Джош Макдауэлл. Мухаббат тилсими - (5 - Боб) Ўзбек тилида
Муҳаббат тилсими (Джош Макдауэлл) Ўзбек тилида Аудиокитоб
ҚАНДАЙ ҚИЛИБ МУЛОҚОТ ҚИЛИШНИ ЎРГАНИШ МУМКИН
Эҳтимол, энди сиз шундай айта оларсиз: “Яхши, муаммоларим борлигини тушундим. Айтинг, уларни нима қилай? Ўзаро муносабатни яхшилаш учун мулоқот қилишни қандай ўргансам бўлади?”
Ўн битта тамойил мулоқот қилишни ўрганишда менга кўп йиллар мобайнида ёрдам берган. Дарҳол ҳаётга тадбиқ этиш учун уларнинг ҳаммасини эслаб қолишингизга ишонмайман. Лекин сиз мана шу бобни бир неча маротаба ўқишингиз ёки деворга ёки ювиниш хонасига осиб қўйиш учун ўша тамойилларни кўчириб олишингиз мумкин.
Агар сиз оилали бўлмасангиз, бу тамойиллар дўстларингиз билан муносабатингизни яхшилайди. Агар кимгадир ғамхўрлик қилаётган бўлсангиз, бу тамойилларни дарҳол амалда қўллашингиз керак.
Оилали инсонларга эса бу тамойиллар турмуш ўртоғи ҳамда фарзандлари билан бўлган муносабатларини тубдан яхшилашга ёрдам беради. Кўпгина оилаларда яқинлик эр-хотин мулоқотидан нарига ривожланмайди – бу эса албатта, очиқчасига ва оғзаки мулоқотга қанчалик интилишингизга боғлиқ. Агар сиз ота-она бўлсангиз, бу тамойилларни амалда қўллаш “мени эшитмаяпсан” каби шикоятларни камайтиради (айниқса, ўсмир болаларнинг ота-оналарига қиладиган шикоятларини). Амал қилишга тайёрмисиз? Бу тамойиллар қуйидагилар:
- Мулоқот қилиш устида ишланг.
- Тил топишни ўрганинг.
- Бошқаларни тушунишга ҳаракат қилинг.
- Турмуш ўртоғингизнинг қадрини, аҳамиятини, ўрнини таъкидланг.
- Ижобий ва далда берувчи фикрга эга бўлинг.
- Ишончли бўлишни машқ қилинг.
- Қулай фурсатни кутинг.
- Ҳис-туйғуларингиз билан баҳам кўринг.
- Бировларнинг фикрини ўқишдан узоқ бўлинг.
- Ҳар доим саволларга жавоб беринг.
- Ростгўй бўлинг.
Энди уларни кундалик ҳаётда қандай ишлашини кўриб чиқамиз. Бу тамойилларни ҳаётга тадбиқ этишга қанчалик ҳаракат қилаётганимизни кўришингиз учун Дотти яна менга ҳамроҳлик қилади.
Мулоқот қилиш устида ишланг
Яхши уддалаётган ишларни қилиш маданиятимизнинг шиорига айланган, лекин мулоқот қилиш маҳорати ўз-ўзидан пайдо бўлиб қолмайди. Барчамиз ҳаётда худбин бўлиб кетганмиз, шу сабабли мулоқотни яхшилаш учун кўп меҳнат ва қатъий ирода талаб қилинади. Биз Худо билан шахсий муносабатга киришганимиздан кейин У бошимиз узра сеҳрли таёқчани силкитмайди. Бунинг ўрнига У бизга оғриқ ва ҳаракат беради, кейин эса ўйлаганларимизни амалга оширишимизда ёрдам беради.
Менинг фалсафам шундай: агар қон йўқотаётганингизни кимдир билишини истасангиз, сиздан қон оқиб чиқиши керак. Доттини тинглаётганим ва у муҳим деб ўйлаган жиҳатлар мен учун ҳам қизиқ эканини билдиришим учун онгли равишда ҳаракат қилишимга тўғри келган. Бу ўз-ўзидан пайдо бўлиб қолмаган – унинг устида тер тўкишимга тўғри келган.
Менинг одатларимдан бири – нонушта пайтида газета ўқишдир. Уйланганимдан кейин ҳам бу одатимни ташламади. Лекин Дотти менга нонушта дастурхони суҳбатлашиш учун ажойиб жой эканини эслатганидан сўнг бу одатимдан воз кечдим. Дастурхонга борадиган йўлда мен ўзимга сўз беришни ўргандим: “Жош, ёдингда тут: энди рафиқангга қулоқ соласан”.
Дотти хонамга кириб келганида, одатда мен унга: “Азизам, ҳозир эмас. Мен бандман” дердим. Лекин мулоқот қилиш устида ишлаш бошқача жавобни талаб қилади. Энди эса, Дотти хонамга кирганида, нима қилаётганимдан қатъий назар, унга ўгирилиб, унинг сўзларини диққат билан тинглашга ҳаракат қиламан. Бу одатни ривожлантириш учун ўз-ўзимга: “Рафиқамнинг сўзларига қулоқ соламан ва унинг барча гапларига жавоб бераман”, дейишимга ҳам тўғри келган.
Доимо сафарда бўлганим учун уйга қўнғироқ қилиш қанча туришини яхши биламан. Лекин сафарда юрган одамдан кўра, уйда қолган жуфтга кўпроқ қийин эканини ҳам тушунаман. Эҳтимол, Дотти уйда бўлган воқеаларни ва менга айтмоқчи бўлган гапларини айтиш учун кун бўйи мени кутгандир, мен эса гўшакни кўтариб, “Азизам, бу шаҳарлараро қўнғироқ. Уйга борганимда айтарсан”, дейман.
Бундай жавоб Доттининг очиқликка ва мулоқотга бўлган истагини синдирган бўларди. Шунинг учун шундай дейишни ўрганишимга тўғри келди: “Жош, Дотти гўшакни олганида, биринчи ўринга ўз ишларингни қўймайсан. Ундан: “Бугун нималар бўлди?” – деб сўрайсан, кейин ҳамма гапларини, ҳамма муҳтожликларини айтиб бўлгунича, уни диққат билан тинглайсан”. Энди қўнғироқлар қимматга тушяпти, лекин бу пуллар менинг энг яхши сармояларимдан биридир.
Бир марта сафардан қайтиб келиб, остонага қадам қўйишим билан Дотти мен қучиб, “Азизим, сенга катта раҳмат!”, деди. “Нима учун?” деб сўрадим. “Мен тинглаганинг учун”, - деб жавоб берди. Мен чиндан ҳам уни диққат билан тинглашга ҳаракат қилдим ва бу бизнинг муносабатларимизнинг барча соҳаларида ўз самарасини берди. Энди Дотти билади: унинг ҳамма гаплари мен учун муҳим.
Агар сиз турмуш қуришга муносиб инсон бўлишни истасангиз, бошқа нарсалар қаторида тинглаш маҳоратини ҳам эгаллашингиз керак, бу эса меҳнат талаб қилади. Қанийди, менга ҳам кимдир кўп йиллар олдин шундай маслаҳат берганида.
Тил топишни ўрганинг
Соғлом оилавий муносабатлар – олиш ва беришни билиш лозим бўлган вазият бўлиб, айниқса, гап мулоқотнинг турли усуллари ҳақида кетганда жуда муҳим. Ҳар бир инсон ўз ҳолича эркин бўлиши, шу билан бирга бошқаларнинг эҳтиёжига ҳам кўникиши керак. Бир усул бошқасидан устун бўлиши шарт эмас, чунки турли инсонлар турли хил мулоқотга муҳтож бўладилар, тажрибали киши эса қачон қўшилишни билади.
