Рик Жойнер. Ҳаётдаги етакчилик ва ижодий салоҳият - (9-боб) Ўзбек тилида
Hayotdagi yetakchilik va ijodiy salohiyat (Rik Joyner) O‘zbek tilida Audiokitob
МУНДАРИЖА
Муқаддима
1-боб. Ҳокимиятнинг асоси
2-боб. Ҳаракат кучи
3-боб. Ютуқлар
4-боб. Муваффақиятнинг бешта қоидасини ривожлантириш
5-боб. Оддий муваффақият
6-боб. Хандақлардаги урушнинг тугаши
7-боб. Мақсадингизни аниқлаш
8-боб. Дунёни ўзгартирадиган етакчилик
9-боб. «Титаник» синдроми
10-боб. Келажакни ўрганиш
11-боб. Келажакни яратинг
12-боб. Йўлбошчиликни ривожлантиринг
13-боб. Феъл-атвор, ирода, донолик
14-боб. Тарихнинг йўлини ўзгартирган жасорат
15-боб. Муваффақиятли бошқарув учун зарур бўлган бешта тамойил
16-боб. Маҳсулот
17-боб. Маъмурият
18-боб. Маркетинг
19-боб. Захиралар
20-боб. Вақтни танлаш
9-БОБ
«ТИТАНИК» СИНДРОМИ
«Титаник» қурилганида, ўша вақтдаги Британия империясининг бойлиги ва енгилмаслиги рамзи бўлди. У ҳашамат, исрофгарчилик, манманлик, шунингдек, ҳеч қандай куч ва ҳеч нарса Англиянинг ўсиб бораётган иқтисодиёти ва ҳукмронлигини тўхтата олмаслигига ишончни акс эттирарди. Ўша пайда кўпчилик икки йилдан кейиноқ уруш бошланишини, уларнинг “енгилмас империяси” эса мағлубиятга учраб, айсбергга урилиб, ҳалок бўлишини тасаввур ҳам қила олмасди. Бунинг ҳаммаси уни айнан инсониятнинг аввалги империялари каби интиҳога олиб келди.
“Титаник”нинг биринчи марта сузишга чиқишидаёқ бой ва машҳур одамлар унга чиқишга шошилишди. Улар “Титаник” чўкиб кетиши мумкинлигини ўйлаб ҳам кўрмаганлари учун, хавфли сувлар бўйлаб қўрқмай ва беташвиш сузиб кетишди. Бироқ Империянинг бу “сувда чўкмас” ғурури ўта нозик экан. Худди Империянинг ўзи ва умуман бошқа ҳар қандай империялар каби жуда нозик эди. Манманлик, бу – ҳамма учун катта хавфдир.
Амалдаги жаҳон иқтисодиётида шунга ўхшаш ҳолатлар тез-тез содир бўлиб туради. Аксарият одамлар 1929 йилда содир бўлган ҳодиса бошқа такрорланмайди деб ўйлашади. Экспертлар – анчайин кучли федерал захира, олиб-сотарлар ва муассасаларга нисбатан қаттиқроқ санкциялар ва ҳ.к.з.лар туфайли кўплаб кафолатлар борлиги учун бу воқеалар такрорланмаслигини айтишаяпти. Бу борада ҳеч қачон бировга ишонманг! Биз тарихнинг ҳар қандай даврида бўлганидек, бутунжаҳон иқтисодий ҳалокати олдида ожизмиз. Ғурур бизни энг ишончсиз денгизлар бўйлаб беташвиш ва шодон сузишга ундаяпти.
1929 йилда Қўшма Штатлар корпорациялари одамларга қарзга берган ҳар бир доллардан нақд пулда $1.54 даромад олишган. Энди Штатлар ҳар бир доллардан 15 центдан камроқ олмоқда. Агар биз ҳали ҳам мавжуд бўлган улкан федерал қарзни инобатга олмасдан, ҳар бир одамнинг шахсий қарзлари ва учинчи дунё қарзини ҳисоблаб чиқсак, йўналишимиздаги айсберг умуман ўтиб бўлмас эканлигини кўрамиз.
