Рик Жойнер. Ҳаётдаги етакчилик ва ижодий салоҳият - (8-боб) Ўзбек тилида
Hayotdagi yetakchilik va ijodiy salohiyat (Rik Joyner) O‘zbek tilida Audiokitob
МУНДАРИЖА
Муқаддима
1-боб. Ҳокимиятнинг асоси
2-боб. Ҳаракат кучи
3-боб. Ютуқлар
4-боб. Муваффақиятнинг бешта қоидасини ривожлантириш
5-боб. Оддий муваффақият
6-боб. Хандақлардаги урушнинг тугаши
7-боб. Мақсадингизни аниқлаш
8-боб. Дунёни ўзгартирадиган етакчилик
9-боб. «Титаник» синдроми
10-боб. Келажакни ўрганиш
11-боб. Келажакни яратинг
12-боб. Йўлбошчиликни ривожлантиринг
13-боб. Феъл-атвор, ирода, донолик
14-боб. Тарихнинг йўлини ўзгартирган жасорат
15-боб. Муваффақиятли бошқарув учун зарур бўлган бешта тамойил
16-боб. Маҳсулот
17-боб. Маъмурият
18-боб. Маркетинг
19-боб. Захиралар
20-боб. Вақтни танлаш
8-БОБ
ДУНЁНИ ЎЗГАРТИРАДИГАН ЕТАКЧИЛИК
Биз етакчилик тамойилларини чуқур тадқиқ этаётганимиз сабабли, мен умумлаштирувчи қисқача маълумотга бир нечта асосий тамойилларни ва уларни қўллашга имкон берадиган усулларни қўшаман.
Етакчиликнинг асосий тамойилларини доимий қўллаш корсикалик кўримсиз аскар Наполеонга уруш туфайли шарманда бўлган, харобага айланган Франция Ер юзидаги энг қудратли миллатларни мағлубиятга учратишига, шунингдек, маълум вақт давомида Жирона устидан ҳукмронлик қилишига имкон берди. Тарихий катта савол бундай эди: «Наполеон замонни ўзгартирдими ёки замон Наполеонни ўзгартирдими?» Агар биз етакчилик нима эканлигини тушуниб етсак, ишонч билан Наполеон ўзи яшаган замонни ўзгартирди, деб айта оламиз. Биз худди шу ишларни қила олган бошқа ҳар қандай аскар унинг ўрнида бўлиши мумкинлигини ҳам биламиз.
Наполеон ўзини “кичкина капрал” деб атарди, бу ўзини одамлардан ажратиб туриш усул эди. Гитлер чин маънода “кичкина капрал” эди. У ҳеч қачон офицер бўлмаган, шунга қарамай, у кўплаб генераллар устидан ҳукмронлик қилиш учун пайдо бўлди. У бир муддат Европа устидан ҳатто Наполеонга қараганда узоқроқ ҳукмронлик қилди. Бундай қилиш учун у етакчиликнинг бир нечта асосий тамойилларини қўллади. У бу тамойилдан ўзи ҳукмронлик қилган генераллар ва бошқа сиёсий арбоблардан кўра яхшироқ фойдаланди.
Айтиб ўтилганидек, агар бу тамойиллардан яхши ишлар учун фойдаланилмаса, одамлар улардан ёмон ишлар учун фойдаланишни бошлайди. Гитлер улардан шунчалик яхши фойдаландики, ҳатто 1938 йилда Черчилль Гитлер - ўз замонининг энг буюк етакчиларидан бири эканлигини айтганди. Келинг, у нималар қилганини қисқача кўриб чиқайлик.
Гитлер Германия бутун дунёдаги энг кучсиз ва қашшоқлашган миллат бўлган вақтда ҳокимият тепасига келди. Бутун миллатнинг 50%дан ортиқ одамлари ишсиз эди. Немис маркасининг курси долларга нисбатан ўта тушиб кетганида, марка ҳеч нарсага арзимас деб эълон қилинди. Ҳозирги вақтдаги ҳисобда давлат қарзи бугунги кунимиздаги ҳар қандай Ғарб давлатининг қарзидан ошиб кетганди. Жиноятчилар тўдалари бутун бошли шаҳарларни бошқарарди, немис армияси эса Европадаги энг кучсиз армия эди. Гитлер тўлиқ бандликни таъминлади. Атиги тўрт йил ичида у нафақат бюджетни тўғрилади, балки бутун қарзни ҳам тўлади. У армияни тиклади ва у дунёдаги энг қудратли армиялардан бирига айланди. Черчилль ҳақ эди. Ҳеч ким ва ҳеч қачон бундай қила олмаганди.
Буларнинг ҳаммасига қараб, нима учун бошқа миллатларнинг генераллари ва бош вазирлари қўрқувда бўлганини ва Гитлернинг етакчилиги остидаги фожиали зулматга йўл қўйишганини тушуниш мумкин.