Аввал айтиб ўтганимдек, Дотти иккаламизнинг тафсилотлар билан алмашиш эҳтиёжимиз бир-бирига зид. Эҳтимол, кучайиши мумкин бўлган хафагарчилик ҳисси сизга танишдир. Дотти шундай дейди: “Жош дарҳол ишнинг моҳиятига ўтишни ёқтиради. У далилларни билишни яхши кўради. Унга асос керак. Айтишларича, мен кўпроқ назарияга мойил эканман. Шахсий сифатларим туфайли қандайдир ҳикоя айтиб бериш – расм чизишга ўхшаш санъат, деб ўйлайман.
Мольберт уй бўяшда ишлатиладиган ғилдиракли мўйқаламга мос келмайди. Сиз тафсилотларни устма-уст тахлайсиз. Шунинг учун аслида ҳикоя сўзлаётганимда уни драмалаштиришга уринмайман. Шунчаки саҳнани аниқлаб олишни, овоз оҳанги ва атмосферани етказиб беришни муҳим, деб ҳисоблайман.
Жош билан янги турмуш қурган пайтимизда, менинг мулоқот усулим унинг жаҳлини чиқарган, деб ўйлайман. Унинг барча хатти-ҳаракатлари “Мақсадга ўт!”, - деб қичқирарди. Ниҳоят, “Бу ҳикоянинг моҳияти нимада?”, деб сўрарди. Мен эса: “Кўряпсанми, мен қандай айтсам, шундай қулоқ солишинг керак. Бу менинг ҳикоям”, - деб жавоб берардим. Вақт ўтиши билан ҳикоядаги барча тафсилотлар мен учун муҳим эканини англашни бошлаган.
Мен никоҳда муросанинг ажралмас ролини англашни бошладим. Ҳозир иккаламиз ҳам бир-биримизнинг муҳтожликларимизни қондириш устида иш олиб боряпмиз. Мен унга батафсил баён қилганимда, кўпроқ тафсилотларни эслаб қолишга ва менга сабрли бўлишга ҳаракат қиляпти. Ўз навбатида мен ҳам уни ташқи тафсилотларни тинглашдан халос қилишга, сўзларимни драматизация қилмасдан умумлаштиришга, ҳисларимни яшириб, дарҳол мақсадга ўтишга ҳаракат қиляпман.
Чиндан ҳам бизда мулоқотнинг турли усуллари мавжуд, бироқ биргаликда биз бир-биримизни тўлдирамиз. Бирининг кучи бошқасининг кучи билан мувозанатлаштирилади. Мен ҳам Жош ҳам мослашишни ўргандик. Бу эса бизнинг дунёқарашимизни кенгайтирди ва ўйлашимча, бу никоҳ билан бир-бирига боғланган икки инсон учун энг муҳим жиҳатлардан биридир. Сизлар турли нарсаларни турлича қиласизлар; нарсаларни турлича кўрасизлар; турлича мулоқот қиласизлар.
Учинчи фарзандим Кэйтига ҳомиладор бўлганим яхши мисол бўлиши мумкин. Оиламизда Келли билан Шон туғилганидан кейин иккаламиз ҳам яна битта фарзандимиз бўлишини хоҳладик, лекин ўйлаганимдан анча эртароқ ҳомиладор бўлдим. Ҳомиладорлигимни сезган вақтимда Жош сафарда эди. Мен унинг хурсанд бўлишини билардим, бироқ ўша вақтда унинг маърузаларини қатъий жадвалини бузишни истамадим. Шунинг учун бу ҳақда унга телефон орқали айтгандан кўра, ҳомиладорлигимга ишонч ҳосил қилмагунча айтмасликка қарор қилдим. Буларнинг барчасини бир неча кун давомида ичимда сақлашимда тўғри келди.
Бу янгиликни Жошга етказиш учун ҳомиладорлигимни ифода этувчи кичкинагина қувноқ шеър ёздим. Бу шеърни шундай ёздимки, гап нима ҳақида эканини англаш учун шеърни охиригача тинглаши керак бўларди.
Ўша пайтларда биз Техасда яшардик ва аввалгидек, қадимий буюмлар олди-соттиси билан шуғулланар эдик. Бу воқеалар содир бўлганида Жош Калифорнияда эди ва шундай бўлдики, Сан-Бернардинодаги қадимий буюмларнинг арзонлаштирилган катта савдоси бошланишидан беш дақиқа олдин унга қўнғироқ қилдим. Унга: “Сен билан гаплашиб олишим керак”, дедим. У эса: “Жуда яхши, лекин вақтим унчалик кўп эмас. Ҳозир эшикни очишади ва ичкарига кириш учун беш юзта одам кутиб турибди”, - деди. Мен унга нимадир ўқиб беришим кераклигини айтдим. У эса агар тезроқ ўқисам, тинглашга рози бўлди.
Мен шеърни ўқишни бошладим, шеърнинг ўртасида у гапимни бўлиб, “Бир сония, бу шеър кимники?” деб сўради. Мен ундан бир дақиқа жим туришини ва шеърни охиригача тинглашини сўрадим. Кейин яна икки марта гапимни бўлиб, “Шошма, нималар деяпсан? Кимнинг боласи? деб сўради. “Ҳеч нима дема. Шеърни охиригача тинглашинг керак”, деб уни мажбурладим.
Шеър охирлаб қолганда, бизнинг чақалоғимиз бўлиши ҳақида айтаётганимни англаб етди. Агар менинг ўрнимда Жош бўлганида, “Мен ҳомиладорман. Июнь ойида чақалоғимиз бўлади”, деб шунчаки ҳақиқатни айтиб қўя қоларди. Лекин мен айлантириб гапиришим, манзарани тасвирлашим, маълум атмосфера яратишим ҳамда ҳаммасини жуда ажойиб қилишим керак эди. Мен уни ҳушидан айирдим. (Гарчи, ҳаммаси тугаганида хурсанд бўлган бўлса ҳам). Бу менинг ажойиб нарсаларни айтиш усулимдир ва шу билан бирга мен ўз ҳолимча қолишим керак. Бир неча дақиқа унга қийин бўлди, лекин сабр билан эшитди, мен учун эса бу жуда муҳим эди.
Кўпинча, мен унинг фикрлаш усулига мослашаман ва тез-тез гапираман. Бошқа ҳолатларда эса шундай дейман: “Мени эшитишингга тўғри келади. Бу ҳикояни ўз усулим бўйича айтаман!” Бу эса – олиш ва беришни англатади, никоҳ шундай бўлиши керак. Бу – уни бахтиёр қиладиган қисмдир”.
Бошқаларни тушунишга ҳаракат қилинг
Дугонангиз сизни ярим даҳа нарида излаб юрганда, уни беҳуда кутиш учун шаҳар марказидаги маълум бино олдида учрашишга келишганмисиз? Назарингизда, унга ҳаммасини аниқ тушунтиргансиз, лекин у сизни яхши тушунмаган.
Яқинда дўстим рафиқасининг ота-онасини Лос-Анжелес аэропортига олиб борди. Улар аэропортга келишгач, дўстим рафиқасидан: “Уларни кутиш зали олдида туширайми?” деб сўради. У диққатини кўчадаги машина ҳаракатларига қаратгани боис хотинининг автотураргоҳ ҳақида нимадир деганига эътибор бермади, шу сабабдан машинани автотураргоҳга қўйишга қарор қилди.
Автотураргоҳга кираверишда хотини турли терминаллардаги автотураргоҳларни кўрсата бошлади, дўстим буни аёли машинани автотуроргоҳда қолдиришни истаётганининг яна бир тасдиғи, деб қабул қилди. Бироқ, у машинани автотураргоҳ томонга бурганида, рафиқаси таажжубга тушди.
“Энди бу оғир жомадонларни терминалгача судраб боришимиз керак”, - деди у аччиқланиб.