Федерал захира ва бошқа ҳамма кафолатлар, бу – фақат озчиликни қутқариб қолиши мумкин бўлган қутқарув қайиқлари. Улар агар жиддий омадсизликка дуч келадиган бўлсак, ўша пайтда бутун иқтисодиётни қутқариш учун бутунлай фойдасиздир. «Титаник» эгалари унда бор бўлган қутқарув қайиқларининг ярми ҳам сузиш пайтида етарли бўлади, деб ўйлашганди. Улар ўз кемаларини сувда чўкмас деб ҳисоблашганди. Бугунги етакчилар ҳам худди шундай ўзига ишонганлар. Улар беташвиш сузиб боришаяпти, бунда кема қуришдаги ўз ихтирочилигини реклама қилиб ва мақтаб кетишаяпти. Улар ҳам ўз кемасини чўкмас деган хаёлда. Коммунизм тор-мор этилди, деб бизни қалбаки кўтаринки кайфият қамраб олишига йўл қўймаслигимиз ва ҳушёр бўлишимиз шарт.
Демократия – бошқарувнинг инсон кашф қилган энг адолатли ва эркин шаклидир, лекин у ҳам тўла мукаммал эмас. Айнан демократия туфайли етакчиларнинг пайдо бўлаётган, вақт ўтиб тангликка айланаётган муаммоларни ҳал қилиши қийин бўлмоқда. Айнан сайловларнинг демократик тизими туфайли ҳокимият тепасига малакасиз ва шу соҳада тайёрланмаган одамлар келиб қолмоқда. Омадимиз келганини ва тангликлар натижасида юзага келган турли муаммолардан вақтида бизни қутқариб қолган билимдон етакчиларимиз етарлича бўлганини тарихдан кўриб турибмиз. Лекин агар бизнинг давримизда молиявий танглик юзага келадиган бўлса, у салоҳияти жиҳатидан қачонлардир бошдан кечирганимиз тангликларга қараганда энг хавфлиси бўлади.
«Титаник» айсберг билан тўқнашган пайтда кучли зарба ва силкиниш рўй берди. Буни ҳар бир киши сезди, аммо бир неча дақиқадан сўнг ҳамма тинчланди ва базм давом этаверди. Капитандан тортиб, учинчи тоифадаги йўловчигача ҳеч ким ҳадемай уларнинг аксарияти денгиз тубида бўлишини ҳатто хаёлига ҳам келтирмади. Кема шунчалик катта ва мустаҳкам эдики, ҳамма “эксперт”лар унинг чўкмас эканлигини тасдиқлаганди. «Титаник»ни айсберг эмас, МАҒРУРЛИК чўктирди. Ўшанда фақат оқилона ва қатъий етакчилик кулфатни бартараф қилган бўларди ва келгусида юзага келиши мумкин бўлган турли ҳалокатни бартараф қила олиши мумкин эди.
Тарихчилар инсон хатоларининг такрорланадиган даврлари (цикллари)ни кузатиб боришади. Фақат озчилик бу такрорланадиган даврларга чап бера олди. Улар атрофларида бўлаётган ҳодисаларни ўз вақтида кўриш ва тўғри англаш учун етарлича доно эдилар. Ҳокимитяга эга бўлганлар одатда ҳамма нарсани аслида қандай эканлигига қараганда, яхшироқ томондан кўришга интилишади. Фақат жасур етакчиларгина огоҳлантиришларни эшита олиши ва тегишли чоралар кўра олиши мумкин. Империя ортидан империя, миллат ортидан миллат, компаниялар, ташкилотлар, жамоатлар ва оилалар омадсизликка учрашда давом этмоқда, чунки уларнинг етакчилари то вазият назорат остидан чиқиб кетмагунича муаммоларни ҳал қилишни рад этади.
“Женерал Моторс” компаниясининг собиқ раиси Рожер Смит 1987 йил 19 октябрдаги биржа инқирозидан сўнг шундай деганди: «Шунчаки мамлакатимизда оғриқ бўлгани йўқ, бизда ҳақиқий юрак хуружи бўлди! Агар сиз бу ҳақиқий юрак хуружи эканлигини тан олмасангиз ва парҳезга ўтирмасангиз ҳамда машқ қилишни бошламасангиз, яна бир хуружга учрашингиз ва бу хуруж ўлимга олиб келиши мумкин». Буни кўпчилик айтди. Кўплаб қатъий ва тўғри қарорлар қилинди. Лекин навбатдаги юрак хуружига учрамаслик учун ҳеч қачон ҳушёрликни йўқотмаслик керак.
