Дон Мак-Керри. Иброҳимнинг оиласи: парчаланган шажарани шифолаш - (11-боб) Китоб Ўзбек тилида
Ibrohimning oilasi: parchalangan shajarani shifolash (Don Mak-Kerri) O‘zbek tilida Audiokitob 
Мундарижа
1-ҚИСМ
1-боб: Худонинг дўсти Иброҳим
2-боб: Худонинг дўсти иккиланади
3-боб: Ҳожарнинг фожеаси
4-боб: Исмоил: Худо эшитади
5-боб: Ака-укалар ўртасидаги адоват
2-ҚИСМ. ИСМОИЛНИНГ ЭНГ МАШҲУР ЎҒЛИ
6-боб: Муҳаммад – биринчи мусулмон
7-боб: Қуръон – Муҳаммаднинг китоби
8-боб: Шаклланган ислом: ҳадис ва қонун
9-боб: Ислом. Унинг эътиқод белгилари ва диний вазифалари
3-ҚИСМ. КЎП ҚИЁФАЛИ ИСЛОМ
10-боб: Исломда этник мансублик ва сиёсат
11-боб: Катта бўлиниш: суннийлар ва шиалар
12-боб: Мистицизм: қонундан қочиш
13-боб: Халқ исломи: мусулмонлик ва руҳий кучлар
14-боб: Жанговар ислом: аслиятга қайтиш
15-боб: Ислом ва секуляризм
16-боб: Рақиб пайғамбар Мирзо Ғулом Аҳмад
17-боб: Ирқчи ислом. Африка-Америкадан келиб чиққан мусулмонлар
4-ҚИСМ. МУСУЛМОНЛАРГА ХИЗМАТ ҚИЛИШ
18-боб: Исонинг йўли
19-боб: Худо Шоҳлиги ва маданият
20-боб: Мусулмонларга хизматчи
21-боб: Руҳий кучдан фойдаланиш
22-боб: Аниқ ҳаракатлар доираси
5-ҚИСМ МУСУЛМОНЛАР БИЛАН ИШЛАШ МЕТОДЛАРИ
23-боб: Исо ва суннийлар
24-боб: Исо ва шиалар
25-боб: Исо ва келишувчан мусулмонлар
26-боб: Исо ва жанговар мусулмонлар
27-боб: Исо ва мутасаввифлар
28-боб: Исо ва халқ исломига итоат этувчи мусулмонлар
29-боб: Исо ва аҳмадийлар
30-боб: Исо ва Африка-Америкадан келиб чиққан мусулмонлар
6-ҚИСМ. ИСЛОМ ВА МАСИҲИЙЛИК ЎРТАСИДАГИ ИЛОҲИЙ ЗИДДИЯТЛАР
31-боб: Мусулмонларнинг Муқаддас Битикка ҳужумлари
32-боб: Муҳаммад ўзини пайғамбар дебэълон қилади
33-боб: Муҳаммаднинг Қуръон ҳақидаги таъкидлари
7-ҚИСМ. ИБРОҲИМ ОИЛАСИДА ЯРАШУВ
34-боб: Бошқа эътиқодга ўтишдан жароҳат олиш
35-боб: Мураббийлик баҳоси
36-боб: Мураббийликнинг аниқ мақсадлари
37-боб: Жамоанинг шаклланиш модели
38-боб: Машаққатнинг ниҳояси
Сўнг сўз
11–боб
Катта бўлиниш: суннийлар ва шиалар
Юқорида миллийлик - одамлар ўзларининг сиёсий ва миллий давлатга мансублигини ҳис қилишидан иборат эканини, ахлоқ эса одамларнинг ирқий ва тил белгиларига кўра бир эканликларини юқорида кўриб ўтган эдик. Худди шу сингари, мусулмонлар ҳам у ёки бу диний оқимга мансублиги бўйича фарқланадилар. Улардан баъзилари сиёсий масалаларда ва ҳокимият учун курашишда бирлашувига кўра, бошқалари эса этник белгиларига кўра келиб чиққанлар. Баъзилари эса Худони, пайғамбарларни, ваҳий ва ривоятларни турли йўллар билан билиш натижасида пайдо бўлганлар. Баъзан улар юқорида айтилганларнинг комбинацияси натижаси ҳисобланади. Ҳар қандай ҳолатда ҳам, исломда кўплаб оқимлар ва мазҳаблар мавжуд. Бу бобда ўша оқимлардан иккита муҳимига қисқача шарҳ берамиз.