Озроқ тортишувдан кейин дўстим машина билан автотураргоҳни айланиб ўтиб, жўнатиш зали олдида тўхташи, сўнгра эса хотини машинани бошқариб автотураргоҳга қўйиб келгунича, у қарияларни рўйхатдан ўтказиб туриши тўғри эканлигини англади. Фақатгина аэропортдан уйларига қайтаётганларида, аёлининг: “Ота-онамни туширганимиздан кейин мен машинани автотураргоҳга қўйиб келаман” деб айтган сўзларини у энди англади. Аёлининг сўзларини тўлиқ англаб олишга вақт тополмагани учун бу сўзларнинг маъносини нотўғри тушунган эди.
Турли муассасаларда мен кўрган кўпгина кичик плакатларда шундай ёзувлар бор: “Мен айтган сўзларнинг ҳаммасини ўзингизча, тушундим, деб ҳисоблашингизни биламан. Бироқ, эшитганларингиз мен назарда тутган нарса эканлиги ҳақида ишончим комил эмас”. Мулоқот ҳамда яқинликни ривожлантиришнинг калитларидан бири – иккинчи томон сизни нафақат англаётганини, балки чин дилдан ҳамдард бўлаётганини тушунишдир. Бундай ҳайрихоҳлик иккала шахсга ҳам муносабатларда янада очиқроқ бўлишига ёрдам беради.
Бошқа томондан, кимдир сизни эшитишни истамаётганини ёки сизни тушунишга ҳаракат қилмаётганини ҳис қилганингизда, бу ҳис сизнинг ўзингизга бўлган ҳурматингизга таъсир қилади. Тез орада, сиз айтмоқчи бўлган нарсалар муҳим эмаслигини ҳис қилганингиз учун гапирмай қўя қоласиз. Ўзингизни аҳамиятсиз эканингизни ҳис қиласиз ва муносабатларингиз хавфли ҳудудга яқинлаша бошлайди. Суҳбатларингизга ҳалақит бермаслиги учун эскича қарашлар ҳамда салбий фикрларни яшириш керак. Бизнинг мақсадимиз эътиқодлардаги фарқлар ёки қарама-қарши фикрлардан қатъий назар, бошқа одамни самимий тинглашга ҳаракат қилишдир.
Доктор Норман Райтнинг таъкидлашича, “Суҳбатдошни қабул қилиш – унинг сўзларига қўшилишингизни англатмайди. Аксинча, турмуш ўртоғингизнинг айтаётганларини, унинг нималарни ҳис қилаётганини тушунаётганингизни билдиради”. У яна қўшимча қилиб, “диққат билан тинглаш – суҳбатдошингизнинг айтганларига ва нима демоқчи эканига ҳамдардлик билдираётганингизни кўрсатишдир”, дейди.
Исо Масиҳнинг “ўзгани ўзингни сегандек сев” (Матто 22:39) деган амрига нисбатан айтилган изоҳлар ичидан мен эшитган энг яхши изоҳ Дэйвид Огсбургернинг қуйидаги сўзларидир: “Сени ўзимни севгандек севиш – мени қандай тинглашингни истасам, сени шундай тинглашга, мени қандай тушунишингни истасам, сени шундай тушунишга ҳаракат қилиш, деганидир”. Агар бу сўзлар ҳар бир инсоннинг шиори бўлганида эди, никоҳни бекор қилиш бўйича ҳуқуқшуносларимиз ишсиз қолишган бўлар эди.
Ричард Стросснинг таъкидлашича, “Мулоқот – восита бўлиб, бу восита ёрдамида биз жуфтимизни таниб-биламиз ҳамда уни тушуниб етамиз. Бироқ, Худо аллақон жуфтимизни тушунади; уларни Худо яратган. Келинглар, Ундан биз учун шахслараро муносабатга йўл очишини ва Ўзиникидек тушунча беришини сўрайлик, токи кундан-кунга эр-хотинлик муносабатларимизнинг қадри ошиб борсин”.
Турмуш ўртоғингизнинг қадрини, аҳамиятини ва ҳурматга лойиқ эканини таъкидланг
Ҳар бир инсон уни эшитишларини, унга қолоқ солишларини хоҳлайди. Тинглашнинг ўзи инсонга қадр-қиммат, ҳурмат, севги ва муносиблик ҳиссини беради. Бу ҳис инсонга ўзининг аҳамиятли эканини туйишига сабаб бўлади. Ўзаро муносабат одатда, бир-бирларига нисбатан кўрсатиладиган муомала ва ҳурмат даражасидан юқори бўлмайди. Масиҳнинг қиёфасини ўзингизда мустакамлашга ҳаракат қилинг.
Жорж ва Никки Келер диққат билан тинглаш ёрдамида қадр-қиммат ва ҳурматни таъкидлаш заруриятини қуйидагича изоҳлашади:
“Биз бошқа бир инсонни тинглаганимизда, унга “шахс сифатида мен учун аҳамиятлисан, сен ҳис қилаётганларни муҳим деб ҳисоблайман. Фикрингга қўшилмасам ҳам сенинг фикрларингни ҳурмат қиламан. Бу фикрлар сен учун аҳамиятли эканини биламан. Нимадир айтмоқчи эканингга ишонаман. Мен сени ўзгартирмоқчи ёки баҳоламоқчи эмасман. Шунчаки сени тушунмоқчиман. Ўйлашимча, эшитишга арзийсан ва гаплашишинг мумкин бўлган инсон мен эканимни билишингни истайман”.
Ўзига паст ёки носоғлом баҳо берадиган инсон ўзини қандайдир арзирли гап айта оламан, деб ўйламайди. Бундан инсон рад қилинишдан чўчиб, очиқ гапиришдан қўрқади. Рафиқам Доттининг айтишича, унга бўлган севгим ҳамда ҳурматимни ҳис қилиш йўлларидан бири – унинг ақлий салоҳиятини мақташимдир.
“У ҳар доим менинг тез фикрлашимни ва ақлли эканимни айтади, Жошнинг бу сўзлари ҳақиқий мақтов, чунки мен уни жуда ақлли инсон, деб биламан.
Менга бўлган севгисини кўнгилли сифатида бошланғич мактабдаги ишларимда менга ёрдам бериш орқали ҳам кўрсатган. Синфдаги ўқиш дарсида ўқитувчига ёрдамчи бўлиб ишлайман. Бироқ, ўтган йили айрим сабаблар билан икки марта мактабга бора олмадим ва ўрнимга одам топишимга тўғри келди. Жош эса менинг ўрнимга мактабга бориб, иккинчи синф ўқувчиларига ўқишдан сабоқ берди. У бу иши билан: “Қилаётган ишларинг мен учун қизиқ, мен сени севаман ва сенга ёрдам беришни истайман”, дегандек бўлди.
Жош ҳар доим мени севишини ва ҳурмат қилишини айтиб келган ва буни сўзлари ҳамда хатти-ҳаракатлари билан тасдиқлаб келган. У китобларни, фильмларни, маърузаларни таҳрир қилаётганида фикримни сўрайди. У ҳар доим фикрларим учун очиқ ва уларга норасмий муносабатда бўлади. Маълум нарсаларга қандай қарашимни билишни истайди ва айтган сўзларимни қадрлайди. Агар бирон нимага беихтиёр диққат билан қарасам, у буни жиддий қабул қилади. Унинг барча ҳаракатлари мени ўзгача деб ҳисоблашидан далолат беради”.
Сизларни ишонтириб айтишим мумкинки – бу “табиий” мен эмас. Рафиқамни тушунишга ҳаракат қилишга қарор қилганимдагина бу “ҳосил” пайдо бўлди.