Етакчилик тамойилларидан Ҳиндистонлик камтар адвокат Ганди ҳам фойдаланган эди. У буни ўқ узишларсиз, зулмсиз ва ҳарбий ҳолат киритмай, амалга оширди. Етакчилик тамойилларини қўллашнинг турли усуллари бор. Етакчиликнинг асосий хусусиятларидан бири ижод эканлигини айтиб ўтгандик.
Жанг майдонида ҳеч қачон фойдаланилмаган, етакчиликнинг ижодий салоҳият билан бирлашган асосий тамойилларидан фойдаланиш Роберт Лига Фуқаролар уруши вақтида оч ва ёмон қуролланган Жанубий армияни қўлга олишига ҳамда урушни ютишга имкон берди.
Исо дурадгор эди, у бир неча оддий одамларни тўплади ва дунё ҳеч қачон кўрмаган катта ўзгаришларни қилди. У ҳеч қандай қадри бўлмаган одамларни олди ва уларни етакчиларга айлантирди. Унинг икки издоши Павлус ва Силас тинимсиз таъқиблар ва туҳматлардан сўнг шаҳарга борганида, Ер юзидаги энг қудратли империянинг энг юқори амалдорларини хавфсираб биқиниб олишга ва “Ҳаммасини остин-устун қилганлар энди биз томонга келмоқда!”, деб хитоб қилишга мажбур этишди.
Павлус ҳибсга олинганда, бир нечта хат ёзди. Бу хатлар бадиий дурдона эмас эди. Лекин бошқа ҳеч қандай сўзлар дунёда машҳур бўлиб, бунчалик кўп чоп этилмаган, шунингдек, Муқаддас Каломга жойлаштирилмаган эди.
Бу одамларнинг ҳаммаси етакчиликнинг асосий тамойилларидан фойдаланишган. Етакчилик – оддий одамларга берилган энг қудратли куч. У ҳар куни бизнинг ҳаётимизга алоқадор. Етакчиликни тушуниш биз яшаётган дунёни тушуниш учун фундаменталь аҳамиятга эга. Агар биз шуни тушунсак – одатдаги тартиб ва дунё тартибидан ташқарида яшашимиз мумкин. Агар биз етакчилик тамойилларини тушунмасак – ҳамиша унинг бўйсунувида бўламиз.
Айтиб ўтганимиздек, етакчилик мақсадга эришиш учун уни узоқни кўрадиган ва самарали қиладиган бир нечта хусусиятларни бирлаштиради. Самарали етакчи фақат йўлбошчиликка эга бўлибгина қолмай, доно ва жасур бўлиши ҳам керак. Инсониятнинг тараққиётда олға силжиши, бу – етакчилик натижасидир. Бизнинг олға силжишимиз етакчиликнинг асосий тамойилларидан фойдаланишга боғлиқ.
Етакчи ёки бошқарувчи (менежер)
Етакчиликдан тўғри фойдаланиш учун биз уни бошқарувдан фарқлай олишимиз керак. Етакчилик ва бошқарув ўртасидаги фарқни тушунмаслик кўп корхоналарни ўз салоҳиятини йўқотишга ва кўп ҳолларда омадсизликка учрашига олиб келди. Етакчилик ҳам, бошқарув ҳам, ҳар бир корхонанинг маъмуриятига керак, лекин улар алоҳида функциялар сифатида қабул қилиниши йўл қўйилган доираларда ўз ҳукмронлигини намоён этиши зарур.
Одамни яхши етакчи қиладиган хислатлар, уни ёмон бошқарувчи қилиши мумкин. Яхши бошқарувчига хос бўлган хислатлар унинг самарали етакчи бўлишига тўсқинлик қилиши мумкин. Айнан шунинг учун етакчига хос бўлган ижобий хислатларнинг мавжуд бўлиши ҳар бир одам муваффақиятли етакчи бўлишини кафолатламайди. Муваффақиятли етакчи бўлиш учун қандай қилиб яхши бошқарувчиларни тўплаш ва ёллашни билиш керак. Корхонада турли қобилиятга эга одамлар бўлиши зарурлигини тан олмаслик энг ёрқин етакчилардан баъзиларига фақат қисқа вақт давомида дунёни ларзага солиш ва узоқ муваффақиятга эга бўлмасликка олиб келди.
Бошқарувчилар тафсилотларга диққат қаратиши керак, шунда улар муваффақиятли бошқарувчи бўлишади. Етакчилар стратегияга мўлжал олишлари ва бутун манзарани кўриб туришлари зарур. Яхши етакчилар одатда тафсилотларни ёқтиришмайди. Лекин агар тафсилотларни бошқарувчи кўрмаса, етакчида қийин вақтлар бошланади. Албатта, истиснолар ҳам мавжуд. Етакчи қобилиятига эга самарали бошқарувчилар ва яхши бошқарув қобилиятига эга етакчилар бор. Истеъдодимизга қанчалик эътиборли бўлсак, шунчалик самарадор бўламиз.