Иқтисодиёт кўпинча уни таққослашадиган, ишлаб турган двигателга ўхшайди. Реактив самолёт учувчиси бўлиш учун тайёрланаётганимда мен билиб олган биринчи нарса ускуналарнинг кўрсаткичларини кузатишим ва уларни тушунишим шартлиги бўлди. Ҳатто агар умуман тизим меъёрлар доирасида қолса ва фақат баъзи жиҳозлар озгина оғишни қайд этаётган бўлса ҳам, чоралар кўриш керак, акс ҳолда двигатель портлаб кетиши мумкин! Иқтисодий ўлчамлар белгиланган меъёрдан оғаяпти, лекин агар бу тебранишлар узоқроқ давом этаверса, улар хавфли бўлади ва биз буни тушунишимиз зарур.
“Титаник” етакчиларининг мағрурлик даражаси йўл қўйиб бўлмас даражада баланд эди ва бу рўй берган кулфат сабабчиси бўлди. Капитан Смит ва унинг жамоаси уммоннинг муз қоплаган ҳудуди ҳақида кўплаб огоҳлантиришлар олди. Бу ҳудуд бевосита уларнинг йўли устида эди, бироқ улар ҳатто тезликни ҳам пасайтиришмади! Ҳатто кема ҳақиқатан чўкмас бўлганида ҳам, айсберг билан тўқнашиш барибир катта зиён етказган бўларди, бунинг ҳаммаси эса одамлар қурбон бўлишига олиб келарди. Аммо Смит сохта хавфсизлик ҳиссига таяниб, хавфни инкор қилди. У кема Нью-Йоркка етиб бориши вақти бўйича рекорд ўрнатмоқчи эди. Ғарб иқтисодий сиёсатининг амалдаги йўналишида охирги бир неча ўн йилликлардаги баъзи кўрсаткичлар ақл бовар қилмасдир. Олдинги барча рекордлардан ўзадиган кўрсаткичлар ортидан телбаларча қувиш мавжуд. Бундан кейин ҳам шундай давом этаверса, бу суръат хавфли бўлиши мумкин.
Мен иқтисодий кўтарилиш ва тараққиёт бир неча йиллар давом этганлиги боис ўсиб бораётган манманлик туфайли жойларда етарлича назорат қилинмасликка олиб келганини кузатардим. Кўп тармоқларда маҳсулот сифати паст бўлиб қолди. Ишчилар ва хўжайинлар танбеҳларга тобора камроқ эътибор берадиган бўлиб қолишди, чунки улар исталган вақтда бошқа жойдан иш ёки буюртмачи топа олишларини билади. Иқтисодиётнинг муваффақияти юқори сифатли маҳсулотлар тайёрлашдадир. Ҳозир рўй берган иқтисодий пасайиш ҳақиқий аҳвол сари туртки бўлиши ва тўғри ҳаракатларга ундаши зарур.
«Титаник» тинч сувларда хотиржам сузиб бораётгани сабабли экипаж бирор марта ҳам зарур даражадаги йўловчиларни қутқариш машқларини ўтказмади. Уларда ҳалокат содир бўлса, йўловчиларни қутқарув қайиқларига ўтқазиш бўйича ҳеч қандай режа йўқ эди. Жамоанинг аксарияти қутқарув қайиғини қандай қилиб сувга туширишни билмасди. Бунинг ҳаммасини кема чўкаётган пайтда ўзлаштиришга тўғри келди. Кўп қутқарув қайиқлари ярим бўш ҳолатда сувга туширилди, ваҳоланки бу пайтда пастки палубадаги юзлаб йўловчилар умуман қайиқларга қўйилмаганди. Бунинг натижасида аслида ҳалок бўлиши мумкин бўлганидан кўра анча кўп одам ўлиб кетди. Ўша мудҳиш тунда содир бўлган воқелар кемани ғафлатда қолдирганди ва одамлар масъулиятсизлик учун ўта қиммат тўлов тўлади.
Бизни ҳам ғафлат босиши мумкинми? Агар бунинг жавоби ҳа бўлса, биз анча катта тўлов тўлаймиз. Инқирозларни енгиш ҳар бир етакчи учун зарур, лекин то вазият назоратдан чиқиб кетгунича ва инқирозга етиб боргунича, чоралар кўришга етарлича донолик бўлиши керак. Юзага келган кўп инқирозлар фақат етакчиларнинг фаҳму фаросати бўлмаганлиги туфайли рўй берган!
