Mishel Larou. Enaga yordamga shoshadi - (4–Bob) Kitob O'zbek tilida
Энага ёрдамга шошади (Мишель Лароу) Ўзбек тилида Аудиокитоб 
МУНДАРИЖА
Ташаккурнома
Сўзбоши
Энагадан
I–Қисм. Болаларни тўғри тарбиялаш асослари
1–Боб. Оила бошқарувчиси ким?
2–Боб. Бола тарбиялашнинг муваффақиятли беш тамойили
3–Боб. Ота ва она – якдил жамоа
4–Боб. Интизом – ҳақоратли сўз эмас
5–Боб. Ижобий, амалий ва ақлли бўлинг.
II қисм. Болаларни тарбиялаш жараёнида тез–тез юзага келадиган муаммоларни ҳал қилиш бўйича амалий маслаҳатлар
6–Боб . Чақалоқни ухлатамиз
7–Боб. Икки-уч ёшли ва мактабгача ёшдаги болаларда уйқу билан боғлиқ муаммолар
8–Боб. Нонуштага чупа–чупс ва энаганинг бошқа чекловлари
9– боб. «Бу менинг тувагим, истаган вақтимда йиғлашим мумкин!»
10–боб. Шу кундан бошлаб ҳеч қандай жазавага ўрин йўқ
11–Боб. Болага тишлашни йўқотишни ўргатамиз
12–Боб . Сўрғич ҳақида қизғин баҳслар
13–боб. Танаффус олиш вақти келди
14–Боб. Фарзандимнинг нимасидир бошқачами?
15–боб. Болани бошқа одамлар билан бирор нарсани алмаштиришга қандай ўргатиш керак?
16–Боб. Болани тозалик ва тартибга ўргатамиз
17–Боб. Рақобат ёки ҳамкорлик?
18–Боб. “Маҳлуқ”ни бўйсундирамиз
III–қисм. Ота-она қувончлари
19–Боб. Ёш болаларнинг қийин саволлари
20–Боб. Чексиз қизиқувчанлик
21–Боб. «Сен буни уддалайсан!»
22–Боб. Оталар ва оналарга қаратилган далда сўзлар
4–БОБ. ИНТИЗОМ – ҲАҚОРАТЛИ СЎЗ ЭМАС
Мен қачондир кўрган бир мультфильмда катта шоколадни ютаётган бир бола, бошқа кичкинтойга шундай дейди: «Қандай қилиб шоколад олганимни биласанми? Эски усулни қўлладим. Тиланчилик қилдим».
Бу таниш ҳолат, шундай эмасми? Баъзан болага фақат уни жим туриши ва ўз айтганида туриб олмаслиги учун, сўраган нарсасини бериш осонроқ кўринади, айниқса, кучингиз тугаб қолганда. Сиз, “Аноним пиёнисталар” ташкилоти томонидан муваффақиятли ишлатиладиган усулни эшитганмисиз? Бу усул таълим жараёнида катта ўрин топа олади деб ўйлайман. Сизда ўз тамойилларингизни тарк этиб, болангизга соғлом нуқтаи–назарга зид ҳаракат қилиш учун рухсат бериш истаги туғилганида, ўзингизга савол беринг: Мен ўзимни айни дамда оч, ёлғиз, ғазабкор ва қаттиқ ҳориган ҳис қилмаяпманми? Ҳойнаҳой, сезги туйғуларингиз ана шу ҳиссиётлардан бирини (ёки барчасини) бошдан кечираётганингизни сизга очиб беради.
Ўзимизга бу саволни бермасдан ҳеч бўлмаса бир оз вақтни ўтказиш ажойиб бўларди. Болакай билан кечадиган диққинафас саҳна давомида сиз тасаввурингиздаги «тўхташ» тугмасини босиш имконига эга бўлиб, сўнгра эса фарзандингиз кутиш ҳолатида қотиб турганида шинам кафеда овқатланиш, боулингга бориш, ухлаб олиш, турмуш ўртоғингиз ёки яқин дўстингиз билан бир оз вақт ўтказиб, ўзингизни тетиклашганингизни ва янги ғалабаларга тайёр эканлигингизни ҳис этиб, ана шундан кейингина “бошлаш” тугмасини боссангиз, ўзингиз ва болангиз ўртасидаги можарони ҳал қилиш осонроқ кечиши мумкин бўларди.