Суннийлар
Баъзан, ислом масиҳийликни кўп жиҳатдан такрорлаган, деган гапни эшитамиз. Умуман, мен бу нуқтаи назарга қўшилишга розиман. Масалан, бизда протестантизм ва католицизм ўртасида муҳим фарқлар бўлган эди. Уларнинг ҳар бири келгусида кўплаб қисмларга бўлиниб кетди. Худди шу сингари, исломда ҳам иккита асосий тармоқ – суннийлар ва шиалар бор.
Суннийларнинг протестантларга ўхшаган томони шундаки, суннийлар учун обрўли ёзма манба, биринчи навбатда, Қуръон, иккинчидан, сунна, яъни ҳадисларнинг мажмуи бўлиб, ҳар иккаласи бу мазҳаб учун муҳим аҳамиятга эга. “Сунний” деган ном, айнан “сунна” (текисланган йўл) сўзидандир.
Мазкур ёзма матнлар ортида Муҳаммаднинг қадди бўй кўрсатиб туради, У Қуръон ва суннанинг ягона манбаи бўлиб, унинг айтганлари ва қилган ишларига асосланган. Аммо унинг айтганлари, қилган ишлари Қуръонга кирмаган. Шундай қилиб, сунний – Қуръонда ёзилган Муҳаммаднинг таълимотига риоя қилишга ҳаракат қиладиган жамоатга мансуб одамлар бўлиб, улар ҳадисларда – суннанинг ёзма шаклида қайд этилган Муҳаммаднинг хулқ–атворига эргашадилар. Суннийлар учун анъана охирги мўътабар намуна бўлиб қолди.
Сунна - диннинг асосчиси пайғамбар эканини, унинг фаолиятидаги илоҳий илҳом ва башоратгўйликни, Қуръондаги ҳамма нарсада унга эргашиш ҳақидаги кўрсатмаларни асослайди: “Сизлар учун Оллоҳ ва охират кунидан умидвор бўлган ҳамма Оллоҳни кўп ёд қилган кишилар учун Оллоҳнинг пайғамбари (иймон–эътиқоди ва хулқ–атвори)да гўзал намуна бордир” (Қуръон 33:21). Муҳаммад маъқуллаган, рухсат берган ёки таъқиқлаган…у нафратланган ва маъқулламаган нарсаларни сунна ўз ичига олади (Glasse 1989:381).
Суннийларнинг эътиқодлари ва одатлари олдинги бобда муҳокама қилинган эди. Мен ўшанда, исломнинг сунний мазҳабида ортодоксал ва қоришиқ ҳолатлар, рақобатчилик, кўп олди–қочди гаплар бор, деб кўрсатган эдим.
Шиалар
Шиалар, католиклар каби, ҳаворийларнинг кетма–кетлигига аҳамият бериш билан бошқаларидан фарқланади. Шиалар, суннийлардан фарқли равишда, мусулмонларнинг Бутунжаҳон жамоати доҳийси, албатта, пайғамбар хонадонидан келиб чиқади, деб ҳисоблайдилар.
“Шиа”нинг луғавий маъноси “фракция” ёки “партия” демакдир. Кўпчиликнинг фикрича, бу сўз шу тоифадаги мусулмонларга нисбатан қўлланадики, Муҳаммаднинг демократик йўл билан сайланган дастлабки учта меросхўри (халифалари) ноқонуний, пайғамбарнинг жияни ва куёви Али – Муҳаммаднинг ҳақиқий меросхўридир, деб ҳисоблайдилар. Шундай қилиб, “шиа” – “Али партияси” деган маънони англатади. Шу тариқа ислом шиаларининг ҳамма шохобчалари Али воситасида Муҳаммадга бориб тақалади.