Етакчилар
“Титаник” билан содир бўлган фалокат пайтида маълум роль ўйнаган бошқа иккита кема ҳам бор эди. Бу «Калифорния» ва «Карпатия» эди. Бу кемаларнинг капитанларидан бири етакчиликнинг ажойиб намунасини кўрсатди. Бошқа капитан ёмон ибрат кўрсатди.
«Калифорния»га эҳтиёткор ва ўйлаб иш қиладиган капитан бошчилик қиларди. У бевосита йўналишида жойлашган айсберглар ҳақида билиб қолганида, тезликни пасайтиришга буйруқ берди. Айсбергларни кўрганда эса, тўхташ ва тонгни кутишга буйруқ берди. Унинг радисти бошқа кемаларни хавфдан огоҳлантира бошлади. Соат 19:30 да унинг огоҳлантиришини “Титаник” ҳам олди ва бу кемада қайд этиб қўйилди.
Бу ўша оқшом Титаник олган ва инкор қилган олтита огоҳлантиришдан бири эди. Бундан ўша тунда капитан кўпригида ҳукмронлик қилган лоқайдлик ва масъулиятсизлик жуда яққол кўзга ташланиб турибди. Огоҳлантиришларга нафақат капитан, балки қолган ҳамма ёрдамчи офицерлар ҳам эътибор беришмади. Етакчиларнинг бундай муносабати кемани муқаррар ҳалокатга олиб келиши тайин эди.
Одатда тўлқинли Атлантика океани ўша тунда ҳайратланарли даражада тинч ва хотиржам эди. Офицерларнинг ҳаммаси бир овоздан океан бунчалар тинч бўлганини ҳеч қачон кўришмаганини айтишарди. “Титаник”даги катта офицер Лайтоллер тергов вақтида шундай баёнот берди: «Ҳамма нарса бизга қарши эди».
Ҳойнаҳой, океаннинг тинчлиги “Калифорния”нинг жамоасини ғафлатда қолдирган бўлса керак. Навбатчиликда турган денгизчи кўприкда туриб, ўзларидан атиги бир неча миль нарида “Титаник” борлигини кўрди. Кейин кема қандай кескин тўхтаганини кўрди. Аввалига у кемадагилар айсберг туфайли эҳтиёт чораларини кўришаяпти деб ўйлади. Капитан агар бирор ҳодиса рўй берса, ўзини уйғотиш кераклигини вахтадаги навбатчига айтгани. Шу пайтда “Титаник”дагилар фалокат белгисини билдирадиган ракеталарни ота бошлашди. Капитанни уйғотишгач, у ўзларига кўринмаётган қандайдир кемага “Титаник”дагилар хабар юборишаяпти деб ўйлади. Уларнинг радисти ухлаётганди ва “Калифорния”дагилар “Титаник” билан алоқага кириш учун уни уйғотишмади ҳам. Бу вақтда сигнал берувчи ракеталарнинг аксарияти ишлатиб бўлинган, “Калифорния”дагилар эса ўз тахминларига берилиб, ўзларини ўзлари адаштиришганди. Улар “Титаник” қандай чўкаётганини кузатиб туришарди ва бир-бирига, эҳтимол, “Титаник” узоқроққа сузиб кетаётгани учун унинг чироқлари кўздан йўқолаяпти дейишарди. Агар улар фалокат ҳақидаги биринчи сигналга жавоб беришганида, балки ҳалок бўлганларинг ҳаммасини қутқариб қолган бўлишармиди.
«Титаник» ва «Калифорния»даги беғамлик ҳаддан ортиқ бўлди. Лекин бугунги кундаги сиёсий ва иқтисодий етакчиларнинг беғамлиги камми ва худди шундай беғамлик биздан кейинги авлодга зарар етказмайдими? Охирги тергов ўтказилган ва ҳамма нарса айтиб бўлинганидан сўнг, биз худди шундай ҳукмга дуч келмаймизми? Мусиқа биз учун чалинаверади, биз эса бу пайтда чўкишни бошламаймизми, ишқилиб?! Рационализм – қўрқоқлар учун оммабоп қалқон, огоҳлантиришга жасорати етганларни эса улар ваҳимачилар деб, уларнинг хабарларини эса салбий деб аташади.