Орзу қилиш ҳамиша яхши. Аммо бу орзу охир–оқибат ҳақиқатга айланиши мумкин. Ўғлингиз ёки қизингиз улғайган сари хаёлий «пауза» тугмасини босишингиз осонлашади. Катта болага айтишингиз мумкин: «Асалим, ҳозир бир қарорга келишдан жуда чарчадим. Мен бир оз ухлай, қачон яхши фикр юрита олсам, биз буни ҳал этамиз». Лекин болангиз мактабгача ёшда бўлса – сиз бу орзуни амалга ошириш имкониятига эга бўлмайсиз ҳамда нохуш вазиятларнинг олдини олиш учун, болангизни ва ўзингизни кутилмаган эмоционал узилишдан асровчи, ишончли чекловлар ҳамда узлуксиз ҳаракат тизимини ишлаб чиқишнинг доно ва осон ечимини топасиз.
Сизга бу ёқадими ёки йўқми, аммо ҳаёт шундай. Янги туғилган чақалоғингизга: «Бу дунёга хуш келибсан, болам!», деб кутиб олган онингиздан бошлаб, унга нима қилиш ва нима қилмаслик мумкинлигини ўргатиш учун жавобгарсиз. Болани ўта эркалатиб қўйиш унга зарар етказади.
Уни ёшлигидан интизомга ўргатиб, унинг яқин келажаги (болангиз оилада ўзини қулай ҳис қилади) каби, узоқроқ келажаги (мустақил ҳаётида интизомли бўлиб қолишлари осон бўлади) учун ҳам мустаҳкам пойдевор қўясиз.
БОЛАНИ ИНТИЗОМГА ҚАНДАЙ ЎРГАТИШ КЕРАК
Агар сиз болани севги билан интизомга ўргатсангиз, унда бутун ҳаёти давомида фойдалана оладиган ахлоқий “компас” шаклланади. Болангиз ота-онасининг уйидан чиқиб, катталар ҳаётини бошлашга тайёр бўлганида, уни тўғри йўналишга эга эканлигига, у интизомли, шафқатли ва бошқа одамларга фойда беришга тайёр эканлигига ишонч ҳосил қилишни хоҳламайсизми? Боланинг мустақил ҳаётга тайёрлигининг пойдевори эрта ёшда қўйилади.
Мана, болангизни интизомга ўргатишга ёрдам берадиган баъзи тавсиялар.
Интизом ва жазони фарқланг
Энага сифатида ишлаб, мен ота-оналар орасида энг кенг тарқалган хатолардан бири, улар интизомнинг жазодан фарқи нимада эканлигини билишмасликларини пайқадим ва гарчи бола ҳаракатини назорат қилиш учун уларни бир-биридан фарқлаш зарур бўлса ҳам, кўп ҳолларда бирини иккинчиси билан чалкаштириб қўйишади.
Интизом – «тарбия, унинг мақсади муайян характер ёки хулқ–атвор турини шакллантириш, шунингдек, ахлоқий сифатлар ва ақлий қобилиятларни ривожлантириш”, деб тушунилади. Биз болани тарбиялаётганимизда, унга ўзини назорат қилишга ўргатиш мақсадида мустақил ҳаётга тайёрлайдиган маслаҳат ва машқлар беришни ўз олдимизга мақсад қилиб қўямиз.
Жазо «ёмон қилмиш учун тўлов» деб тушунилади. Баъзан жазо–катталарнинг боладаги нотўғри ҳаракатларига бўлган реакциясидир – бу ҳар доим ҳам яхши ўйланмаган реакция. Агар столга овқат сочган боланинг қўлларига онаси урган бўлса, у нимани эслаб қолди: овқатни сочиб ташлаш мумкин эмаслигиними ёки унинг онаси қўлларига урганидаги оғриқними? Албатта, у зарбанинг жисмоний ва ҳиссий оғриғини эслаб қолади – бу оғриқ унга шу қадар таъсир этадики, у «жиноят»ни «жазо» билан боғламайди. Орадан бир қанча вақт ўтгач, бола ҳушига келади, лекин содир бўлган воқеадан ҳеч қандай сабоқ олмайди.