Тафсилотларга ўта берилиб кетганлар бутун яхлит манзарани кўришлари қийин. Шунга ўхшаб, кимдир яхлит манзарага диққатини жамлаганида, у барча тафсилотларни кўриши қийин. Қаерда етакчи ва бошқарувчининг ҳамкорлиги бўлса, ўша ерда энг самарали етакчилик бўлади.
Деярли ҳар бир катта корхона бошқарувчи эмас, етакчи томонидан тузилган. Лекин тузилганидан сўнг корхонани бошқарувчи қабул қилиб олади. Бунинг иккита асосий сабаби бор: 1) босқичма-босқич ғовлардан ўта оладиган етакчилар кам; 2) етакчиларнинг кўпчилиги – заиф бошқарувчилар бўлиб, улар бошқарувчига бўлган эҳтиёжни тушунадиган ҳолатда эмас. Шундай экан, корхона ҳеч бўлмаганда бирор муддатга бошқарувчи томонидан бошқариб турилишга ўта муҳтож бўлади.
Бошқарувчи корхонага раҳбарлик қилаётганида, вақтинча унинг даромадлилиги ва самарадорлиги ошади, лекин бундай бошқарув типида корхонадаги тараққиёт ҳар доим секин боради ва узоқ муддатли муваффақиятни кафолатламайди. Узоқ муддатли муваффақият бўлиши учун, корхона етакчининг қўлига қайтиши керак. Кўп ташкилотлар – корпорациядан тортиб жамоат (черков)гача ҳар доим етакчидан бошқарувчига ўтиб туриши керак.
Иерархияга асосланган тўсқинликлар
Ҳар қандай корхона намоён қиладиган илгарилаш тизими яхши етакчи хислатларига эга одам учун бошчилик қилиш ҳолатини эгаллашни қийинлаштиради. Иерархиянинг пастки қаторлари одатда етакчиликка эмас, балки аниқ раҳбарликка бўлган қобилиятни талаб қилади. Етакчи камдан-кам ҳолларда тизимда олға силжиш учун зарур бўлган яхши ташкилотчилик кўникмаларига эга бўлади, токи унда етакчи учун мутлақ лозим бўлган сифат – ўзини интизомга бўйсундириш бўлмаса, албатта.
Агар етакчи иши муваффақият учун зарур бўлган одамлар билан самарали ишлашни истаса, у бошқарув билан боғлиқ икир-чикирларни билиши шарт. Шаклланиб бўлган босқичма-босқич бўйсуниш тизимида ҳар доим ҳатто буюк етакчига ҳам илгарилаш қийин, лекин бунинг уддасидан чиққанлар олдиларида турган вазифаларни ҳал қилиш учун яхшироқ тайёрланишган. Ҳатто бу толиқтирадиган ва дарғазаб қиладиган бўлса ҳам, салоҳиятли етакчи бошқарув тизимига худди ўзининг қобиғидек қараши шарт. Бу худди ўзига куч берган пилладан қанотларини ёйиб учиб чиқаётган капалак мисолидир. Худди шу тариқа салоҳиятли етакчи ҳам бошқарувнинг чўққисига чиқиб олади, у ерда етакчиликнинг буюк масъулиятини ўз зиммасига олади
Шарт бўлган ҳамкорлик
Олдинга силжиш вақтингизнинг ҳақиқий етакчи ўзига ишонч ҳис қиладиган ва бошқарувчида қийинчиликлар пайдо бўладиган мавжуд сарҳадларидан ташқарини кўришингизни талаб қилади. Бошқарувчи ҳар доим бор нарсага, етакчи эса нима бўладиган нарсага қарайди. Тўлиқ манзарага эга бўлиш учун иккала сифат ҳам керак. Бири иккинчисисиз, пировардида, ўртамиёналик ва омадсизликка маҳкум. Агар бошқарувчи етакчини, етакчи эса бошқарувчини тушунса, корхонага деярли ҳеч нарса хавф солмайди ва уларнинг ҳамкорлиги сермаҳсул бўлади.
Етакчилар бошқарувчиларга йўналиш, йўлбошчилик ва илҳом бериши керак. Қанчалик яхши бўлмасин, яхши бошқарувчисиз етакчи самарали бўлмайди. Муваффақият ва омадсизлик даражаси етакчи ишга қабул қиладиган бошқарувчининг маҳоратидан келиб чиқиб белгиланади. Одамларнинг хислатлари ва қобилиятларини аниқлаш, шунингдек, улардан мақсадга эришиш учун керакли тарзда фойдаланиш корхонага зарур бўлган йўлбошчиликнинг борлиги бошқа захиралар каби муҳимдир.