“Титаник” билан содир бўлган қайғули воқеада иштирок этган бошқа кема капитани Артур Рострон бўлган “Карпатия” эди. У тез қарор қила оладиган ва хизматида бўлганларни бошқаришни биладиган одам сифатида таниқли эди. Бундан ташқари, у Худога ишонадиган ва ибодат қиладиган одам эди. Соат 0:35да “Титаник” айсбергга урилганини хабар қилиш учун «Карпатия»нинг радисти капитан Ростроннинг ҳузурига отилиб кирди.
Рострон дарҳол ҳаракат қилди ва “Карпатия” бурилиши ҳамда тўлиқ тезликда “Титаник”нинг ёнига сузиб бориши учун буйруқ берди. Фақат буйруқ бериб бўлганидан кейингина, у радистдан хабарни тўғри тушунган-тушунмаганлигини сўради! Унинг муносабати “Калифорния”нинг муносабатига бутунлай қарама-қарши эди.
Рострон тайёрланган етакчи қандай бўлишини кўрсатди – у ҳаммасини ўйлаб кўрганди. У яраланганлар ва касалларга ёрдам кўрсатиш учун барча керакли жиҳозларни берган ҳолда, инглиз врачига биринчи тоифадаги тушлик залини, итальян врачига – иккинчи тоифадаги зални, венгер врачига – учинчи тоифадаги зални бўшатишга буйруқ берди. Рострон офицерларни траплар ёнига қўйиб чиқиб, уларга тирик қолганларнинг исмларини ёзиб олиш ва телеграф орқали жўнатишни айтди. Улар яраланган одамларни боғлаш учун бинтларни тайёрлаб қўйишди. Борт бўйлаб қутқарув қайиқларини тортиб олиш учун арқонлар қўйиб чиқилди. Ўтиш йўлакларидаги барча эшиклар очиб қўйилди. Кейин у баъзи офицерларга ўзининг кемасидаги йўловчиларга қарашни, уларнинг талабларини бажаришга ҳаракат қилишини буюрди. Банд бўлмаган одамлар эса қаҳва, шўрва ва ш.к.ни тайёрлашди. Кейин у жабрланганларга офицерларнинг каюталари, чекиш хонаси ва кутубхонани беришни буюрди. Хизмат қилувчи ходимларга ўз йўловчиларини тинчлантириш ва кемада бўлаётган воқеаларни тушунтиришни буюрди.
Шуларнинг ҳаммасидан сўнг Рострон катта муаммо – айсбергларга эътиборини қаратди. Унинг кемаси катта тезликда “Титаник” айсберг билан тўқнашган жойга бораётган эди. У тезликни камайтирмоқчи эмасди, лекин ўз кемаси ва йўловчилар учун таваккални камайтириш мақсадида барча чораларни кўрди. У яна бир одамни “қарға ини”га қўйди, яна икки кишини кеманинг қуйруқ қисмига, кўприкчанинг ҳар икки томонида бир кишидан қўйди ва ўзи ҳам ўша ерда қолди. Кейин унинг иккинчи ёрдамчи офицери Жеймс Биссет қандай қилиб капитан охирги, лекин энг муҳим чорага киришганини кўрди - у ибодат қиларди.
Соат 2:45 да Биссет биринчи айсбергни кўрди. Улар айсбергни айланиб ўтишди ва яна сузиб кетишди. Кейинги соат ичида улар яна бешта айсбергни айланиб ўтишди. Соат 4:00 да улар “Титаник” тўқнашган айсберга етиб боришди ва ўзларининг бортига қутқарув қайиқларини кўтара бошлашди. Қуёш чиққанида унутиш мумкин бўлмаган манзарани кўришди. Денгиз уфққа қадар айсбергларга тўлиб кетганди. Ҳатто кузатиб турувчилари кўп бўлса ҳам, “Карпатия” улар кўрмай қолган музлардан ўтган эди.