Болангизга хулқ–атвор қоидаларини ва унга бўлган талабларни тушунтиринг
Агар бу қоидалар унга аниқ бўлмаса, бола қандай қилиб ҳар қандай қоидага амал қилишни ўрганиши мумкин? 2–бобда таъкидланганидек, болангиз хулқ–атворнинг қандай мақбул ва қай даражада мақбул эмаслигини аниқ англаши керак, шунингдек, оилавий «қонунлар тўплами»ни билиши лозим. Ота-оналар аввал фарзандлари учун талабларини ўзаро муҳокама қилишлари, сўнгра уларни кичкинтойга тушунтиришлари лозим.
Оилангизда қабул қилинган барча хулқ–атвор қоидалари ва талабларингиз боланинг ёшига мослаштирилиши кераклигини унутманг. Мисол учун, сиз бир ярим ёшли болага идиш ювадиган машинага идишларни солиб, қайта чиқариб олишига мажбур қила олмайсиз. Лекин у ўзининг пиёласидаги ичимликни ичиб уни ерга ташламасдан стол устига қўйиши мумкин. Шунингдек, бола итоатсизлик қилса ва сизнинг талабларингизни бажармаса, нима бўлиши ҳақида аниқ (ва ёшга мос) тасаввурга эга бўлиши керак. Бир ярим ёшли боладан ерга ташланган пиёлани олиб қўйишингиз мумкин, аммо уч ёшли болани столдан пиёласини ташлаб юборгани учун, «кечки овқат сен учун тугади» деган сўзлар билан дастурхон атрофидан чиқариб юбориш керак.
Ёмон хулқ учун болангизни жазоланг ва белгиланган қоидаларга мувофиқ яхши хулқи учун уларни мукофотланг
Мен тинмасдан такрорлашим мумкин: болаларни муваффақиятли интизомга ўргатишда энг муҳим нарса ота-оналарнинг изчиллигидир. Агар боланинг баъзи керак бўлмаган ҳаракатларига сиз доимо бир хил тарзда ва ҳар доим бир хил муносабатда бўлсангиз, унинг хатти-ҳаракати ўзгаради. Бу яхши ҳаракат учун мукофотлар олиш билан тенг. Агар бола ҳар доим сиз кутган ҳаракатлар учун мукофот олса, улар охир–оқибат одатга айланади. Шунинг учун болани ёмон хатти-ҳаракатлар учун жазолабгина қолмай, балки яхши иш лари учун далда бериш ва мақташ керак: «Сен кичик уканг билан яхши ўйнадинг. Нақадар меҳрли эканингни қара!»
Болангизнинг хулқ–атворида мақбул ва номақбул бўлган нарсаларга аниқ таъриф бериб, унга яхши тушунтирганингизда, ўз таърифларингизга риоя қилишингиз керак. Сиз ўрнатган қоидалар бола улғайиб, ўзининг ички ахлоқий «компас»и га мурожаат қилишни бошлагунга қадар уни тартибга солади.
Ҳаракатларингизда изчиллик йўқлиги бетартибликка олиб келади. Бола нима кутишни билмайди ва бундай ҳолатда бўлиши – сизнинг «йўқ» деб айтишингизни эшитишдан кўра – унинг учун жуда ёмон. Болалар келажак ҳаёти олдиндан аниқ бўлса ўзини хавфсиз ҳис қилашади. Бундан ташқари, ота-оналарининг қандай йўл тутишини биладиган болалар уларнинг кўз олдида мисоли гуллаб яшнайдилар. Аслида, бола ота-онасининг нима қилаётганларини билишларини доимий тасдиқлаши керак ва сиз изчил ҳаракат қилсангиз, кичкинтой унга ҳеч нарса хавф солмаётганлигини ҳис қилади. Албатта, бола унга бирор нарса рад этилган ҳолларда ўз норозилигини кўрсатиши мумкин. Лекин, бир ҳисобда агар бола маълум оила қоидаларидан четга чиқмаса, у ўзини хавфсиз ҳис этади, бу қоидаларга менсимаслик билан қарашга имкон берилган болаларга нисабатан, у бахтлироқ ва ҳиссиётга кучлидир.