Генерал Роберт Ли ўз даврининг буюк етакчиларидан бири ҳисобланади. Генерал-“девор” Жексон ва генерал Жеймс Лонгстрит иккита буюк бошқарувчилар эди. Улар жамоа сифатида енгилмас эди. Бунинг ҳаммаси оддий содир бўлганди: Ли нима қилиш кераклигини аниқлар, Жексон эса буни қандай қилиш зарурлигини аниқларди.
Алоҳида бўлганларида улар ҳеч қачон жамоа сифатида эришганларига етиша олмаган бўларди. Жексон ва Лонгстрит ўз зиммасига бошқарув юкини олганида, Ли диққатини жамлай олар ва бутун манзарани кўра биларди. Аммо агар Ли уларга ишнинг бир қисмини беришни истамаганида эди, Жексон ва Лонгстритнинг қобилиятлари сезиларсиз қолар ёки шунчаки бу қобилиятлардан фойдаланилмаган бўларди. Ҳамкорлик уларга буюк бўлишларига, шунингдек, уларда бор бўлган бутун салоҳиятни юзага чиқаришига ёрдам берди. Бунда жамоалар – камёб ҳолат. Булар фақат биз ўртоқларимизга ўз қобилиятлари ва салоҳиятини намоён қилишга имкон берганимиздагина мавжуд бўлади.
Ли яхшигина ҳарбий бошқарувчи ҳам эди, Жексон эса мислсиз етакчи. Бу қобилиятлар ҳар доим ҳам бир-бирини истисно қилмайди, лекин муваффақиятга эришган етакчиларнинг кўпчилиги стратегияга диққатини жамлашларига ёрдам берган яхши бошқарувчилар томонидан қўллаб-қувватлаб турилган. Бундай истиснолар кам учрамайди, лекин тарихда бир даврда яшаган ва барча замонларнинг энг буюк ҳарбий жанги – Ватерлоо бўсағасидаги жангда тўқнашган икки машҳур етакчи бор, булар Наполеон ва Веллигтондир.
Наполеон улкан намоянда, юз йилда бир туғиладиган етакчи эди. Наполеон нафақат ҳарбий даҳо, сиёсий даҳо ҳам эди. Айнан шу уйғун бирикма унга ўзи яшаган замон устидан ҳукмронлик қилиши ва тарихнинг йўлини сезиларли даражада ўзгартириб юборишига имкон берди. Унинг ҳарбий янгиликларидан баъзилари замонавий ҳарбий стратегиянинг асоси бўлди. Унинг сиёсий янгиликларидан баъзилари ҳукумат ва қонун учун асос бўлди.
Етакчилик бошқарувчилик асосига қурилади
Наполеон ҳарбий стратегияда даҳо эди, чунки у ҳарбий бошқарувни чуқур тушунар ва қўлларди. Худди шу тарзда у сиёсий бошқарувни чуқур тушунганлиги боис, сиёсатда даҳо эди. Наполеон – буюк етакчи ва буюк бошқарувчи бўлиб, бу ноёб уйғун бирикма инсон қобилиятининг чегарасидан ошиб ўтишнинг мисолидир. Шундай истеъдодли бўлган етакчиларнинг камчилиги тарихдаги катта даврга ҳукмронлик қила олган.
Наполеоннинг янги стратегияси қўшниларининг чаққон ҳаракат қилишига асосланганди. Бу чаққонлик эса ўз навбатида унинг отрядлари учун етказиб беришларни осонлаштирган бошқарувга асосланганди. Бу Наполеон учун рақибнинг хаёлига келмаган стратегик имкониятларни очди. Шу туфайли у сон жиҳатдан ортиқ бўлган кучларни тез енгарди ва битта армия билан рақибнинг бир нечта армияси устидан ғалаба қозонганди.
Агар Веллингтон бўлмаганида, жанг майдонларида Наполеонга тенг келадигани йўқ бўлган деб айтиш мумкин эди. Лекин Веллингтон нафақат у билан тенглаша олди, балки ҳам етакчи, ҳам бошқарувчи сифатида Наполеондан ўзиб кетди. Эҳтимол, Веллингтон жанг майдонларида Наполеонни тўхтата олган ягона шахс бўлган.
Бир даврда яшаган ва бир жангда ўзаро урушган бундай таниқли одамлар ўртасидаги рақобат ақл бовар қилмасдир. Бу икки одам тўқнашган Ватерлоо ёнидаги жангнинг ўзи бошқарувдаги даҳолик ёки етакчиликнинг кучи тўғрисидаги тасаввурлар доирасига сиғмайди.
