Mishel Larou. Enaga yordamga shoshadi - (12–Bob) Kitob O'zbek tilida
Энага ёрдамга шошади (Мишель Лароу) Ўзбек тилида Аудиокитоб 
МУНДАРИЖА
Ташаккурнома
Сўзбоши
Энагадан
I–Қисм. Болаларни тўғри тарбиялаш асослари
1–Боб. Оила бошқарувчиси ким?
2–Боб. Бола тарбиялашнинг муваффақиятли беш тамойили
3–Боб. Ота ва она – якдил жамоа
4–Боб. Интизом – ҳақоратли сўз эмас
5–Боб. Ижобий, амалий ва ақлли бўлинг.
II қисм. Болаларни тарбиялаш жараёнида тез–тез юзага келадиган муаммоларни ҳал қилиш бўйича амалий маслаҳатлар
6–Боб . Чақалоқни ухлатамиз
7–Боб. Икки-уч ёшли ва мактабгача ёшдаги болаларда уйқу билан боғлиқ муаммолар
8–Боб. Нонуштага чупа–чупс ва энаганинг бошқа чекловлари
9– боб. «Бу менинг тувагим, истаган вақтимда йиғлашим мумкин!»
10–боб. Шу кундан бошлаб ҳеч қандай жазавага ўрин йўқ
11–Боб. Болага тишлашни йўқотишни ўргатамиз
12–Боб . Сўрғич ҳақида қизғин баҳслар
13–боб. Танаффус олиш вақти келди
14–Боб. Фарзандимнинг нимасидир бошқачами?
15–боб. Болани бошқа одамлар билан бирор нарсани алмаштиришга қандай ўргатиш керак?
16–Боб. Болани тозалик ва тартибга ўргатамиз
17–Боб. Рақобат ёки ҳамкорлик?
18–Боб. “Маҳлуқ”ни бўйсундирамиз
III–қисм. Ота-она қувончлари
19–Боб. Ёш болаларнинг қийин саволлари
20–Боб. Чексиз қизиқувчанлик
21–Боб. «Сен буни уддалайсан!»
22–Боб. Оталар ва оналарга қаратилган далда сўзлар
12 БОБ. СЎРҒИЧ ҲАҚИДА ҚИЗҒИН БАҲСЛАР
Кичкинтойга сўрғич бериш–бермаслик ҳақидаги саволга тўғри ёки нотўғри жавоб бўлиши мумкин эмас. Агар у мавжуд бўлганда, бу мавзудаги баҳслар анча олдин тўхтаган бўларди. Одамлар асрлар давомида сўрғичдан фойдаланган. Бир одат бор эди, унга кўра, бола туғилгандан кейин дарҳол ота-она унга кумуш қошиқни эмиш учун беришган экан. Ўша кунларда «оғзингда кумуш қошиқ билан туғилган»* деган барқарор ибора пайдо бўлган.
Ота-оналар чақалоққа сўрғич бериш керакми ёки йўқлиги ҳақидаги қарорни ўзлари қабул қилишлари керак. Ушбу бобни ўқиб чиқиб, ўз фикрингизча, сиз ва чақалоғингиз учун тўғри қарор қабул қилишингиз мумкин. Бироқ, сўрғич ҳақидаги буюк низо учун нейтрал ечим бор. Бу тарбиячиларнинг амалиётида учраган энг биринчи воқеадир, олдин болага сўрғични бериб, сўнг уни олиб қўйиш. Бунинг учун фақат тўғри вақт топиш ва унга тўғри муносабатда бўлиш керак.
* Бу инглиз фразеологизмидаги рус тили синоними – кўйлакда туғилган – Эслатма. ред .
СЎРҒИЧНИНГ АФЗАЛЛИКЛАРИ
Болаларда туғма сўриш рефлекси бор. Ультратовушли текширув кўпинча ҳомиладор аёл бачадонида бола оёқ бармоғини ширин сўриб ётганини кўрсатади. Бундан хулоса қилиш мумкинки, чақалоқ нафақат овқатланаётганда, балки туғилишидан олдин ҳам қулайликка муҳтож бўлганида эмиш ҳаракатларини қилади! Эмишга бўлган эҳтиёж даврининг ўз чўққиси бўлади.
Бола икки–тўрт ойлик вақтида юз мускуллари айниқса жадал ривожланади ва сўриш таниш юпатувчи ва тинчлантирувчи фаолиятга айланади.