Азоб–уқубат – ислом шиасининг асосий мавзуларидан биридир. Бунинг учун асос бўлиб, Али ва унинг икки ўғли – Ҳасан ва Ҳусайннинг тақдири билан боғлиқ ҳодиса хизмат қилади. Сурия ҳукмдори Муовия халифа Алининг ҳокимиятига хавф солди. Али Муовияга қарши унчалик зўр бермасдан (Алининг баъзи издошлари айнан шуни истаган эдилар) лашкарини бошлаб бораётганда, Али ўз тарафдорлари томонидан ўлдирилди. Улар ҳозиргача хорижийлар номи билан юритилади.
Алининг ўғли Ҳасан отаси ўрнини эгаллади, аммо Муовия томонидан мағлуб қилиниб, ўлдирилди. Шундан кейин халифалик тахтига Ҳусайн ўтирди. 680 йили Карбало даштида Муовиянинг қўшини устун келди, Ҳусайн жангда ҳалок бўлди. Гласснинг айтишича, Ҳусайн чеккан азоб–уқубат форслар томонидан илҳомлантирилган ўн икки имом шиачилигининг асосий воқеалари билан боғлиқ. Ўн икки имомни азобланган ҳолати бўйича Масиҳнинг хочга михланиши билан қиёслаш мумкин. Сотқинлик учун айбдорликни чуқур ҳис қилиш, қасос ва сазони кутиш, адолатнинг тикланиши, бошқаларнинг гуноҳини ювиш учун қурбонлик сифатида танланганнинг ўлими бу воқеанинг маркази бўлиб қолади.
Муҳаррам ойининг ўнинчиси бу воқеанинг йиллиги бўлиб, байрам (марҳамтлашнинг махсус куни)га тўғри келади. Бу кунга сунний календари бўйича Пайғамбар замонидан буён риоя қилинади. Ўн икки имом шиалари учун ўн кунлик қаттиқ йиғининг кульминацияси бу воқеанинг йилик маросими ҳисобланади (1989:365).
Суннийлардан фарқли равишда, шиачиликдаги “эҳтирос мавзуси” мусулмон шиани масиҳийча ақидага етказиш учун тайёрлайди, яъни хочда Масиҳ Ўз қони эвазига оламнинг гуноҳини ювгани сингари маросимга тайрлайди. Суннийларнинг инонч–эътиқодларига кўра, Худо Масиҳни хочдан қутқариб, тириклайин осмонга олиб чиқиб кетган. Аммо суннийларнинг тушунчаси бўйича, муҳаррам ойининг ўнинчи куни муҳим аҳамиятга эга бўлиб, яҳудийларнинг Гуноҳни ювиш кунига ўхшаб кетади. Ашур ойининг шу куни Каъба эшиги зиёратчилар учун очилади (Gibb and Kramers, 1974:48). Бу кун Исо хочга михланганда, Маъбаднинг пардаси йиртилиб, Муқаддасларнинг Муқаддаси оддий имонлилар учун абадий очилганини эслатади.
Али ва Ҳусайннинг авлодидан бўлган ва шиа жамоатларига бошчилик қилувчилар исломда имомлар деб юритилади (сунний мазҳабида бу сўз ибодат пайтида жамоат олдида турувчи одамга нисбатан айтилади). Шиачиликда эса имом “алоҳида диний ва сиёсий устунликка эга одам бўлиб, ғаройиб қудратга, сирли билимларга, Худонинг марҳаматига сазовор бўлган ва бошқа ҳеч кимда йўқ хусусиятларга эгадир. Имомлар Худонинг Нурини тарқатувчилар бўлиб, бегуноҳ ҳисобланадилар” (Glasse, 1989:366).
Шундай қилиб, исломнинг шиа мазҳабида, бизнинг кузатишимизча, уларнинг устозлари ажойиботлар кўрсатиш қудратига, яъни илоҳий қудратга, Қуръон калималарининг сирли маъноларини талқин қилишда Худо берган доноликка эга бўлиб, Илоҳий Нур билан тўлгандир. Шиа жамоатлари раҳбарларининг роли шу билан белгиланади. Олимлар ҳам бу мазҳабнинг иерархиясини тузиб чиққан бўлиб, улар ўзларининг донишмандлиги, ҳукмронлиги ва тақводорлиги бўйича тоифаларга бўлинадилар. Олий даражадаги омиллар шиачиликда оятулло (Худонинг аломатлари) деб юритилади. Одатда улардан бири Олий оятулло ёки шиа жамоатининг бош раҳбари қилиб сайланади. Масалан, марҳум оятулло Руҳуллоҳ Хумайни шундай раҳнамо эди. Бугун шиачилик қоидалари бўйича бошқариладиган ягона мусулмон мамлакати Эрондир.