Тирик қолган одамларни қуқариш бўйича қийин вазифа хотиржам ва тўла батартиб бажарилди. «Карпатия»нинг йўловчилари ҳам худди кема жамоаси каби фидокорона ҳаракат қилди. Биринчи тоифадаги йўловчилар ўз каюталарини тирик қолганларга бўшатиб берди, бошқалар қўлидан нима келса, шу билан ёрдам берди. Очиқ океанда бу фожиа содир бўлган энг қоронғу тунлардан бирида “Карпатия” капитани, унинг жамоаси ва йўловчилар катта жасорат ва қаҳрамонлик кўрсатишди. Улар ҳақиқий етакчилик нима эканлигини намойиш қилишди! Улар бошқаларга ўхшаб ухлаб ётишмади ва океаннинг тинч эканлигига алданиб қолишмади. Улар тайёр эди ва барча чораларни кўришди.
Қисқа хулоса
Тавсиялар бериш ва катта иқтисодий муаммоларни тилга олиш учун мен бу мисолдан фойдаландим. Лекин бу ҳодисадан биз чиқарган сабоқ янги вазият ва инқирозга нисбатан қўлланиши мумкин. Кибр ва манманлик ҳар қандай корхонада ҳалокатни келтириб чиқариши мумкин. Тайёргарлик бизга ҳар қандай фожиага қарши туриш ва йўқотилиши мумкин бўлган нарсани қутқариб қолишга ёрдам беради.
Доно етакчилик бизни кўп тангликлардан қутқариб қолиши мумкин. Бироқ, биз қанчалик доно ва ҳушёр бўлишимиздан қатъи назар, барибир содир бўладиган нимадир бор. Бу дунёда биз бошқара олмайдиган, лекин хавфсизлигимизга таъсир қиладиган омиллар мавжуд. Лекин бизда уларга чап беришга уриниб кўриш ҳуқуқимиз ва ҳар доим уларга тайёр туриш ҳуқуқимиз бор. Ақлли одам бошқаларнинг хатоларидан сабоқ чиқаради. Эҳтимол, “Титаник”нинг ҳалокати бошқа кўплаб кемаларни шунга ўхшаш қисматдан қутқариб қолгандир. Агар шу сабоқни ўзлаштириб олсак, бу бизни ҳам қутқариб қолар!
«Дунёдаги кўп муҳим ишлар ҳатто умуман ҳеч қандай умид йўқдек туюлганда ҳам тўхтаб қолмаган одамлар томонидан содир этилган».
Дейл Карнеги.
Книга на Узбекском языке: - Лидерство и творческий потенциал в жизни (Рик Жойнер)
Эта книга описывает эти две большие силы, лидерство и творческий потенциал, вместе, потому что они не только связаны - они неотделимы. Истинное лидерство невозможно без творческого потенциала, а потенциал высвобождается через лидерство. Чем больше мы изучим и поймём, как они связаны между собой, тем больше они смогут проявиться в наших жизнях. Но, даже имея навыки лидера и творческий потенциал, можно оставаться обречённым на неудачу, если они не объединены с третьей мощной составляющей - эффективным навыком управления.
Первичная цель этой книги состоит в том, чтобы высвободить силу творческого лидерства так, чтобы можно было поддерживать его на протяжении длительного времени через эффективное управление. Царь Соломон, который упоминается в Библии как самый мудрый человек, который когда-либо жил на земле написал: «И если станет преодолевать кто-либо одного, то двое устоят против него: и нитка, втрое скрученная, не скоро порвётся». Лидерство, творческий потенциал и управление - три характеристики, которые формируют именно такую нить. Каждый из них в отдельности легко может быть побеждён. Но, правильно соединённые вместе, они станут мощной и эффективной силой, которая является почти непобедимой.
Если у вас есть возможность прочитать и понять эту книгу, вы сможете преуспеть в жизни. Вы можете стать лидером с творческим потенциалом, который будет воздействовать на многие области вашей жизни.
Если вы поймёте эту книгу, вы, по крайней мере, будете иметь надежду на выполнение чего-то существенного в вашей жизни. А если вы уже успешны, вы сможете достичь больших высот. Независимо от ваших достижений эта книга сможет помочь вам. Несмотря на условия, в которых вы находитесь, вы можете преуспеть, и, пока вы живёте, продолжать подниматься выше и выше. Вы, вероятно, слышали поговорку, что если бы человек должен был летать, ему тогда даны были бы крылья; но человеку действительно даны крылья, только они находятся в ваших умах и сердцах. Эта книга нацелена на то, чтобы помочь вам научиться пользоваться вашими крыльями и подниматься выше обыденного.