Ижобий ва қўллаб-қувватловчи фикрларга эга бўлинг
Ижобийлик – мулоқотдаги энг ижобий омилдир. Танқид соғлом мулоқотни сусайтиргани каби ижобийлик жуфтингиз билан очиқликни қўллаб-қувватлайди. Ўта танқидий кайфиятдаги иккита инсон мулоқот қилиши мумкин, аммо бу соғлом мулоқот бўлмайди. Табиийки, барчамиз ҳам бўрттириб гапиришга ва нохуш нарсаларни эслаб қолишга мойилмиз.
Санкт-Петербург Университетларидан биридаги уч кунлик маъруза мобайнида “Янги ҳаёт” ташкилоти раҳбарлари ҳамда бир қанча фаол талабалар билан учрашув бўлди. Бир талаба қиз шундай деди: “Мен энди ҳеч қачон таклифномалар тарқатмайман. Йиғилишларга нисбатан ҳамманинг муносабати жуда ёмон. Эрталаб эшитганларимнинг бари – салбий изоҳлар эди”.
Мен ундан сўрадим: “Бугун сизга нечта инсон нохушлик келтирди? Йигирма бештами?”
“Йўқ”.
“Ўнтами?”
“Йўқ”.
“Балки бештадир?”
У яна “йўқ” деб жавоб берди.
Ўша қиз тарқатган икки ёки уч юзта таклифномага фақат икки кишигина салбий муносабат билдиргани аниқланди. Ўтирганларнинг ҳаммаси, жумладан унинг ўзи ҳам ёмонликни бўрттириб гапирганини англаб етди.
Шахслараро муносабатда биз ўзимизга нисбатан фақат салбий муносабатга эътибор беришга ва эслаб қолишга мойилмиз. Ўнта ижобий фикр билан бирга битта салбий фикр айтилса ҳам биз айнан ўша салбий фикрни бошқа фикрларга қараганда яхшироқ эслаб қоламиз. Суҳбатдаги мақтовлар ва танқидлар ҳисоби 90:10 бўлиши керак.
Сиз инсонларга нисбатан дўстона муносабатдамисиз? Агар муносабатингиз яхши бўлса, одамлар сиз билан учрашишлари ҳамда сиз билан очиқ гаплашишлари осон бўлади.
Ҳаворий Павлус қуйидагиларни ёзганда, бизнинг хатти-ҳаракатларимиз ва турмуш тарзимизга оид ажойиб кўрсатмаларни берган: “Энди эса, эй биродаларим, фикри-зикрингиз ҳақиқий, шарафли, тўғри, пок, ёқимли, таҳсинга сазовор нарсаларда бўлсин” (Филиппиликлар 4:8).
Суҳбатдошингизни қўллаб-қуватланг, токи сизларнинг мулоқотингиз ёқимли бўлсин. Қуйида берилган гапларни таққослаб кўрсангиз, улардан қайси бири кўпроқ рағбатлантиришини англаб етишингизга ишонаман.
“Сен менга ҳеч қачон гул совға қилмайсан!”
“Сен менга гул совға қилган онларни жуда қадрлайман”.
Дотти ҳар доим мен рағбатлантиради. Оғир иш жадвалим туфайли кайфиятим бўлмаганда, тушкунликка тушганимда ва нарсаларга салбий кўз билан қараганимда, у шундай дейди: “Азизим, сен чарчагансан, лекин ўзинг ёрдам берган инсонлар ҳақида ўйла”.
У ижобий фикрларга урғу беради.
Ишончли бўлишни машқ қилинг
Мулоқотда энг ижобий омил – “тилингизни тия олишингизни” турмуш ўртоғингиз яхши англаши ҳисобланади. Шунда ўз-ўзидан сиз билан очиқчасига мулоқот қилиш истаги туғилади. Агар сиз ғийбат қилсангиз, яъни доимий равишда бошқа одамларни муҳокама қилсангиз, ўзингиз билан бошқалар ўртасига тўсиқ қўйган бўласиз, чунки турмуш ўртоғингиз ўзининг яширин ҳисларини ошкор қилиб юборишингиздан чўчиб, сиз билан очиқчасига мулоқот қилмайди. Мен ўз фикрларимни тасдиқлаш учун мунтазам равишда ўз ҳаётимдан мисоллар келтираман, бироқ Дотти билан муносабатларим ҳақида гапирганда жуда эҳтиёт бўлишим лозим. Агар жинсий муносабатларимиз ҳақида очиқчасига гапирадиган бўлсам, Дотти менга ишонмай қўйишига ва эҳтиёткор бўлишига тўғри келади.
Вера исмли бир қиз мендан Сергей билан ўрталарида юзага келган ҳолатни муҳокама қилишимни сўради. Сергей у қиз билан муносабатлари жиддий томонга мустаҳкамланишини ва унга уйланмоқчи эканини айтиб, Вера ҳам унга нисбатан ўз муносабатини аниқлаб олишини талаб қилган эди. Вера эса ўз ҳисларига тўлиқ ишонмаган. Вера Сергей билан гаплашганда, жавоб олишни истаган бир қанча саволлари туфайли келажакдаги узоқ муддатли мажбурият борасида бир қарорга кела олмаётганини тан олган.
Сергей нима қилишни билмай, маслаҳат (ёки ҳамдардлик) олиш учун одамларга мурожаат қилган. Улардан маслаҳат сўраб, Вера унга айтган гапларни айтиб берган. Бундан хабар топган Веранинг жаҳли чиққан. У бу ҳолатни шахсий ҳаётга тажовуз, деб ҳисоблаб, аниқ сабабга кўра, Сергей билан очиқчасига гаплашиши қийин бўлиб қолган.
Сиз сукут сақлай оласизми? Ёки ғийбат қилиб, “яширинча” ҳаммасини бошқаларга айтиб берасизми? Шахсий ҳаёт ҳақида омма олдида гапириш оилада ишончни синдиради. Жуфтликларнинг биттаси унга нисбатан хоинликни ҳис қилганда, келаси сафар очиқ гапирмайдиган бўлади.
Қулай фурсатни кутинг
“Ўз ўрнида айтилган сўз тилла узукка қўйилган ёқут кўздайдир” – деб ўқиймиз Ҳикматлар китобининг 25 боб 11 оятида. Ҳикматлар 15:23-оят шундай жаранглайди: “Яхши одам жавоби туфайли қувонади, ўз вақтида айтилган сўз қанчалик яхши”. Керакли вақтда керакли сўз айтилса, суҳбат яхшиланади. Қийин масалани ҳал қилганда ёки нохуш хабар айтилган жой ҳамда вақтда севги сизнинг ҳамроҳингиз бўлиши керак.
Онамнинг айтишича, агар у қандайдир жиддий масалада дадам билан гаплашиши керак бўлса, аввалига дадамнинг қорнини тўйдирган экан. Дадамнинг қорни оч пайтда унга нохуш хабарни айтиш – жуда катта қўпол хато эди. Дадам овқатланиб бўлганидан кейин нохуш хабарни ҳам босиқлик билан қабул қилишини у яхши билган. Курсдошларимиз, дўстларимиз, турмуш ўртоғимиз ёки ҳар қандан инсон билан ўзаро муносабатда биз нафақат гапираётган гапимизга эътибор беришимиз, балки суҳбат вақтини ҳам ҳисобга олишимиз керак. “Ёмон янгилик – яхши янгилик” каби ҳазиллар, аслида мана шу тамойилга асослангани учун ҳам кулгили ҳисобланади.
