга мутлақ ишонади.
7. Бирлашиш: бу босқичда мутасаввуф: “Худони юзма–юз туриб кўряпман”, деб ишонади. Унинг олдинги “мен”и йўқолди, у бутунлай Худода, Худо бутунлай унда мужассам бўлади.
Мутасаввуф пирининг асосий вазифалари
Бундан ташқари, тасаввуф Худони “кўриш”ни, Худо билан бирлашишга эришишни таклиф қилади. Тасаввуф яна шуниси билан ажралиб турадики, қаландар воиз ёки узлатга чекинган сўфийнинг атрофида шогирдларнинг доимий гуруҳи пайдо бўлади.
Тараққиёт жараёнида бу орденлар раҳбарлари (ёки уларнинг издошлари) гуруҳи ўзларининг раҳнамолари (шайх ёки пир)да айнан Муҳаммаддаги илоҳий нур борлигини топишга интилдилар (Parchall 1983: 57). Табиийки, масиҳий учун бу жиддий ғовдир, чунки биз Исони “олам нури” деб ҳисоблаймиз (Юҳ. 8:12). Тасаввуф, қолаверса, бутун ислом, Исонинг шуҳратини олиб, Муҳаммадга ёки қандайдир раҳнамога беради ва “Пиримиз ёки шайхимизда илоҳий нур бор”, деб тасдиқлайди.
Тасаввуф тарафдорларининг табиий бирлашуви
Мутасаввуфлар ё йиғин уйларида ёки ўзларига қулай жойда норасмий равишда учрашиб турганлар. Зотан, одамларнинг табиий бирлашуви ихтиёрий равишда юз бериши мумкин. Масалан, деҳқонлар қишлоқ жойларида, баъзилари лашкаргоҳларда, касби кори ўхшаш бўлган одамлар бошқа биронта ўзларига қулай жойда, аёллар ўзларининг маҳаллий жойларида, шаҳарларда, қисқаси, фикр–қарашлари бир бўлган одамлар гуруҳ бўлиб, ўзларига маъқул жойда солиҳ йўлбошчиси атрофида бирлашуви мумкин.
Мусиқа ва шеъриятнинг ўрни
Орденларнинг бошқа жозибадор хусусиятлари шундан иборатки, одамлар мусиқа ва шеъриятга қобилиятини намоён қилишлари учун бу орденлар имкон беради. Диний шеърлар кўпинча мусиқага солинади. Баъзи жойларда рақс ҳам ижро этилади. Одатда, мусиқа ва рақс камдан–кам ҳолатларда масжидларда ижро этилган. Шеър табиатан севги ҳақида яратилган қўшиқлардан иборат бўлиб, кўпинча маҳаллий мусиқа асбобларидан фойдаланган ҳолда, диний қўшиқлар ижро этилган.
Маданий яқинлик
Мутасаввуфларнинг масиҳийларга ёндашувини янада аниқроқ кўрсатадиган яна бир хусусияти – тасаввуфнинг маҳаллий муҳитга осонлик билан мослашувидир. Бу ҳам Қонун ва ортодоксал ислом билан келишувчиликка олиб боради. Юқорида эслаганимиздай, кўпчилик мутасаввуфларнинг одатлари тамомила қоришиқ ҳолатга келиб, уларни биз халқнинг исломий одатлари деб номлаган эдик (Parchall 1983: 18). Албатта, бу одатлар шариат қонунларига алоқасизлиги учун бизни унчалик жалб қилмайди.
Тасаввуфда теософик фикрлар
Тасаввуфда биз алоҳида таъкидламоқчи бўлган муҳим ўринлардан бири теософик фикрларнинг тараққий топганидир.
Илк таркидунёчилик ақидаси, ички руҳий майлларга урғу берган ҳолда, қонуннинг ташқи тараққиётига таъсир этди. 1Х–Х асрлар давомида тасаввуф орифлик ақидасини ривож топтирди. Бу – ички эмпирик билим бўлиб, ўша даврда ривож топган илоҳиётнинг интеллектуал билимига қарши турар эди (Rahman 1979: 141).
Қонунга қулларча содиқлик ўрнига ички майлга таяниш, ботиний билимни излаш чинакамига Худо тўғрисида масиҳийча фикр юритиш учун эшикларни очади.
Аммо шуни қўшимча қилишим керакки, бу руҳий кучларнинг бошқа турлари учун ҳам эшиклар очилиб, мутасаввуфда ўрнини топади.