Веллингтон британиялик офицер эди, ўз мавқеини Ҳиндистонда бошлаганди. У бир неча жангда енгиб чиққани ва бир нечта мустаҳкамланган қўрғонларни босиб олганидан кейин машҳур бўлганди. Бу жанглар вақтида у топқирлик ва новаторликни намоён қилди, лекин бу билан катта ҳурмат қозонмади, чунки унинг рақиблари унчалик кучли ҳисобланмасди. Замона зайли билан унга Португалия ҳамда Испаниядаги ҳарбий операцияларга қўмондонлик қилишини топширишди. Унинг иттифоқчилари бу юришдан кўп нарса кутмаган бир пайтда, у Наполеоннинг кўзга кўринган генераллари қўмондонлик қилаётган қўшинларни яксон қилиб, Португалия ва Испанияни озод этиб, дунёни ҳайратга солди.
Веллингтоннинг ғалабаси Наполеоннинг Росияда тор-мор бўлиши билан қўшилиб, Наполеонни сургунга жўнатди. Веллингтоннинг қўшинлари тарқатиб юборилди ва у Англияга қайтди. Келаси йили Наполеон Францияга қайтди, тезлик билан ўзига содиқ қўшин тўплади ва Брюсселга юриш қилди. Веллингтонни шошилинч йиғилган, одамлари ҳар хил тилларда гаплашувчи турли-туман отрядларни ўз ичига олган иттифоқчилар армиясига қўмондон этиб тайинлашди. Бу отрядларга кўп жиҳатдан сиёсий важ (мотив)лардан келиб чиқиб тайинланган генераллар бошчилик қиларди, улар ҳарбий санъатда кам нарсани тушунишарди. Веллингтоннинг лейтенантларидан озчилиги у яқинда кашф қилган стратегияни тушунарди. Британия генерали олдида турган вазифа бажариб бўлмасдек туюларди.
Руҳий хотиржамлик – ғалаба асоси
Ким жанг вақтида ўзини хотиржам ҳис қилиши мумкин?
Веллингтоннинг жанг вақтидаги хотиржамлиги худди унинг ҳарбий янгиликлари каби афсонавий эди. Бир гал ўзининг фикрича ғалабани таъминлайдиган кўрсатма бергач, у ҳатто бевосита жанг майдонида бир оз мизғиб ҳам олди. Ватерлоо ёнидаги жанг арафасида у балга борганди. У эришган ғалабаларнинг кўпини энг хавфли жанг ҳудудуларида шахсан иштирок этганлиги билан изоҳлашади ва у ҳатто атрофидаги одамлар йиқилаётган бўлса ҳам асло чекинмаган. Веллингтон бундай тўқнашув орасидаги унинг ҳаёти юқоридан берилган ғайритабиий ҳадя эканлигини тасдиқлаган эди. Ватерлоо остонасидаги жангда ундан айнан ғайритабиий етакчилик талаб қилинганди.
Брюсселдан жануброқда бир юз эллик минг киши 5 квадрат километр (уч квадрат мил)дан камроқ жойда учрашди. Наполеон бу “сипоҳилар генерали”га нафрат билан муносабатда бўлди. У бўладиган жангни тезроқ тугатишга ва кечки овқат учун Брюсселга боришга шошаётганди.
Манманлик – мағлубият асоси
Рақибни менсимаслик билан бирга, Наполеон отрядлар ва қуроллар сонида анча устунликка эгалигини биларди. У кеч уйғонди, ўз қўшинини пала-партиш сафга тортди ва фақат соат ўн бирга бориб, жангни бошлади. Вақтни бундай ёмон танлаш, эҳтимол Наполеон ўша куни йўл қўйган ягона хато бўлгандир. Лекин шунинг ўзи Веллингтон учун етарли бўлди.
Ҳикматларда шундай дейилган: «Мағрурликнинг ортидан ҳалокат келади», мана шу сўзлар кўп тарихий етакчиларнинг қулашини тушунтириб беради. Ватерлоо остонасидаги жангда Наполеон бу ҳақиқатни тасдиқлади. Мабодо олдинги ғалабалар туфайли одам кибрли бўлиб кетса, улар узил-кесил хароб бўлишнинг уруғига айланиши мумкин.
Наполеон ўз артиллериясига тарих биладиган энг қудратли ўққа тутишлардан бири бўлган отишни бошлашни буюрганида қуёш баландга кўтарилиб бўлганди. Кейин жанг майдони устида артиллерия оловини ўчирган ва французларни довдиратиб қўйган момақалдироқ гумбурлади. (Момақалдироқ Веллингтоннинг бир нечта ёрқин ғалабалари билан бирга бўлганди, у буни “Худонинг бармоғи” деб атаганди). Жала тупроқни шунчалик юмшатиб юбордики, замбарак ўқлари ўзининг ўлим келтирувчи катта салоҳиятидан ажради – замбарак ўқлари ерга ботиб кетаверди. Лой Наполен қўшинларининг чаққонлигини камайтирди. Бу ўша куни Веллингтон муҳтож бўлган “мўъжизалар” қаторининг бошланиши бўлиб, уни қўлга киритиш Веллингтонга насиб қилди. Лекин уни нафақат шунчаки бу мўъжизалар қутқарди; Веллингтон улар билан боғлиқ ёрдамга ҳар қандай ишорадан зўр фойдаланишга тайёр одам эди.