Кўпинча, вазиятдан келиб чиққан ҳолда, турмуш ўртоғимизга қандайдир муаммони айтиш учун тонггача кутиб сабр қилган яхшироқ. Айниқса, агар турмуш ўртоғимиз учун оғир кун бўлган бўлса, тонггача сабр қилиш адолатдан бўлади. Дотти ўзининг вақт танлаш усулини қуйидагча изоҳлайди: “Мен – жуда хушмуомала одамман ва мен учун бу муҳим. Мен ҳамма вақт ҳамма нарсалар ҳақида гаплаша оладиган муносабатимиз бўлишини ҳар доим истаганман. Лекин турмушимизнинг илк даврида агар бирон муҳим нарса ҳақида – муаммолар ҳақида, мени қийнаётган қарор ҳақида ёки ҳар қандай ёқимсиз мавзу ҳақида Жош билан гаплашиб олишим керак бўлса, нафақат унга буни қандай айтишни, балки қачон айтишни ҳам ҳисобга олишим кераклиги англаб етдим.
Шундай вақтлар бўладики, у ҳеч қандай муаммолар ҳақида эшитишни истамайди, мисол учун, маърузаси бошланишидан ўн дақиқа олдин (эҳтимол, банд бўлган пайтлари кун бўйи ҳам). Ҳатто фарзандларимиздан бирида жиддий муаммо бўлса ҳам ёки ўзимни хафа ҳис қилсам ҳам, бундай пайтларда у билан суҳбатни бошламайман. Бирон киши 700 киши билан юзма-юз учрашиши керак пайтда, ҳатто бу нарса ўта жиддий бўлганда ҳам унинг фикрини банд қиладиган, унинг шаштини пасайтирадиган нарсалар ҳақида унга айтмаслигингиз лозим. Қолаверса, кечқурунлари Жошнинг хаёлини қандайдир қийин нарсалар билан банд қилмасликка ҳаракат қиламан, чунки бу хаёл унинг уйқусини бузади. Унинг мияси ҳақиқатан жуда фаол. Шунинг учун агар ниҳоятда зарур бўлмаса, тонгача сабр қиламан”.
Ҳиссиётларингиз билан бўлишинг
Ҳиссиётлар, қалбдаги ўй-хаёллар, чуқур қайғу ҳамда катта қувончларни баҳам кўришга имкон берувчи ишончсизлик – яқинлик ва яқин муносабатларнинг соғлом муҳити учун зарурдир. Суҳбатлашганда фақат ўйлаётганларингизни эмас, балки нимани ҳис қилаётганингизни ҳам айтишни ўрганинг. Жуфтликлар ўз фикрлари ҳамда ғоялари борасида баҳслашишлари мумкин, бироқ ҳиссиётларни муҳокама қилиб бўлмайди. Уларни фақат тан олиш мумкин. Шунинг учун ҳис-туғуларидан ўзаро бохабар бўлиш – руҳий яқинликнинг эшиги ҳисобланади. Агар эр-хотин ўртасида ҳиссиётлар мунтазам равишда ифода этиб турилмаса, уларнинг хазинаси бўлган севги ва яқинликдан йироқлашиб кетишади.
Ҳамкасб терапевтлар, “Эр-хотинлик” китоби муаллифлари бўлган эр-хотин Блудлар қарама-қаршиликлардан қочишга уринадиган жуфтликларни қуйидагича таърифлашади: “Улар душманликдан, очиқчасига қаршиликлардан қочиб, кўпинча ғазаб, норозилик ва аччиқланиш ҳисси билан суҳбатларини якунлайдилар. Хафагарчиликларни ичга ютиш келажакда зўравонликка, тушкунликка, ҳатто саломатликнинг бузилишига ҳам сабаб бўлиши мумкин (масалан, астма ҳамда ошқозон ярасига). “Индамасдан азоб чекиш – ишончни, яқинликни ва келгуси мустаҳкамликни барбод қилади”, - деб огоҳлантиради эр-хотинлар.
“Никоҳ - эр-хотинлар ўртасидаги ўзаро тушунишга асосланган яқин муносабат учундир, - дейди никоҳ ва оилавий муаммолар бўйича руҳшунос доктор Аллан Петерсен. – Қалблар бирлашиши учун суҳбат уй ва болалар мавзусидан четга чиқиб, кундалик ҳаётдаги воқеалар ҳақида фикр ва ҳиссиётлар билан алмашишни ўз ичига олиши керак”. Кўпинча, биз ички туйғуларимизни яшириб, фақат хафагарчиликлар ҳақида гаплашамиз. Бироқ, яқин муносабатда бўлиш лаёқати мукаммал севги ҳамда эр-хотинлик муносабатлари учун жуда муҳимдир.
Мулоқот қилиш йўллари, айниқса, ҳиссиётлар даражадасида очиқ бўлиши лозим. Дэйвид Мэйс айтганидек, бу – салбий ҳис-туйғулар пайдо бўлиши билан иложи борича, жаҳл қилмасдан ўзаро бўлишишни англатади. Мисол учун, сиз шундай айтишингиз мумкин: “Азизам, менга маъқул келмайдиган иш қилдинг, лекин мен сендан хафа бўлишни истамайман. Агар буни сенга айтсам, нима учун айнан мен шундай ҳис қилганимни англашимга ёрдам бера оласанми?”. Бу ҳар доим ҳам фойда бермайди, лекин аксарият ҳолларда иш беради. Бу ерда тамойил шундан иборатки, бир-бирига нисбатан пайдо бўлган ҳар қандай салбий туйғуларни (одатда, бундай ҳислар сизда етарли бўлади) ичга ютмаслик ва юракда сақламасдан аниқлик киритиб олиш керак. Агар ҳамма жуфтликлар буни ўрганиб олишганида эди, оилавий муаммолар бўйича маслаҳатчиларнинг кўпчилиги ишсиз қолган бўлар эдилар”.
Эркаклар кўпинча, ҳис-туйғулар билан бўлишишга заифлик аломати, деб қарашади. Улар йиғлаш ва хатоларни тан олишни – “эркакларга хос бўлмаган” хусусият деб ҳисоблашади. Эркаклар ҳиссиётларни ифода қилишдан кўра, кўпроқ ақлий баҳсларга мойил бўлишади. Эркаклар “ўзларининг омадсизликлари, ташвишлари ва ҳайратларини бўлишишганда ўзларини ноқулай ҳис қиладиган” вазиятларни Райт қуйидагича изоҳлайди. Бу ерда ҳолат “Буни ўзим қила оламан. Менга ҳеч кимнинг ёрдами керак эмас”, дейишни кўрсатади. Афсуски, бу ҳолат ёрдам жуда зарур пайтда ҳам “менга ёрдам беринг” деб айта олмасликка олиб келади.
Бошқаларнинг фикрини ўқишда ҳоли бўлинг
Огоҳлантириш: бошқалар сизнинг имо-ишораларингизни, овозингиз оҳангини ёки юз ифодангизни тушуниши шарт, деб ҳисобламанг. Никоҳда жуфтликларнинг ҳар бири ўзининг нима ўйлаётганини, нимани ҳис қилаётгани ёки нима қилишни исташини шериги яхши билади, деб ҳисоблаши чуқур норозиликка ҳамда аччиқланишга олиб келади. Бошқаларнинг фикрини ўқиш камдан-кам ҳолларда тўғри чиқади ва доим ҳам тўғри бўлавермайди. Сиз ўз хафагарчиликларингизда, эҳтиёжликларингизда, қувончингизда ёки миннатдорчилигингизда турмуш ўртоғингизни жавобгар қилиб қўя олмайсиз, агар уларни сўз билан ифода қилмасангиз. Ҳамма овоз чиқариб айтиши лозим.
“Асал ойимиз пайтида Жош иккимиз орамиздаги келишмовчиликда юз % мен айбдор эдим, - деб тан олади Дотти. – Биз Мексикада эдик ва Акапулькога кетаётган эдик. Машинада бир неча соат юришимизга тўғри келганди. Мен ёш эдим ва шундай ўйладим: “Мен бу кишига турмушга чиқдим, лекин мен ҳақимда ҳамма нарсани билиши кераклигини билмайди. Мени эримдан ҳам яхшироқ биладиган ўртоқларим бор! Биз турмуш қурдикми, демак у мен ҳақимда ҳаммасини билиши керак”. (Бир-биримизни яхши билиб олишимиз учун ҳаётимиз ҳали олдинда экани хаёлимга ҳам келмаганди). Шунинг учун, эрим ўз рафиқаси ҳақида ҳаммасини билиб олиши учун бу оламдаги нарсалар ҳақида қандай ҳисларга эга эканимни унга айтиб беришга қарор қилдим.