Сўрғич болани тинчлантириш учун қўшимча чора сифатида фойдаланадиган банд онага ёрдам бериши мумкин. Сўрғич ёрдамида оналар ва оталар чақалоқнинг табиий истагини қондирибгина қолмай, балки чақалоқ учун нима кераклигини ҳам аниқлайдилар: озиқлантириш ёки бошқа нарса. Бола чарчаган ёки ҳаяжонланган ҳолатга келган бўлса, ухлаб қолиши ёки тинчланишига ҳам бу ёрдам беради.
Онанинг кўкрак сути билан эмизишидан олдин ёки сутли аралашма билан шишани тайёрлашдан аввал болани тинчлантириш учун сўрғич жуда қулай. Ҳозирда сўрғич тозалиги ҳақида камроқ ташвишланса бўлади, чунки уларнинг аксариятини идишларни ювиш машинасида ювиши мумкин, айрим сўрғичлар эса одатда бир марталик ишлатилади.
СЎРҒИЧДАН ФОЙДАЛАНИШДАГИ КАМЧИЛИКЛАР
Сўрғич ёрдамидан фойдаланишнинг энг катта камчилиги – баъзан ота-оналар сабабини аниқламай туриб, жуда тезлик билан чақалоқнинг оғзини “ёпиб” қўйишдир. Сўрғич гўдакнинг шошилинч эҳтиёжини қондира олмайди. Сўрғич, айниқса, янги туғилган чақалоқ уни оғзига олишидан олдин, тўғри стерилизация қилинган ва қуритилган бўлиши керак.
Сунъий овқатлантириладиган чақалоқлар кўкрак сути билан эмизилувчи болаларга қараганда сўрғичга кўникишлари анча осонроқ бўлади. Агар чақалоқни эмизсангиз, эмгандан сўнг, кўкракни ёмон олиши мумкин. Гап шундаки, чақалоқларда сўриш ҳаракатларининг икки тури бор: бири она кўкраги учун, иккинчиси эса сўрғич учун. Шу сабабли кўпчилик мутахассислар чақалоқлар кўкракни тўғри қабул қилиб эмишга одатлангунларига қадар, болалар сўрғичлардан фойдаланишини тавсия этишмайди. Бундан ташқари, бола озуқа олмайдиган сўрғични эмиш, онаси кўкрагининг фаоллигини камайтириб, сўришига олиб келади, бу эса ўз навбатида, она сути миқдорининг камайишига олиб келиши ва болага керакли вазн етишмаслигига сабаб бўлиши мумкин.
Кўкрак сути билан боқиладиган ва сўрғичлар бериладиган гўдакларга қўшимча овқатлар сурғичсиз боқиладиган болаларга нисбатан олдинроқ берилади. Бу хулосага 1999–йилда тадқиқот ўтказган врачлар эришган бўлиб, уларнинг натижалари «Педиатрия» («Pediatrics») тиббий журналида эълон қилинган. Ҳаётларининг биринчи олти ҳафтаси давомида ўз фарзандларига сўрғич берган оналар, буни қилмаганларга нисбатан илгарироқ қўшимча овқат беришни бошлаганлар. Шундай қилиб, сиз учун қулайми ёки йўқми, чақалоғингизни ҳаётининг дастлабки олти ойи давомида агар иложи бўлса, албатта кўкрак билан эмизишингиз тавсия этилади.
Бундан ташқари, вақт ўтиб бола сўрғичга шундай кўникиши мумкинки, усиз болани тинчлантириш мумкин эмас. У ота-онасини чақиришдан кўра сўрғичини олиб ёки бошқа йўл билан ўзини юпатишга уринади. Агар бола оғзига сўрғич билан ухлаб қолса, бу катта муаммоларга олиб келиши мумкин. Тушиб қолса-чи? (Шунда бола сиз истаганингиздан илгари уйғонади.) Агар сўрғич болангизга тасалли бериш учун ягона йўл бўлса, кейин ўрнингиздан туриб, унга яна хизмат қилиш керак бўлади. (Дарвоқе, ҳеч қачон кийимига боғланган сўрғич билан болани ётқизиб қўйманг, чунки у сўрғични кийимга бириктирувчи занжир ёки арқон ичида ўралашиб қолиш хавфи бор. Бундан ташқари, чақалоқнинг майда бармоқлари занжирсимон боғламларга кириб қолиши мумкин, агар қистиргич синиб қолса, уни оғзига олганда тиқилиб қолиши мумкин.)