Ўз “мен”идан қочишга уриниш
Ўз “мен”идан қочишга қаттиқ истак ёки мутасаввуфларнинг тили билан айтганда, ўзлигидан воз кечиб, Худо билан бирлашиш ҳам юқоридагиларнинг қаторига қўшилади. Бу масиҳийларнинг “Биз ўзимиз учун ўлишимиз ва танамизни бутун ҳиссиётлари ҳамда истаклари билан хочга михлашимиз керак”, деб айтганларига ўхшаб кетади. Яна шуни таъкидлаш керакки, одамлар бирга йиғилишларига, бирга тўпланиб мулоқот қилишларига тасаввуф имкон беради. Бунинг натижасида турли касб вакиллари, ҳарбийлар ёки қишлоқ аҳолиси ўртасида биродарлик пайдо бўлади. Бу одамларнинг ижтимоий эҳтиёжларига тамомила жавоб беради.
Тасаввуфнинг тарқалиши
Тасаввуф орденлари V111 – 1Х асрларда бошланиб, мусулмон оламига тарқалди. Кейинги асрларда миссионерлик фаолияти туфайли бу оқим ғоят муваффақиятли ривож топиб борди. “Қаландар сўфийлар, худди мусулмон армиясига олиб келгандай, бутпарастларни динга олиб келди. Тасаввуф фақат юксак даражада ташкил қилинган сирли орден сифатида яшаб қолмади, балки алоҳида одамлар ҳам бир–бирлари билан эркин учрашишлари мумкин эди. Орден аъзоси муқим бўлиши ёки кўнгилли сифатида келиши мумкин“.
Тасаввуфнинг ўз аъзоларига таклиф қилган бу ҳаракати туфайли унинг кучли томонлари ва ютуқлари билан бирга, заиф томонлари ҳам бор эди. Тасаввуф тўғридан–тўғри Худога келишни таклиф қилгани ҳолда, Қуръон ва ҳадисларнинг позициясини заифлаштириб, қонунни ҳам кучсизлантирди, маълум даражада номинализмга, кўп ҳолларда ахлоқий интизомсизликка олиб келди. Шубҳасиз, тасаввуф таълимотининг энг ҳалокатли томони шу эдики, руҳий ҳолат қўзғатадиган экстаз жараёни Худо билан бирлашиш учун чинакам кечинма эди. Тасаввуфнинг ғайриоддий хусусиятларидан бири ҳар ерда ҳозир бўлишдир. Тасаввуф у ёки бу кўринишда мусулмон оламининг у ёки бу жойида пайдо бўларди. Назарий жиҳатдан мусулмон мазҳабининг аъзоси бўлганлар тасаввуф орденининг аъзоси ҳам бўлиши мумкин. Мутасаввуф Худога “тўғридан–тўғри борадиган” “кўз тутувчи”ни гавдалантириб, шиа имомлари ва оятуллони ортиқча равишда талаб қиладиган ҳолатлар ҳам бўларди. Бу эса шиа мазҳабидаги кўпчиликни сунний мазҳабига олиб келди.
Миссионер нуқтаи назари бўйича, тасаввуфнинг Инжил билан боғлиқ томонларида шуни кўриш мумкинки, тасаввуф айни пайтда умид ва зиддиятни ўзида ифода этади. Умид Худога етишиш учун Уни чанқоқлик ва қатъий итоаткорлик билан қабул қилишга қарор этишдир. Зиддият шуки, тасаввуфда айнан орден бошлиғига нисбатан қулликнинг янгича кўриниши бор. Айни пайтда шайтоний руҳлар олами билан алоқа қилиш учун Исо Масиҳдан бошқа “Худо” билан алоқа ўрнатишга уриниш имконияти бор.
Тасаввуф маҳаллий диний удумларга мослашувчанлиги сабабли, синкретизмнинг кўплаб турларига эшикларни ланг очди. Биз бу синкретик ислом тараққиётини одатда “халқ исломи” деб атаймиз. Руҳлар олами билан алоқага киришадиган мутасаввуфлар тўғрисидаги масалани кўтарар эканмиз, энди синкретик мослашувларга ўтамиз. Бу мослашувлар биз халқ исломи деб аташга мойил бўлган исломнинг қоришиқ шаклини пайдо қилиб, тасаввуфга имкон яратиб беради.
Книга на Узбекском языке: Семья Авраама: исцеление сломанной ветви (Дон Мак-Керри)
Эта книга призвана помочь христианским работникам, научить их как трудиться с сыновьями и дочерьми Измаила, так как Мухаммад и его потомки решили отождествить себя с коленом Агари и Измаила.
Эта книга написана не для научных работников, она написана непосредственно для тружеников. Работа эта призвана стать введением в труд среди мусульман.
Для тех, кто имел счастливую возможность закончить учебное заведение, специализируясь на исламе, для тех, кто достиг определенных вершин, занимаясь практическим трудом и самообразованием, нет ничего особенного в этой книге. Но для тех, кто специально не изучал миссиологию и ислам, у кого не было доступа к самым последним исследованиям в этой сфере, книга эта может восполнить имеющийся пробел в знаниях.