Илк учрашувимиздан кейин олти ойдан сал кўпроқ вақт ўтиб, биз оила қурганмиз, шунинг учун иккимиз учрашиб юрган бу қисқа вақт ичида Жошга кўп нарсаларни айтиб бера олмаганимни билардим. Мен унга ҳамма нарсалар ҳақида айтишим керак, деб ўйладим ҳамда Жош йўл белгилари ва харита билан банд бўлганда ҳам гапиравердим. Мен нимадир айтганимда, ундан жавоб бўлмади. Яна гапиришда давом этдим ва “Наҳотки, жуда қизиқ”, деган жавобни эшитдим. Ўз фикрларим билан қанчалик кўпроқ бўлишишсам, ундан шунча камроқ жавоб олдим, чунки у бошқа нарсалар билан банд эди. Мени эса тобора жаҳлим чиқар ва “Мени хафа қиляпсан, чунки гапларим сенга қизиқ эмасдек туюлаяпти”, деб қандай айтишни билмасдим. Шунчаки, мен гапирганимда, у мени эшитиши шарт, деб ўйлаганман, у мени эшитмагани учун жаҳлим чиқиб, жим бўлганман.
Сукут сақлаганим сайин янада кўпроқ жаҳлим чиқарди. Муаммо шунда эдики, у ҳамон ўз хаёллари билан банд бўлиб, менинг хаёлимга нималар келаётганини тасаввур ҳам қилмасди. Жошнинг бошқалардан фарқли равишда, бир вақтнинг ўзида диққатини бир жойга қаратиш ва бир қанча нарсаларни баравар ўйлайдиган ажойиб жиҳати бор. Бироқ, тўйимизнинг илк кунларида мен буни билмасдим ва мен гапирган вақтимда фақат менга эътибор беришини кутгандим.
Акапулькога етиб келганимизда мен ғазабдан титрардим. Машинадан тушиб, жаҳлим чиққанини айтдим. “Нима учун?” – деб сўради у. “Чунки бутун йўл бўйи мен билан гаплашмадинг”, дедим. Бечора Жош менинг у билан гаплашгим келганини ва нима учун жаҳлим чиққанини тасаввур ҳам қилмасди. Чунки муносабатимизнинг ўша босқичида ўз ҳисларим ҳақида қандай айтишни билмасдим.
Бу ҳолатда у шунчалик ҳижолат бўлдики, мендан жаҳли чиқди ва биз бир муддат фақат бир-биримизга бақирдик. Ниҳоят, у ўзини қўлга олиб, гапирмагани учун узр сўради ҳамда ҳиссиз бўлганини ва бундан афсусда эканини тан олди. Унинг бу иши менга қаттиқ таъсир қилди, чунки мен ўзимни ёмон тутганимни англаб етгандим.
Бизнинг мана шу илк ҳақиқий жанжалимиз менга ўз туйғуларим ва фикрларимни айтишим қанчалик муҳим эканини англашимга туртки бўлди. Сиз ҳақиқий туйғуларингизни қалбингиз тубига яширмасдан, уларни ифода қилишингиз ва муҳокама қилишингиз лозим. Бўлиб ўтганларни муҳокама қилиш, ўз ҳисларимизни таҳлил қилиш, бир-биримизни тушунишимизга ва уни ҳаётда ижобий тажрибага айлантиришга ёрдам берди”.
Хатарли тахминларга берилманг. Дўстингиз ёки турмуш ўртоғингиз сизни хафа қиладиган нимадир қиганида, унга бу ҳақда айтишингиз керак. Унинг ўзи биринчи бўлиб ёнингизга келишини кутманг ёки умид қилманг. Агар биз тахмин қилишни тўхтатиб, ўз туйғуларимиз ҳақида айтишни бошлаганимизда эди, ҳар бир жуфтлик янада жипсроқ ва мустаҳкамроқ бўлган бўлар эди. Дотти менга ҳеч нима айтмаганда ҳам, кўпинча нима демоқчи эканини билиб оламан, чунки унинг юз ифодасини ўқий оламан (лекин ҳанузгача унинг фикрларини қийинчилик билан ўқийман). Мен эшитишни истамаган пайтимда, одатда у гапиришни истамайди. Ўзгаришга ҳаракат қилмаган пайтимда, унда ҳам ўзгаришга мойиллик бўлмайди.
Ҳис-туйғулар босими остида қолиш қанчалик хавфли экани ҳақида Лео Баскалья тасвирлаганига қулоқ солинг: “Агар биз уларни ичимизда қанчалик узоқ сақласак, айниқса, салбий туйғуларни, биз албатта портлаймиз; улар кутилмаган вақтда отилиб чиқади. Агар уларни ичимизда сақласак, одатда арзимаган хато қилган инсонга дуч келамиз ва бор ғазабимизни унга сочамиз”.
Доттининг айтишича, турмушимизнинг илк босқичида у менинг ҳиссизлигимдан жаҳли чиқаётганини билдира олмаган. У буни шундай изоҳлайди: “Мен хонага кирганимда кимнингдир ўзини ёмон ҳис қилаётганини сезишим мумкин, буни унинг кўзларидан сеза олардим. Бироқ, Жош буни камдан-кам ҳолларда сезарди. Қилишим мумкин бўлган ягона нарса – менга қийин бўлаётганини унга айтиш эди ва шу заҳоти у ҳам қийналарди. Кимдир менга елкасини тутиши ва далда беришига муҳтож эканимни айтмасимдан, у менинг ҳисларимни бир қарашда билиб олади, деб айта оламан.
Бир марта ўзимни ёмон ҳис қилдим, чунки у менга нисбатан эътиборсиздек кўринган эди. Жош минбарда туриб, йиғилганларга Хушхабар айтаётган эди, бирдан унинг рақиблари уни ҳақорат қилиб, айблай бошлашди. Мен эса оломон ортида турган эдим, агар Жош менга ўхшаб ҳис-туйғуларга бериладиган инсон бўлганида, ҳозир қилаётган нарсани қила олмаган бўларди. Кимдир уни ҳақорат қилганида ёки унга нисбатан ноҳақлик қилганида ўзини ёмон ҳис қилмасди. Уни ҳис-туйғуларга берилмайдиган инсон қилиш орқали қайсидир маънода Худо уни ҳимоя қилганди. Мен алоҳида одамлар учун, у эса оломон учун яратилгандек ва биз бир-биримизни қанчалик тўлдиришимизни ва биргаликда қанчалик самарали бўлишимизни Худо менга аниқ қилиб тушунтирди.
Энди турмуш қурган пайтингизда жуфтингиз қандай инсонлигини, Худо уни қандай инсон қилиб яратганини билиб олишингиз учун вақт керак. Сиз ўзингизнинг ажойиб хусусиятларингизни жуфтингизнинг хусусиятларидан яхши ҳам ёмон ҳам эмаслигини, шунчаки улар бир-биридан фарқ қилишини тушунишингиз лозим. Мендаги муаммо шу эдики, Жош ўзини мен кутгандан бошқачароқ тутганини айтишга қўрққанман. Яқинда турмуш қурганимиз учун нимагадир ишора қилганимдагина Жош ўзгарса, барчаси ўз жозибасини йўқотишидан чўчиганман.