Оғзида сўрғичи бўлган каттароқ бола бошқа болалар уни мазах қилиш объектига айланиши мумкин. Бу руҳияти заиф болага жуда ёмон таъсир қилади. Болангиз сўрғич сўраб ўз илтимосини сўз билан ифодаласа, демак унга сўрғични ишлатишни чеклаш вақти келди. Мисол учун, сиз уни фақат ётишдан олдин ёки фақат уйда бир сўрғич сўриш учун рухсат беришингиз мумкин.
Сўрғични сўриш боланинг эшитиш органларига хавф солиши мумкин. Тўрт ёшдан ошган болалар томонидан сўрғичлардан узоқ муддат фойдаланиш, уларнинг тишлари билан боғлиқ муаммоларга олиб келиши мумкин: бу болаларда тишларнинг мунтазам ўсишини секинлаштиради. Тил ва оғиз бўшлиғи мушакларининг ривожланиши секинлашса муаммолар юзага келиши мумкин, бу эса эрта ёшга хос бўлган сўриш хусусиятини пасайтириб, нутқнинг ривожланиши учун зарур бўлган тилнинг мураккаб ривожланиш жараёнига салбий таъсир кўрсатади. Бунинг натижасида – нотўғри нутқ ва ютишда қийинчилик юзага келади.
СЎРҒИЧ ЁКИ БОШ БАРМОҚ
Бош бармоқни сўриш одатидан кўра, сўрғичга бўлган одат билан хайрлашиш анча осон. Бу аниқ сабабларга кўра содир бўлади: эртами–кечми сиз сўрғични олиб ташлашингиз мумкин, лекин сиз болангизни бош бармоқсиз қолдира олмайсиз. Баъзан болалар сўрғичдан фойдаланиш одатини ташлаётганида, ухлаб ёки баъзи қийин вазиятга тушиб, қўллари ёки бармоқларини сўришни бошлайди. Бу одат охир–оқибат ўз–ўзидан ўтиб кетади.
ҚАЙ ТАРЗДА БОЛАГА СЎРҒИЧИНИ ТАШЛАТИШ МУМКИН
Сўриш ҳаракатлари билан боғлиқ одатлардан қутулиш қийин. (Бу ҳақда чекишни ташлашга ҳаракат қилган ҳар қандай каттадан сўрашингиз мумкин!) Агар биз икки ёки уч ёшли бола ҳақида гапирадиган бўлсак, одатларнинг шаклланиши ҳақида ишонч билан айтишимиз мумкин. Одатда, «фойдали бўлмаган» емишга бўлган эҳтиёж тўрт ойдан кейин йўқолади ва шу нуқтадан бошлаб чақалоқлар овқат олиш учун оғизларидан – кўкракдан, шишадан, қошиқдан ёки ичимлик идишидан фойдаланадилар. Шунинг учун болангиз олти ойлик бўлгач, унинг оғзида сурғич тутиш одатидан халос бўлишга қандай ёрдам бериш ҳақида ўйлашингиз керак. Олти ойлик даврда бола осонроқ тинчланади ва тасалли олиш учун ота ёки онасига мурожаат қилади, сиз унга тез–тез (фақат у тўшакда ётганида) сўрғич беришингиз ва қўшимча овқатларни киритишни бошлашингиз мумкин. Тўққиз ойлигида чақалоқ сўрғични олиши жуда қийин, чунки бола кучли бўлади ва бунинг учун янада кучлироқ курашади. Чақалоғингиз қанчалик катта бўлса, шунча қаршиликка дуч келасиз.
Сўрғичдан фойдаланиш вақтини камайтирамиз
Каттароқ ёшли чақалоққа фақат маълум бир жойда ва маълум бир вақтда сўрғич сўриши учун рухсат бериши мумкин. (Мисол учун, фақат ётишдан олдин ёки у сиз билан машинада бўлса.) Бундай чекловларни жорий этишда изчил ва қатъий бўлиш керак ва кейин аста-секин у сўрғичдан озод бўлади. Болалар нима бўлаётганини ва уни нималар кутаётганлиги билса, ўзгаришларга осонроқ муносабат билдиришади.