Мулоҳазакор ота-она бўлинглар
Болани эмас, унинг ёмон хулқ–атворини ҳукм қилишга ҳаракат қилинг. Шуни унутмангки, унинг ўзини ёмон ёки яхши деб бўлмайди, чунки юқорида айтилганидек, ҳар бир бола Худонинг инъомидир. Болага “ёмон” деб ёрлиқ ёпиштирсангиз, уни камситиб, иззат–ҳурматидан маҳрум қиласиз. Хулқ–атвор ҳақида гапирганда, боланинг хулқ–атворига ёки бирор нарсага бўлган муносабатига эътибор беринг. Агар тарбиянгиз муваффақиятли бўлишини истасангиз, болангизга нима бўлишидан қатъий назар, сўзсиз, уни оилангиз аъзоси сифатида севишингиз ва ҳурмат қилишингизни уқтириб, илҳомлантиринг.
Ҳар бир боланинг кўнгли нозиклик даражасини ва унинг шахсий хусусиятларини ҳисобга олиш жуда муҳим. Шуни ёдда тутингки, болани қўрқитиш эмас, балки тарбиялаш керак. Шунинг учун балки Абигелга тўполон қилишни шу заҳотиёқ бас этиши учун жиддий қарашнинг ўзи кифоя қилар. Мэтюни эса бурчакка қўйиш керакдир. Дэаннис эса кўпроқ телевизор томоша қилиш ёки севимли ўйинчоғи билан ўйнашни тақиқлашдан таъсирланар. Ҳар бир бола таъсир чораларига турлича қабул қилишга мойил бўлиб, ҳар бирининг кўнгли нозиклик даражасини ҳисобга олиш жуда муҳим. Бир болага йўл қўйиладиган таъсир чоралари бошқа боланинг сезгисига ва нозик туйғуларига қалб жароҳатини олиб келиши ҳамда унинг руҳини синдириши мумкин.
ХИЖОЛАТ ТОРТМАСДАН “ЙЎҚ” ДЕБ АЙТИНГ
Болага йўқ дейишнинг нимаси ёмон? Албатта, асло ёмон эмас! Кичкинтойга бу сўз нима англатишини ўргатиш орқали, сиз унга энг яхши совғаларни бергандек бўласиз. Ва менга ишонинг, бунга икки ёшда ўрганиш ўн икки ёшда ва ҳатто ўттиз ёшдан ошганда ҳам ўрганишдан осон. Биз катта ёшдаги эркаклар ва аёлар улар рад этилган жавобни эшитганларида ёки муваффақиятсизликни бошдан кечирганларида қанчалик кескин таъсирланганликларига гувоҳ бўлганмиз. Парвоз кечиктирилгандан кейин аэропортда узоқ навбатда кутиб туришга мажбур бўлганлар, узоқ навбатда турганлар ичида бир ёки икки дона йўловчининг ғазабланиб ёки умидсизликка тушиб, ўзларини ёш боладек тутаётганликларини кўрган. Ёки, эҳтимол, сиз катта ёшдаги амакилар жазава билан гольф ўйнаш клюшкасини ёки теннис ракеткасини отиб юборганини кўргандирсиз. Бу ёқимли кўриниш эмас (ва, албатта, ибратли ҳам эмас!).
Нима учун катталар бундай ноқулай вазиятга тушиб қоладилар? Менинг билишимча уларга йўқ деб айтилган ҳолатларда, бундай вазиятларга ёши катта инсонлар тез–тез йўлиқсаларда, ҳеч ким уларга кўрсатилган вазиятларда қандай ўзини тутишни ўргатмаган бўлса керак. Биз болаларга эрта ёшданоқ, ўзларини назорат қилиш ва бирор нарса рад қилинса, ўз ҳис-туйғуларни енгиш учун ўзларини эплашга ўргатишимиз керак. Масалан:
– Она, конфет олишим мумкинми?
– Йўқ, азизим.
– Нега, она? – йиғлаб сўрайди бола. – Мен конфет олишни истайман!
– Мен сен истаган нарсани биламан ва сенга у берилмаганда қандай хафа бўлишингни ҳам биламан. Аммо ҳаммамизга ҳам баъзан рад жавобини эшитиш ачинарли, лекин ҳозир сенга конфет олиш мумкин эмас.
Қатъий «йўқ» дейиш ва боланинг «таҳқирланган» ҳис-туйғуларини тан олиш орқали (мен сени хафа бўлганингни биламан), сиз уни эшитганингизни ва тушунганингизни билдириб, лекин тақиқланган нарса тақиқланган бўлиб қолишини тушунтирасиз.