Мисол учун, бошиданоқ ўзимизда бўлган нарсаларга “бизники” деб қарашга келишиб олганмиз ва бу аввалига осон бўлмаган. Менинг яп-янги, ихчамгина “Мэйверик” машинам бор эди ва Жош бу машинага худди отамдек муносабатда бўлади, деб ўйлаган эдим. Ёшлигимда отам машинасини жуда покиза сақларди ва бу менга ёқарди, ойналарда бармоқ излари бўлмасди, салон тоза турарди, ҳар шанба куни ялтиратиб юварди.
Жош эса машинага шунчаки бир восита сифатида қарарди. Машинани ювиш хаёлига ҳам келмасди, “Coca-Cola”дан бўшаган идишлар оёқ остида ётар, шанба кунлари машина ювиш одати ҳам йўқ эди.
Асал ойимиздан бир неча ҳафта ўтгач, мен нима қилишни билмасдим, чунки у машинани ювиш ҳақида оғиз очмасди. Мен эса машина ювиш эрнинг вазифаси, деб ҳисоблардим ва аввалига Жошнинг усулига кўника олмадим. “Отам ҳеч қачон машинасини шу аҳволда кўчага ҳайдаб чиқмаган бўларди”, деб ўйлаб, отам ҳар доим машинасини тоза тутганини унга айтиб бердим. Жош мени ўз онаси ёки бошқа ким биландир солиштирмади, лекин мен уни отам билан таққосладим.
Жошдан аввал мени ҳаммадан кўпроқ севган инсон машинасини ўта тоза тутарди ва агар эркак киши шундай қилмаса, демак, у севгидан кўра, бошқа ниманидир афзал кўради, деб ўйлардим. Бу туйғуни ўзимда сақладим ва охири ичимдан қайнаб чиқди. Ниҳоят, Жошга у машинани қандай сақлаши ҳақида ва бундан ўзимни қандай ҳис қилишимни айтганимда, у менга ва туйғуларимга нисбатан эътиборлироқ бўладиган бўлди. Шунда ўз туйғуларимни аввалроқ билдиришим кераклигини англаб етдим. Бундан ташқари, яна бир нарсани билдим: яхши инсон бўлиш учун машинани топ-тоза, ҳеч қандай доғларсиз сақлаш шарт эмас экан.
Инсонлар турмуш қурганларида, одатда келажакда муаммо бўлмаслиги учун молиявий масалалар, фарзандлар сони бўйича муҳим масалаларни келишиб оладилар. Аввал ҳеч қачон хаёлингизга келмаган майда-чуйда нарсалар ҳақида муҳокама ва қарор қилишни талаб этади. Икки инсон бир тан бўлгандаги улуғ қувончнинг бир қисми – бу муаммоларни биргаликда ҳал қилишдир”.
Шунчаки эрталаб уйғониб, мўъжизавий тарзда ўз ҳис-туйғуларини бўлиша оладиган жуфтликнинг ўзи йўқ. Бу – ўрганиш жараёнидир. Ўз ҳис-туйғуларингизни баҳам кўришга ўрганиш учун сизга ҳам турмуш ўртоғингизга ҳам вақт керак бўлади. Севгининг энг улкан вазифаларидан бири - ҳис-туйғуларни бир-бирига қандай айтишни ўрганишдир.
Ҳар доим саволга жавоб беринг
Агар мулоқотни рағбатлантирадиган нимадир мавжуд бўлса, у ҳам оғзаки ёки имо-ишора билан жавоб қайтариш бўлади. Гапларига ҳеч қандай таъсирни сезмаганидан жаҳли чиққан аёл шундай деган: “Агар мени эшитаётган бўлсанг, жавоб бер! Нимадир айт. Нима бўлса ҳам. Фақат мени эшитаётганингни кўрсат”. Қалбимизни кимгадир очганимизда, бизни эшитаётганини билишимиз керак.
Қуйида суҳбатдошингизни эшитаётганингизни кўрсатувчи бир нечта фойдали маслаҳатлар берилган.
Жисмоний хатти-ҳаракатлар билан жавоб билдиринг. Гапираётган одамга қаранг. Озроқ олдинга эгилинг. Унга жавобан бошингизни қимирлатинг. Суҳбатдошингизнинг кўзига қаранг. Ҳеч нарса кўз билан мулоқот қилишдан кўра қизиқроқ бўла олмайди.
Кўпроқ маълумот беришини сўранг. Аниқлик киритиб олиш ёки қўшимча маълумот олиш учун саволлар беринг: “Бу билан нима демоқчисан?” ёки “Бунинг сенга нима аҳамияти бор?” Савол бериш билан сиз “Менга кўпроқ гапир, бу мен учун қизиқ” – деган бўласиз.
“Афтидан, у билан учрашиш сени хурсанд қилган кўринади” ёки “Сенга осон бўлмагандир” каби сўзлар билан суҳбатдошингизнинг сўзларини баҳоланг. Диққат билан қулоқ солиш – мустаҳкам муносабатга олиб келади.
Ибораларни ҳамдардлик билан такрорланг. Суҳбатдаги фикрни ёки ҳисларни такрорлаш – маънони аниқлаштиради ва келгуси мулоқотни рағбатлантиради.
Суҳбатдошингиз ниманидир айтаётганида, унинг гапини бўлманг. Унинг ўрнига гапини охирига етказманг ёки унинг гапини бўлманг. Мен учун бу жуда қийин. Ҳар доим ўзимга “Гапини бўлма, гапини бўлма” деб тураман. Жим турмаслик учун суҳбат ўртасида бўладиган қисқа тўхталишларнинг ўрнини тўлдиришга шошилманг, бу билан суҳбатдошингиз сизга айтмоқчи бўлган муҳим нарсани айтишига ҳалал берган бўласиз.
Дотти шундай дейди: “Жош менинг гапимга аралашганда баъзан жаҳлим чиқади. Шу пайт ўзимни шундай ҳис қиламан: “Мен бу ҳикояни кўнгилдагидек айтиб беролмаётгандек ёки майда тафсилотларига ёки бошқа нарсаларга кўп эътибор бераётгандек ҳис қиламан ўзимни”. Бу нарса шунчаки унинг иштиёқи эканини яхши тушунаман. Мен унга айтмоқчи бўлган гапларга қизиқади ва шунчаки гапимга “аралашади”, гапимни бўлиб қўяётганини ёки оғзимдаги гапларни тортиб олаётганини билмайди. Биламан, у гапларимга қўшилишни истайди, бироқ ҳисларимни ўзим истагандек ифода қилаётганимда менга ҳалақит бермаса яхшироқ бўлади”. Сабр – бу иноятдир.
Суҳбатдошингиз гапини тугатмасидан олдин жавоб беришга ёки гапини бўлишга шошилманг, бу нарса сизни бесабр қилиб қўяди, чунки сиз тезроқ гапиришни истайсиз. Мунтазам равишда айтган гапингизни оқлаш йўлларини қидирсангиз, шунчаки ҳимоя механизмини ишга туширган бўласиз. Натижада, сиз диққат билан эшитмайсиз.
Маргарет Клейн ўзининг “Сиз ростдан эшитаяпсизми?” китобида диққат билан эшитмаслик оқибатида юзага келадиган ноқулай вазият ҳақида шундай ёзади: “Кўп йиллар аввал, коллежни тамомлашим билан шаҳарчадаги таҳририятга ишга кириш учун ўтказилган суҳбатда ўзим учун фойдали сабоқ олганман. Суҳбат кўнглидагидек ўтди, муҳаррир менга ўзининг чанғида қилган саёҳати ҳақида гапира бошлади. Унда яхши таасурот қолдириш учун уни эшитмай, ўзимнинг тоққа қилган сафарим ҳақида гапира бошладим. “Хўш, бу ҳақда фикрингиз қандай?” – кутилмаганда савол берди. Унинг сўзларига эътибор бермаганим учун, беихтиёр ғўлдирадим: “Афтидан, ажойиб ва мароқли таътил бўлган”. У бир лаҳза менга тикилиб қолди. “Мароқли?” – совуқ оҳангда сўради у, - ҳозиргина сизга таътилнинг кўп қисмини касалхонада оёғим синган ҳолда ўтказганимни айтдим”.