Танглик – улуғворлик куртаги
Кун бўйи яраланган иттифоқчи аскарлар Брюсселга ёғилиб келаверди. Уларнинг ҳаммаси бир гапни айтарди – Веллингтон тор-мор бўлди, французлар уни таъқиб қилаяпти. Охир-оқибатда, улар нега шундай деганини тушуниш мумкин. Кун давомида иттифоқчи армиянинг позицияси умид қилиб бўлмас даражага ўхшарди. Кейинроқ бир генерал шундай деганди: «Кун ярмидан бошлаб, энг охирги лаҳзагача жанг тугамас бир танглик бўлди».
Айнан шундай босим остида Веллингтон ўзини энг яхши томондан кўрсатди. У ҳар доим жангнинг энг оғир нуқталарида бўлди. У тинмай одамларни йўналтирар ва жипслаштирарди. У жангнинг бутун манзарасини кўз ўнгида сақлади, шу билан бирга алоҳида полкларга шахсан ўзи бошчилик қилди. Веллингтон бу ҳалокатли шахмат партиясида ҳар бир “пиёда”ни кўриб турди. У ҳамиша ҳадемай ҳалокат юз берадигандек туюлган жойда ўз вақтида, қатъиятга тўла, керакли миқдордаги одамлар билан пайдо бўларди. Бир тешикни бекитгач, жанг майдонининг бошқа четида фавқулодда вазият юзага келганини ҳис қилиб, ўша томонга елдек учарди, сезгиси уни алдамас, аҳвол ҳақиқатан ҳам шундай бўлиб чиқарди. Унинг ўрнида бўлганида, бошқа одам аллақачон чекинган ёки ўн икки марта таслим бўлиб улгурган бўларди. Наполеон ҳар бир устунликдан жуда зўр фойдаланди, бироқ охирги лаҳзада уни доим тўхтатиб қолишди.
Чошгоҳда Наполеон “генерал”нинг ҳам маҳорати борлигини тахмин қила бошлади. Эрталаб Наполеон ўз атрофидагиларга улар кечқурун Брюсселда бўлиши борасида ўнга бир улушда баҳс бойлашини айтганди. Куннинг тенг ярмида у энди имкониятлар учга бир эканлигини билдирди.
Ниҳоят маршал Ней иттифоқчиларнинг қўшинини сиқиб чиқариш ва Веллингтон эгаллаган жойнинг марказида стратегик плацдармни қўлга киритишга муваффақ бўлди. Бу иттифоқчилар учун энг жиддий кулфат эди. Наполеон бу устунликдан фойдаланди ва ҳалокатли зарба бўлиши керак бўлган ишни қилди – ўзининг машҳур эски гвардиясини Веллингтон позициясидаги ланг очилиб турган ёриққа жўнатди.
Гвардия бирорта ҳам жангда енгилмаганди. Иккала армия ҳам қўрқув ичида гвардия тантанали қадам ташлаб рақибга шиддатли ҳужум қилаётганини кузатиб турди. Веллингтон, эҳтимол, жанг майдонида ишонч ва хотиржамликни сақлаган ягона одам эди. Унинг оти устидан замбарак ўқи учиб ўтди ва ўринбосарининг оёғини узиб кетди. Веллингтон шунчаки узалиб, генералнинг қўлини қисди, шу билан унга ҳамдардлик билдирди, кейин эса бошқа кузатув нуқтасига от елдириб кетди.
Гвардия марказга яқинлашиб қолганлиги боис, Веллингтон қўлини силкитди ва тош девор ортидан полк қўзғалиб, французлар устига ҳалокатли ўт очди. Кейин экинзордан полковник Колборннинг полки пайдо бўлди. Колборнга бир генерал яқинлашди ва у нима қилишни мўлжаллаётганини сўради. Колборн оддий жавоб берди: «Улар менинг оловим кучини бир татиб кўришсин». Шу пайт Веллингтоннинг алоқачи аскари от чоптириб келди, у Колборнга олдинга ҳаракат қилиш буйруғини келтирганди.
Кун давомида Веллингтон ҳар бир бригада ва ҳар бир полкнинг жойлашувини яхши эслаб қолди. Бу полкни ишга тушириши мумкин бўлган кўп танг вазиятларга қарамай, у керакли вақтни кутаётган эди.
Марказдаги жанг ўлим қозони бўлди. Эски гвардия Колборн оловининг кучини ҳис қилди ва иккиланиб қолди. Шу пайтда Колборн ёнгинасидаги бир овозни эшитди: «Олға, бос. Уларни яна бир оз исканжага ол!». Полковник ўгирилиб, унга Веллингтоннинг шахсан ўзи мурожаат қилаётганидан ҳайратга тушди.