Ҳайрон қолишингиз мумкин, лекин баъзи ҳолларда васийлигимдаги болаларга атайлаб «йўқ» дейман. Мана битта мисол:
– Шелл, мен сени сочингни тарасам майлими?
– Ммм... Ўйлаб кўрай... Йўқ.
– Нима учун?
– Чунки баъзан сенга йўқ дейишим керак, сен эса уни осон қабул қилишни ўрганишинг керак.
– Қандай тажанг–а! – дея ўйлаб қоласиз. – Нима учун буни у асоссиз рад этди?
Мен ўғил болаларга ҳаёт уларга ташлайдиган кичик қийинчиликларга тайёрлаш мақсадида йўқ дейман. Мен болаларни тинч ва хавфсиз уй шароитида, биринчи қийинчиликлар ва мағлубиятларни бошдан кечириб, мағлубиятлардан фойда чиқаришни ўрганишлари яхши деб ишонаман. Уларнинг атрофида ишонадиган ва уларга ёрдам бериши мумкин бўлган ота-онаси ёки тарбиячиси ёнида бўлмаса, улар тушунишни бошлаши ёмонроқ. Фрейзига у менинг сочимни тараш учун рухсат бермаганимда, у менинг рад жавобимни виқор билан қабул қилди ва кейин мен унга илтифот кўрсатиб, албатта кейинроқ менинг сочларим билан овора бўлишга рухсат беришига ваъда бердим.
Ҳаётда жуда қийин дамларни бошдан ўтказган катталар билан ҳеч учрашганмисиз, чунки улар «йўқ» дейишга ва бирор нарсадан воз кечганда ҳам ўзини хотиржам тутишга ўрганишмаган? Баъзи профессионал спортчиларнинг нотўғри хатти-ҳаракатларини ёки тунги янгиликларни эълон қилувчи дикторларнинг безовталигини эсланг. Сиз фарзандларингизни улғайганидан сўнг, улар каби ўзларини тутишларини истайсизми? Унда нима учун сиз уларни бундай йўл тутишларига рухсат беряпсиз?
ЯХШИ “ДЕВОРЛАР” ЯХШИ БОЛАЛАРНИ ТАРБИЯЛАШГА ЁРДАМ БЕРАДИ
Сиз ўзингизнинг икки ёшли қизингизга атрофи девор билан ўралмаган уйнинг олдида ўйнашига рухсат берармидингиз? Албатта йўқ! Нима учун? Чунки ҳаёт тажрибаси йўқлиги туфайли, кичкинтой ўзини хавф остига қўйиши мумкин эмас. Икки ёшда, у ўз ҳаракатларининг оқибатларини олдиндан кўра олмайди ва ҳовлини тарк этиш унга қандай таҳдид қилиши мумкинлигини англаб етмайди. Бундан ташқари, ўз–ўзини назорат қилмаслиги туфайли, у истаса ҳам ҳовли ичида қолмайди. (Болалар атрофларидаги дунёни текширишга интиладилар ва бу истак уларнинг табиий ва чексиз қизиқишларидан келиб чиқади!) Икки ёшли қиз ҳам ҳовлининг хавфсиз қисмини хавфли жойидан ажрата олмайди, шунинг учун у тош устида қоқилиши ёки йиқилиб тушиши мумкин.
Болага бошидан жуда кўп эркинлик бериш мумкин эмас. Лекин қандай қилиб сиз болангиз ривожланиш босқичининг бутунлай сизга боғлиқ даврида руҳан мустақил бўлишга ва кейинчалик эса бутунлай мустақил бўлишга тайёрлигини билишингиз мумкин? Мен жуда қизиқарли деб ҳисоблайдиган гўдаклик давридан ўсмирликка ўтишнинг бир неча ўтиш босқичлари мавжуд. Сиз боланинг ёш хусусиятларини ва унинг онги ва атрофидаги дунёни идрок этишини, ривожланишининг асосий босқичларини, фикрини ва қабул қилишини тушунсангиз, уни тарбиялаш осонроқ бўлади.