Суҳбатдошингизнинг сўзларини маъқуллашингизни ва қўллаб-қувватлашингизни билдиринг. Униси ҳам буниси ҳам соғлом мулоқотни ривожлантиради. Сулаймон доно инсон бўлгани учун “ёқимли сўз асал кабидир, жонга роҳат, суякларга малҳам” эканини билган (Ҳикматлар 16:24). Сиз унга шундай денг: “Буни мен билан бўлишганинг учун катта раҳмат. Бунинг осон бўлмаганини биламан ва буни қадрлайман”. Ёки “Сен айтган сўзларнинг аҳамияти катта ва фойдаси тегишига ишонаман”.
Бу усуллар – самимий тингловчи бўлишнинг фаол усулларидан айримлари, холос. Ёдингизда бўлсин, сизнинг қулоғингиз суҳбатдошингизнинг қалб эшигини очиши мумкин, шунинг учун қулоғингизни ёпманг. Ишонинг, яхши тингловчи бўлишга ҳаракат қилсангиз, мукофотингизни оласиз. Шунчаки, Доттидан сўраб кўринг! Менинг қанчалик ўзгарганимни у яхши билади.
Ростгўй бўлинг
Ҳаворий Павлус “яқинингизга ҳақиқатни айтинглар” деб ундаганда, муаммони яққол кўрганди (Эфесликлар 4:25). Ҳақиқатни севги билан айтиш – бошқаларнинг ҳис-туйғуларига эътиборли бўлиш, демакдир. Ҳақиқий тажрибага эга ва меҳрибон суҳбатдош ўз гаплари ва хатти-ҳаракатларининг оқибатларига эътиборли бўлади.
Сулаймон бизга доно маслаҳат бериб, шундай деган: “Ўйламай гапирадиганни кўрганмисан?! Ундан кўра, нодондан умид кўпроқ” (Ҳикматлар 29:20). “Севги, - деб ёзади Ричард Стросс, - эътирозларимизни мақтов сўзлар ёки маъқуллаш орқали ифода этишимизга ёрдам беради ва биз ўз фикрларимизни ёқимли ва ижобий тарзда билдира оламиз. Шунда суҳбатдошимизни хафа қилмасдан, уни қўллаб-қувватлаган бўламиз”.
Ростгўйлик йўлида тўсиқлар кўп учрайди. Бу тўсиқлардан бири хатардир. Райтнинг фикрига кўра, “Чуқур муносабатларнинг бари, айниқса, оилавий муносабатлар очиқликка ва ростгўйликка асосланган бўлиш керак. Бунга эришиш мушкул, чунки росгўйлик туфайли рад қилиниш хавфи бўлади, лекин эр-хотинлик муносабатлари мустаҳкамланиши учун бу жуда муҳим”.
Бошқаларга оғриқ келтирадиган ҳолатда ҳам ростгўй бўлишга эҳтиёж сезганимизда бу хабарни қандай етказишнигина эмас, балки қандай сўзлар билан ифода этишимизни ҳам аниқлаб олишимиз керак. Жуда кўп оғриқли нарсалар “ростгўйлик” номи билан айтилган.
Тўсиқларнинг яна биттаси шуки, унда ростгўйлик арзимаган нарсадек кўриниши мумкин. Ростгўйлик инсонга унинг барча шахсий нуқсонлари ёзиб олинаётганини билдириши ҳам мумкин. Севги билан айтиладиган ва севги билан тингланадиган самимий мулоқот “ёмонликдан ҳоли бўлади”. “Севги асосида бўлмаган мулоқот” натижасида сиз ҳақиқий номукаммаллик ва бошқа нарсаларни баҳам кўришингиз мумкин.
Ҳақиқатни севги билан ифода этиш – севгингизни бошқа сўзлар билан кўрсатишингизга боғлиқ:
“Сен шундай инсон бўлганинг учун раҳмат”.
“Сен билан фахрланаман”.
“Мени севганинг учун раҳмат”.
“Сенга уйланганимдан жуда хурсандман”.
“Шунчаки сен билан бўлиш менга ёқади”.
Бундан ташқари, ҳақиқатни севги билан ифода этиш бўрттириб гапирмасликни ҳамда ҳақиқатни яширмасликни талаб қилади. Доктор Райт бойиб кетган ва ўзининг оилавий шажараси ҳақида китобга буюртма беришга қарор қилган аёл ҳақида сўзлаб берган. Ўша аёл ўз мақсади учун ёллаган машҳур муаллиф ўша аёлнинг бобокалонларидан бири Синг-Синг қамоқхонасида электр стулда қатл қилинганини билиб қолади. Бу ҳам китобга киритилиши лозим эканини аёлга айтганида, аёл ундан бу ҳақиқатни яширишини сўрайди.
Китоб чоп этилди, унда қуйидагиларни ўқиш мумкин: “Унинг бобокалонларидан бири Америкадаги машҳур муассасалардан бирида электр билан боғлиқ ишда ишлаган. У ўз ишига шу қадар берилганки, том маънода “ишда ёниб кетган”. Райтнинг таъкидлашича, “эр-хотин орасидаги айрим муносабатларда баъзи сўзларнинг маъноси тушунарсиз ва чалкаш бўлади. Одатда, “қандай бўлса, шундайлигича”, керак бўлса юмшоқроқ, лекин аниқ айтиш керак.
Мулоқотда тажрибали ва самарали бўлиш – “исталган” инсон бўлиш учун асосий восита бўлиб, ҳозирнинг ўзидаёқ бошлашингиз мумкин. Агар ёлғиз яшасангиз, бу тамойилларни ўз дўстларингиз билан ёки учрашувга чиққанингизда машқ қилишни бошланг. Агар оила қурган бўлсангиз, турмуш ўртоғингиздан бошланг. Ўрнак кўрсатиш, севгига тўла самимий сабр-тоқатни кўрсатиш орқали жуфтингизни сиз билан мулоқотда бўлишга унданг.
Чет тилини ўрганишдаги каби, яхши мулоқот қилишни ўрганиш вақт, қатъият, эътибор ва машқ талаб қилади. Кимлардир бошқаларга нисбатан яхшироқ бажаради, шунинг учун улардан ҳам сизлардан ҳам сабр талаб этилади. Аммо ҳар биримиз яхшиланишни давом эттиришимиз мумкин.
Бошланишига самарали мулоқот кўп нарсани ўзгартириши мумкин бўлган ҳаётий вазиятлардан бирини танланг. Кейин тамойиллардан фойдаланган ҳолда ҳаракат режасини ишлаб чиқинг. Режангизни амалга ошириш вақтини белгиланг.
Книга на узбекском языке: Муҳаббат тилсими. Жош Макдауэлл
Вы можете добиться того, чтобы ваша любовь была самой плодотворной, и мне хотелось бы помочь вам в этом. Эта книга позволит вам, независимо от вашего семейного положения, по-новому взглянуть и улучшить свои любовные отношения.
Мои многочисленные поездки и общение с тысячами людей побудили меня поделиться с вами наиболее важными принципами этих взаимоотношений.
Если вы цените интимные взаимоотношения, основанные на взаимной любви, вам нужно прочитать книгу «Секрет любви». Если вас интересуют секреты плодотворной любви, брака и сексуальных отношений, эта книга — для вас.
Часто меня спрашивают: «Не вредит ли вашему браку то, что Джош так много путешествует?» Или: «Неужели ваши отношения не страдают из-за плотного графика лекций Джоша?»