Бундан ташқари, оғиз ва тишлар фақат сўрғични сўриш учун эмаслигини болангизга тушунтиришингиз мумкин. Бу ерда сизга, масалан, тишларини мунтазам тозалаб туриш ёрдам бериши мумкин. Яхши хатти-ҳаракати учун болангизни иложи борича тез–тез мақтаб туринг. Сизнинг мақтовингиз унинг эътиборини сўрғичдан чалғитади ва мақтаган ҳаракатларингизни бажаришга интилади.
Сўрғичга айтиладиган охирги “кечир”
Боланинг сўрғичдан якуний ажралишини ташкил қилишнинг турли усуллари мавжуд ва бу ҳолатга тўғри ёндашиш билан уларни керакли натижага олиб келиш мумкин. Мана, боланинг сўрғичдан воз кечиш учун ёрдам беришда исботланган учта йўл.
Алмаштириш. Бу усул «ўзаро манфаатли ҳамкорлик»ни назарда тутади. Сиз фарзандингиз билан сўрғичдан қутулиш зарурлиги ҳақидаги масалани муҳокама қилишдан бошлайсиз.
– Майкл, кеча нима ҳақида гаплашганимиз эсингдами? Бугун сен сўрғич билан хайрлашасан!
– Йўқ, она. Хоҳламайман!
– Мен биламан, ўзинга ёққан нарсадан воз кечишлик қанчалик қийин, лекин сен катта боласан ва катта ўғил боалар ўзларини сўрғичларини янада қизиқарли нарса учун ўзгартиришлари ҳақида айтганларимни эслайсанми.
– Лекин у менга ёқади.
– Ҳа, биламан, бироқ менда сенга яна ҳам ёқадиган нарса бор деб ўйлайман.
– Нима? – Майкл онасига қизиқсиниб қараб, сўрайди.
– Бизнинг оиламизда, ўғил болалар сўрғич билан ажралишга қарор қилишганда, ота-оналари фарзандларини ўйинчоқ дўконидаги истаган ўйинчоғини танлаб олиши учун, уларни ўйинчоқ дўконига олиб боришади! (Шу билан бирга, азиз оналар ва оталар, сиз боланинг танловини бир доллар қийматликдаги ўйинчоқ билан чеклашингиз мумкин!)
– Ростданми?
– Албатта, чиндан ҳам! Ҳозир биз дўконга борамиз, кечқурун эса торт ва музқаймоқ билан сенинг шарафингга байрам уютирамиз. Бобонг ва бувинг ҳам биз билан байрам қилиш учун келишади! (Кўпчилик бобо ва бувилар набираларига бўлган севгисини кўрсатишдан бахтли бўлишади.)
– Қойил!
Агар бола учун жиддий харид қилиш вақти келган бўлса, сиз уни сўрғичдан ажралишини улғайиши билан боғлаб, катта каравот ёки яна бирор нарса сотиб олиш билан бирлаштиришингиз мумкин. Шунга қарамай, бу мавзу бўйича «ўзига хос» суҳбат сизга ёрдам беради. Сўрғичдан воз кечиш – болангиз ривожланишининг кейинги табиий қадамдир.
Сўрғичнинг «дафн маросими». Бу усул ўз номини тўла оқлайди. Сиз ажралиш маросини ўтказишда, боланинг хайрлашиш маросимини ўзи истаганидек ўтказишига имкон беринг. Балки сўрғични кўлга ёки океанга ташламоқчидир. (Сўрғични бола кўрмаганда, албатта сувдан олинг.. Ахир биз атроф–муҳитни ифлослантирмоқчи эмасмиз–ку!) Ёки, эҳтимол, у боғда сўрғични «дафн» этишни истайди (сўрғич баъзи ҳайвон томонидан кавлаб олмаслиги учун, тешикни чуқурроқ қазинг). Бундан ташқари, уни бирор–бир янги туғилган чақалоққа (олдиндан бу чақалоқнинг ота-онасини огоҳлантириб қўйинг ва болангиз кўрмаганида янги сўрғичга алмаштириб қўйинг), жуда ҳам «керак» деб сўрғични уларга беришингиз мумкин. Ушбу усулнинг афзаллиги шундаки, чақалоқ вазиятни маълум даражада назорат қила олади ва сўрғичини бошқа чақалоққа ўтказиш маросимида ўзини чақалоққа тақдим этувчи каби ҳис қилади.