БОЛАДА РУҲИЙ РИВОЖЛАНИШНИНГ ТЎРТ БОСҚИЧИ
Швейцариялик биолог ва руҳшунос Жан Пиаже боланинг ақлий ривожланишига катта эътибор берган. У кўп болаларни кузатиб, болалар ақлий ривожланишнинг тўрт босқичини босиб ўтади ва улар доимо бир хил кетма–кетликда ўтади, деган хулосага келди. Мана ўша тўрт босқич.
Сенсемотор даври (туғилгандан 2 ёшгача)
Бу ёшда бола ўз танасини ва унинг атрофидаги дунё билан алоқаларини кашф этади. Бу ҳақдаги маълумотларни у асосан сезгилар (тегиниш, таъм, ҳид) орқали қабул қилади ва предметлар ўзидан алоҳида мавжуд бўлиб, унинг давоми эмаслигини англай бошлайди. Пиаже ривожланишнинг бу босқичини сенсомотор даври деб атади, чунки боланинг ақлий ривожланиши сезгилар ва моторика орқали амалга оширилади. Бир ярим ёшли кичкинтойингиз агар ёстиқ остига тўпни яширсангиз, энди «тўп қаёққа кетди?» деган алдовга бошқа учмайди? Аслида у тўпни кўрмаган бўлса–да, тўп йўқолмаганини (бир хил сценарийни кўп марта такрорлаганидан кейин) англайди.
Операциядан олдинги фикрлаш (2 ёшдан 7 ёшгача)
Бу ёшда бола, дунё том маънода “менинг атрофида айланади”, деб ҳисоблайди. У ҳар бир киши ҳам, у каби бир хил ўйлайди деб ҳисоблайди ва бошқа одамнинг ўрнига ўзини қўйиши мумкин эмас. Бу вақтда боланинг нутқи шаклланади, лекин бу унинг ўзига қаратилган. Бу ёшда бола бошқалар билан «параллел равишда» бирга ўйнайди (бошқалар ёнида улар билан ўзаро алоқа қилмасдан, бирор иш қилиб юради) ва қизиқмаслиги, ҳатто ёнида бўлган дўсти бошқа нарса билан банд эканлигига ҳам аҳамият бермаслиги мумкин. Болалар улғаяр экан, фантазияни ҳақиқатдан ажрата бошлайдилар ва жамиятда ўйнаётган ролларимиз ҳақида тасаввурга эга бўладилар. Тўрт ёшли болангиз сиз истаганидек ҳамма нарсани қилишни талаб қилганда ғазабланманг; у, албатта, «менинг», «ўзим» ва «мен»дан ташқари, бошқа сўзлар ҳам борлигини билмайди. Таълим жараёнида эгоцентризм альтруизмга йўл бериши керак, лекин бунинг учун бола улғайиб, ривожланиб борган сари табиий равишда содир бўлиши учун вақт ва сабр–тоқат керак бўлади.
Муайян операциялар босқичи (7 ёшдан 12 ёшгача)
Ва ниҳоят, болангиз ривожланишининг бу босқичида у билан аниқ нарсалар ҳақида мантиқий фикр юритишингиз мумкин (фақат мавҳум фикрлаш билан мантиқни бир-бирига адаштирманг) ва у сизни тушунади! Бу вақтга келиб у нарсаларни ажратишни ўрганади, масалан, у ҳайвонларни ёки ҳарфларни белгилар билан аниқлаш каби бир қатор гуруҳ ва маълумотларга ажратиши мумкин. Бола ҳам «ҳамма нарса мен учун мавжуд» (гарчи бу фикр уни ҳеч қачон уни бутунлай тарк этмаслигига амин бўлсам–да), деган фикрдан айрила бошлайди. Тил малакасини ошириш билан бола суҳбатнинг икки киши ўртасида қандай олиб борилишини англай бошлайди. Баъзан бу ёшда болалар терминларнинг ўринларини ўзгартириш математикада ҳам, ҳаётда ҳам йиғиндини ўзгартирмаслигини тушуна бошлайдилар.
Расмий операциялар босқичи (12 ёшдан 15 ёшгача)
Бу ёшда бола мантиқий ва абстракт мавзуларда мулоҳаза юритиши учун фикрлашни ривожлантиради, бу туфайли бола умумий равишдаги мавзуларда фикр юрита олади. Пиаже, руҳий рвиожланишнинг бу энг юқори даражасига ҳамма бола ҳам эриша олмайди, деб ҳисоблаган. Агар унга эришилса, унда ҳаёт давомида ривожланиш давом этади. Бу босқичга чиққан бола ўз фаразларини шакллантириб, уларни синовдан ўтказиб, натижаларни баҳолай олади. Бир боладан, “агар... содир бўлса нима бўлар эди?” деб сўрасангиз, унинг ўзи сизга ўзининг тасаввур ёрдамида оқилона жавоб бериш мумкин бўлади.