Бутун француз армияси илгари ҳеч қачон кўрмаган ҳолатни – гвардиянинг жанговар қаторлари бузилгани ва гвардия тартибсиз қочаётганини кўриб инграб юборди. Мағлубият жари ёқасида бўла туриб, кун бўйи мувозанатни сақлаган Веллингтон энг умидсиз танглик ўртасида ғалаба учун қисқа имкониятни қўлга киритди ва шундан фойдаланиб қолди. У одамларнинг қолган озгина захирасини керак вақтда жангга ташлади, бу вақтга келиб эса Бельгия дивизияси улгурди.
Бир муддат олдин вазият ноумид туюлганди, энди эса француз армияси чин маънода тўкила бошлаганди. Гвардия захираси тўртбурчак бўлиб саф тортди ва чекинишни ҳимоя қила бошлади. Гвардияни қуршаб олиб, таслим бўлишни таклиф қилишганида: “Гвардия ўлса ўладики, таслим бўлмайди” деган жавоб бўлди. Гвардия ўлди, у билан бирга Наполеон ҳокимияти ҳам ўлди.
Қоронғи тушганда жанг майдонида эллик минг одам ётарди. Эртаси куни эрталаб Веллингтоннинг атрофини ўндан ортиқ ёрдамчилари ўраб турарди, ўша куни кечурун эса у тирик қолган ягона алоқачи аскар билан тушлик қилди. У ғалабадан завқланмас эди. Унинг ўзига хос бўлган камтарлик ва ўз хизматларини камайтириб кўрсатишга мойиллик билан унинг ўрнида бўлган ҳар қандай одам қилиши мумкин бўлган ишини қилганини айтди. Бу хислат ҳеч қачон намоён бўлмаганди ва ҳеч қачон сохта камтарлик деб қабул қилинмаганди – Веллингтон одатдан ташқари ювош одам эди. Агар у ниманидир ошириб кўрсатган бўлса, бу ўзининг камчиликлари эди, асло хизматлари эмасди. Ҳақиқатан ҳам буюк одамлар ўзларини улуғлаб ноғора чалмайди, буни улар учун бошқалар қилишади.
Наполеонни ўзининг манманлиги мағлубиятга учратди. Веллингтон ўзига бино қўйган эмас, ўзига ишонган эди. Бу фарқни барча асл буюк етакчилар англашади. Ҳақиқий ишонч ҳар қандай ҳолатда тўғри истиқболни кўрсатиб берадиган ювошликка асосланади. Веллингтоннинг ўз бурчига ишончи унга энг оғир шароитларда руҳий хотиржамлик бахш этди. Балки бутун тарих давомида ҳеч ким бундай босимга дуч келмагандир. Атиги бир кун давомида танглик ортидан танглик келаверди, барибир у бажариши керак бўлган ишни жуда соз бажарди. Тангликлардан нафақат унинг армияси учун, балки бутун Европа учун ҳалокатни англатиши мумкин эди.
Етакчиларнинг ҳақиқий синови ҳамиша тангликлар вақтида бўлиб ўтади. Ҳар бир етакчи тангликлар билан тўқнашиши зарур. Деярли ҳар бир тижоратчи эртами-кечми ўз бизнесининг яшаб қолиши ёки ўлимига олиб келадиган қарор қабул қилиши зарур. Одатда, бизесмен қанчалик муваффақиятли бўлса, у тез-тез шундай қарор қабул қилади. Бу қарорга боғлиқ бўлган муваффақият эҳтимоли қанчалик катта бўлса, нотўғри қарор қабул қилинганда барбод бўлиш эҳтимоли шунчалик катта бўлади.
Ҳар бир мураббий уни ғалабалар ёки мағлубиятлар кутиб турган ўйинлар ўтказишга мажбур бўлади. Мураббий қанчалик муваффақиятли бўлса, у шунчалик жиддий чақириқларни қабул қилишига тўғри келади ва бунинг устига, тикиладиган довлар шунчалик ошиб боради. Довлар катта бўлмаганда, тўғри қарор қабул қилиш ва керакли ўйинни олиб бориш қийин эмас. Таваккал энг катта бўлганда, танглик вазиятларида ўз имкониятларидан фойдалана олиш қобилияти буюк одамларни оддий одамлардан ажратиб туради.