Тезкор раддия. Айрим катта ёшли одамларга ёмон одатларини секинлик билан ташлаш ўрнига бирданига воз кечишлари осон бўлгани каби, болангизга ҳам тўсатдан сўрғичдан воз кечиш осон бўлиши мумкин. Балки туб ўзгаришлар унга яхшироқ мос келар, у эса, ортга қайтишга энди имкон қолмаганида сўрғичсиз иш қилиши керак, деган фикрга кўникар.
Кичкинтойни сўрғичдан тинчгина ажратишнинг кўплаб усуллари мавжуд, аммо уларнинг ҳеч бири болангизни камситсангиз, керакли натижага олиб келмайди. Унга ҳеч қачон: “Сўрғични фақат кичик болалар севадилар”, деб айтманг. Унга ҳеч қачон: “Минғиллашингни тўхтат, бўлмаса мен сўрғичингни олиб қўяман” деб таҳдид қилманг. Бу ҳеч ким ғолиб чиқмайдиган ҳукмронлик учун курашга олиб келади.
МУТАХАССИСЛАРГА СЎЗ
Америка болалар стоматологияси Академияси мутахассисларининг фикрича, сўрғични сўриш гўдаклар ва ёш болалар учун мутлақо нормал ҳодисадир. Кўпчилик болалар икки ва тўрт ёш орасида ўзларини сўришдан тўхтатганликлари учун, уларнинг тишлари ва милкларига ҳеч қандай жиддий зарар етказмайди. Бироқ, агар бола бармоғи ёки сўрғични доимо сўриб юрса, бу унинг курак тишларига зарар етказиш хавфини оширади. Бундай хавф доимий босим остида бўладиган лабларга нисбатан кучли бўлади.
Худди шу Академия мутахассисларининг фикрига кўра, сўрғич ва бармоқни сўриш бир хил таъсирга эга, аммо сўрғич билан ажрашиш осонроқ. Шу боис, боланинг доимий тишлари чиқишни бошламагунича кўп хавотирга тушманг.
Стоматологлар томонидан тадқиқотлар шуни кўрсатдики, сўрғичдан фойдаланиш хавфсиздир, лекин фин олимларининг яқинда чоп этган тадқиқотлари натижасига кўра, «икки ёшгача бўлган болалар сўрғичдан фойдаланишганда йилига ўртача 3,6 дан 5,4 гача қулоқ инфекциялари сони ошишига сабаб бўлади. Икки ёшдан уч ёшгача бўлган болаларда эса – 1,9 дан 2,7 гача». Мутахассислар ушбу ҳолатларнинг сабаби деб қуйидагиларни келтиришмоқда: биринчиси, сўрғичдан фойдаланилганда сўриш ҳаракатлари Евстахиев найчасининг (бу найча ўрта қулоқнинг очиқ ва тоза бўлишига хизмат қилади) тўғри ишлашига ҳалақит беради; иккинчиси, сўрғич инфекция ташувчи сифатида ҳаракат қилади, айниқса болалар муассасаларида. Олимлар сўрғични фақат бола ҳаётининг биринчи ўн ойи мобайнида, яъни сўришга кучли эҳтиёж сезганда ва истисно тариқасида қулоқ инфекцияси деярли бўлмаганда фойдаланишни тавсия қиладилар.
Ота-оналар олдида бошқа дилеммалар каби, сўрғич ҳақида қизғин баҳсларнинг якдил тўғри жавоби йўқ. Мен фақат ота-оналик туйғуларини тинглаган ҳолда ва болангизнинг шахсий хусусиятлари ҳақидаги билимга таяниб, сиз фойдаланишингиз мумкин бўлган маълумотларни йиғдим. Сиз қандай усулни танлашингиздан қатъий назар, болангизни сўрғичга қарамликдан даволовчи руҳий касалхонага олиб бормаслигингизни ишонч билан айтишим мумкин!
Книга на Узбекском языке: Няня спешит на помощь (Мишель Лароу)
Почему стоит купить книгу Мишель Лароу «Няня снова спешит на помощь»?
Трудно уложить ребенка спать? Не знаете, как вести себя, клогда он закатывает истерики или отказывается от еды? Не отчаивайтесь — НЯНЯ СПЕШИТ НА ПОМОЩЬ!
Делясь своим богатым опытом работы с детьми, автор подсказывает читателям, как справляться с проблемами, чаще всего возникающими при воспитании маленьких детей. С христианских позиций Лароу раскрывает основопологающие истины, благодаря которым мамы, папы и дети смогут получать больше радости от общения друг с другом.