Пиаже назариясини ўрганишдан асосий мақсад – болалар катталарга миниатюрада тасвирланганидек муносабатда бўлмаслик кераклигини тушунишдир. Эрта болалик даврида улар мантиқий фикрлаш ва шундай оқилона қарорларни қабул қобилиятига эга эмаслар, буни улар улғайишнинг табиий жараёни тугаганидан сўнг амалга ошира оладилар.
ТАРБИЯ ДИНАМИКАСИ
Ҳар қандай ўқитувчи ёки мураббий сизга қатъийли бўлиш анча осонлигини, ўқув йилининг охирида эмас, балки бошиданоқ маълум қоидаларга амал қилиш кераклигини талаб қилишини айтади. Вақт ўтиши билан агар керак деб ҳисобласангиз, сиз бирор нарсани ўзгартиришингиз ва бироз дам олишингиз мумкин. Ўзининг энг кўп сотилган «Қаттиққўл бўлишдан қўрқманг» номли китобида Джеймс Добсон («Dare to Discipline», James Dobson) ўрта мактаб ўқитувчиларига биринчи семестр давомида тарбияланувчиларига табассум қилмасликни маслаҳат берди. Албатта, у бир оз ошириб юборди – лекин фақат бир озгина! Қаттиққўл мураббийдан меҳрибон ўқитувчи тарбиясига ўтишдан кўра мулойим мураббий қўлидан жиддий ўқитувчи ихтиёрига ўтиш нисбатан осон бўлади.
Ўрта мактабда бошланғич синфлардаги ўқув йилининг ўрталарида бизга янги хор бошлиғи келганини яхши эслайман. Бошида ҳамма нарса яхши эди. У бизнинг энг яхши дўст бўлишимиз учун ҳаракат қилди ва репетицияларда вақтимизни яхши ўтказар эдик. Хоримизнинг чиқиш қилишига яқин қолганди, лекин биз ҳали ҳам ўз хаёлларимиз билан банд бўлиб юрардик. Янги хор бошлиғимизнинг кўнглига ҳазил сиғмас, бизга тез–тез ташланиб қоларди. Мен бир марта мактабда ўқув йили тугаганда эмас, балки бошланишидаёқ жиловни маҳкам тортиб қўйиш кераклигини айтдим. Зеро, ойлар давомида тартибсизлик бўлган синфда интизомни тиклаш деярли мумкин эмасди.
Қайсидир маънода бу айтилган барча гаплар сизга ҳам таалуқли, муҳтарам ота-оналар. Ўзингизни оила «девор»и қурувчилар ўрнида тасаввур қилиб кўринг. Сиз қурган кучли «девор»дан бир-бирига маҳкамланган тахталарни аста-секин олиб ташлаш, уни мустаҳкамлаш учун катта тешикларни тезда ямашдан кўра жуда осон бўлади. Сизнинг саъй–ҳаракатларингиз беҳуда кетмаслиги учун аввал бошдан болангиз учун чекловлар ўрнатинг, бола улғайиб боргани ва ўз эркинлигини тасарруф қилиш қобилиятининг ўсиши давомида бу ўрнатилган чекловларни аста-секинлик билан бекор қиласиз.
Книга на Узбекском языке: Няня спешит на помощь (Мишель Лароу)
Почему стоит купить книгу Мишель Лароу «Няня снова спешит на помощь»?
Трудно уложить ребенка спать? Не знаете, как вести себя, клогда он закатывает истерики или отказывается от еды? Не отчаивайтесь — НЯНЯ СПЕШИТ НА ПОМОЩЬ!
Делясь своим богатым опытом работы с детьми, автор подсказывает читателям, как справляться с проблемами, чаще всего возникающими при воспитании маленьких детей. С христианских позиций Лароу раскрывает основопологающие истины, благодаря которым мамы, папы и дети смогут получать больше радости от общения друг с другом.