Ислом шиачилигида алоҳида ақидалардан бири – эски замонларда бошқарув бир имомдан иккинчисига мерос бўйича ўтказилганидир. Афсуски, улар учун меросхўрлик линияси шиачиликнинг мазҳабига боғлиқ ҳолда, бешинчи ё еттинчи ёки ўн иккинчи имомнинг ўлими ва ғойиб бўлиши билан узилган. Қайси имом ғойиб бўлгани тўғрисида сўз кетганда, мазҳаблар охирги имомларнинг исмлари бўйича юритиладиган Зайд (бешинчи имом йўқолган деб ҳисобланади) ва исмоилий (еттинчи имом йўқолган деб тахмин қилинади) мазҳабларидир. Ўн иккинчи имом йўқолган деб ҳисобловчилар “ўн иккинчилар” ёки оддийгина қилиб имомийлар деб юритилади.
Зайдлар ўзларининг имомларидан муқаддасликни қаттиқ талаб қилмайдилар. Исмоилий эътиқоди ўзига хос дуализм – эзгулик ва ёвузлик ғоялари мужассамлашгани билан ажралиб туради (бу ғоя, шубҳасиз, зардуштийликдан ўзлаштирилган). Улар эътиқоди бўйича ҳам, чуқур сирлилиги бўйича ҳам илк гностикларни эслатиб, ўзларининг диний одатларини сақлайдилар. Имомийлар: “Бизнинг имомимиз Худо билан инсон ўртасида оралик бўғиндир” деган ишончни маҳкам ушлайдилар. Бу ўринда унчалик аҳамиятга эга бўлмаган бошқа шиачилик эътиқодига тўхталмаймиз.
Исломдаги барча шиачилик мазҳаблари: “Бизнинг бешинчи, еттинчи ёки ўн иккинчи имомимиз тирик ёки яширинган, у осмон билан ер ўртасида қаердадир турибди, у кўринмайди, охир замонда ерга қайтиб келади”, деб ишонадилар. Шиаларнинг тасаввурларига кўра, ҳозирги пайтда олий оятулло ўша яширин имом билан тўғридан–тўғри алоқа қила олади.
Суннийлар учун ҳам, шиалар учун ҳам умумий, қардош ғоя мавжуд: бу ғояга кўра, Маҳди, яъни “тўғри йўлга йўналтирилган” охир замонда пайдо бўлади. Бу ғоя масиҳийликдаги Масиҳнинг Иккинчи марта келиши ақидаси билан бирдир. Шиачиликнинг ҳар бир мазҳаби, бизнинг яширинган имомимиз маҳди бўлади, деб ҳисоблайдилар. Шуниси қизиқки, баъзи суннийлар Масиҳни маҳди деб ҳисоблайдилар, бошқалари эса, Маҳди охир замонда Масиҳ билан қайтиб келади, деб биладилар.
Книга на Узбекском языке: Семья Авраама: исцеление сломанной ветви (Дон Мак-Керри)
Эта книга призвана помочь христианским работникам, научить их как трудиться с сыновьями и дочерьми Измаила, так как Мухаммад и его потомки решили отождествить себя с коленом Агари и Измаила.
Эта книга написана не для научных работников, она написана непосредственно для тружеников. Работа эта призвана стать введением в труд среди мусульман.
Для тех, кто имел счастливую возможность закончить учебное заведение, специализируясь на исламе, для тех, кто достиг определенных вершин, занимаясь практическим трудом и самообразованием, нет ничего особенного в этой книге. Но для тех, кто специально не изучал миссиологию и ислам, у кого не было доступа к самым последним исследованиям в этой сфере, книга эта может восполнить имеющийся пробел в знаниях.