Мағлубият – келгуси ғалаба учун асос
Мен бир пайтлар жуда қисқа вақт давомида муваффақиятли бизнесни йўлга қўйган эдим. Тез йўлга қўйиш учун корхонамга ҳам муваффақият, ҳам мағлубият олиб келиши мумкин бўлган кўплаб қарорлар қабул қилишим зарур эди. Мен кўп тўғри қарорлар қабул қилдим ва улар катта дивидендлар олиб келди. Аммо кейин фақат битта нотўғри қарор қабул қилдим, ягона хатога йўл қўйдим ва бу хато бутун корхонамнинг барбод бўлишига олиб келди. Бу оғриқли, ҳақоратли омадсизлик эди, лекин мен уни энг қимматли тажрибалардан бири сифатида кўраман. Мен барча ғалабаларимни бирга қўшгандагидан кўра, шу битта мағлубиятдан кўпроқ нарса билиб олдим.
Шоҳсупада туриб, худди қаҳрамондек назар ташлаётган бейсбол ўйинчиси аҳмоқ бўлиши мумкин. Бизда худди вазиятнинг энг кичик ўзгаришини ўз фойдасига бура олган Веллингтонда бўлгани каби қатъият бўлиши шарт. Агар сиз танглик пайтида руҳий хотиржамликни сақлай олсангиз, бу вазиятни ўз фойдангизга буриш имкониятига эга бўласиз.
80-йилларда умумий масиҳийлик хизматининг ғоят зўр кўтарилиши кузатилди. Бунчалик тез ўсиб борган хизмат қилиш унутилиш ва ғайриодатий олдинга силжиш ўртасида каловланган доимий танглик ҳолатига тушиб қолганлиги ҳайратланарли эмас. Ҳалокатли курашни енгиб чиққач, энг катта ва муваффақиятли хизмат қилишларнинг бъзилари улар етакчиларининг биттагина хатоси туфайли парчаланиб кетди. Бир марта заифликни намоён қилиш ва фақат бир мартагина нотўғри қабул қилинган қарор танглик вақтида тўғри йўлбошчилик ва самарали етакчиликка асосланган кўп йиллик меҳнатни йўққа чиқаришини кўрсатувчи кўплаб сабоқлар бор. Агар сиз катта довли ўйинларни ўйнамоқчи бўлсангиз, бунинг ўз қоидалари бор.
Муваффақият билан ҳокимият келади, ҳокимият эса фикримизнинг нозик коррупциясини келтириб чиқариши муқаррар. Биз енгилмасмиз, деганга ўхшаш фикр ҳалокатли янглишишдир. Веллингтон тийнатининг бир муҳим хислати ўзига ишонч эди, лекин бунда у ҳеч қачон ўзини аслида ким бўлса, шундан ортиқ деб ҳисобламаган. Ўзининг қамоқда ёзган хатида ҳаворий Павлус етакчиларга ажойиб огоҳлантириш қилганди: “...маҳкам турибман, деб ўйлаган одам эҳтиёт бўлсин, тағин қоқилиб йиқилмасин”. Енгилмаслик ҳақидаги хомхаёлни “Титаник” синдроми деб аташ мумкин.
Книга на Узбекском языке: - Лидерство и творческий потенциал в жизни (Рик Жойнер)
Эта книга описывает эти две большие силы, лидерство и творческий потенциал, вместе, потому что они не только связаны - они неотделимы. Истинное лидерство невозможно без творческого потенциала, а потенциал высвобождается через лидерство. Чем больше мы изучим и поймём, как они связаны между собой, тем больше они смогут проявиться в наших жизнях. Но, даже имея навыки лидера и творческий потенциал, можно оставаться обречённым на неудачу, если они не объединены с третьей мощной составляющей - эффективным навыком управления.
Первичная цель этой книги состоит в том, чтобы высвободить силу творческого лидерства так, чтобы можно было поддерживать его на протяжении длительного времени через эффективное управление. Царь Соломон, который упоминается в Библии как самый мудрый человек, который когда-либо жил на земле написал: «И если станет преодолевать кто-либо одного, то двое устоят против него: и нитка, втрое скрученная, не скоро порвётся». Лидерство, творческий потенциал и управление - три характеристики, которые формируют именно такую нить. Каждый из них в отдельности легко может быть побеждён. Но, правильно соединённые вместе, они станут мощной и эффективной силой, которая является почти непобедимой.
Если у вас есть возможность прочитать и понять эту книгу, вы сможете преуспеть в жизни. Вы можете стать лидером с творческим потенциалом, который будет воздействовать на многие области вашей жизни.
Если вы поймёте эту книгу, вы, по крайней мере, будете иметь надежду на выполнение чего-то существенного в вашей жизни. А если вы уже успешны, вы сможете достичь больших высот. Независимо от ваших достижений эта книга сможет помочь вам. Несмотря на условия, в которых вы находитесь, вы можете преуспеть, и, пока вы живёте, продолжать подниматься выше и выше. Вы, вероятно, слышали поговорку, что если бы человек должен был летать, ему тогда даны были бы крылья; но человеку действительно даны крылья, только они находятся в ваших умах и сердцах. Эта книга нацелена на то, чтобы помочь вам научиться пользоваться вашими крыльями и подниматься выше обыденного.
