Филип Янси. НЕГА? - (3–қисм) Ўзбек тилида
NEGA? (Philip Yansi) O‘zbek tilida Audiokitob
Ҳар доим жавобсиз қолаётган савол
Мундарижа
1–қисм: Худо қаерда, ўзи?
Савол қайтмоқда
Ғамгин Мавлуд байрами
2–қисм: «Билишни хоҳлайман: Нега!»
Аввал силкинишлар, кейин тўлқин
Фожиа билан юзма–юз
Нега?
Бизнинг ягона умидимиз
Диққатнинг чалғиши
«Ёрдамчиларни изла»
Зиён қилиб қўйма
3–қисм: Худо ухлаб қолганда
«Бундай шафқатсизлик қаердан келди?»
Кўр ва кемшик дунё
Ёрдам сўраб қилинган нолалар
Ёнма–ён яшаш
Умид учқуни
Эзгуликка элтувчи азоб
Ўсиш учун макон
4–қисм: Ёвузликни даволай туриб
Қайғу шаҳри
Ўт ўчириш қисмида
Синовдан ўтган ва мустаҳкамланган эътиқод
Узилган ҳаёт
Икки универсалия
Қийин саволлар
Ўлим, кеккаяверма
5–қисм: Уч буюк синов
Миннатдорчиликлар
Ёнма–ён яшаш
Йел университетининг таниқли файласуфи Николас Уолтерсторфнинг эътиқоди – унинг 25 ёшли ўғли тоғда альпинизм билан шуғулланаётганида ҳалок бўлганида – жуда қаттиқ синовдан ўтди. Ўзининг ихчам ва ғамгин «Ўғил учун нола» китобида ўша давр ҳақида мулоҳаза юритар экан, у бизга «нега?» деган саволга жавобдан ҳам кўпроқ керак бўлган нарсалар бор, деган хулосага келади. Қайғуларимизда Худонинг мавжудлигининг тасдиғи зарур. Ва Уолтерсторф ўша Мавжудликни «Иммануил» исмини қабул қилган Зотдан топди.
Қандайдир сабабларга кўра, Худо инсонларнинг дардига сеҳрли таёқчани силкитиб, ёвузлик ва азобларни йўқотиб эмас, балки уларни шахсан қабул қилиш орқали жавоб беришни танлади. Юҳанно ўз Хушхабарининг муқаддимасида «Калом инсон бўлди, орамизда яшади», – деб ёзган. Азоблар олдида сўз етмай қолади. Биз янада каттароғига – Худо бизни ташлаб қўймаганининг жонли далили – вужудга айланган Каломга муҳтожмиз. Дитрих Бонхёффер айтганидек, «фақат азоб чеккан Худогина ёрдам бериши мумкин».
Южин Петерсон «The Message»да Юҳанно Хушхабаридаги ушбу оятни қуйидагича таржима қилади: «Калом тана ва қонга айланди ҳамда биз билан ёнма–ён яшади». Исо қаерда яшади? Бу саволга жавоб бериш учун тарихга қисқача тўхталиб ўтамиз. Буюк империялар бирин–кетин Исроил ҳудуди бўйлаб ваъда қилинган ерга гўёки оёқларини артгандек ўтишарди. Оссурияликлар ва бобилликлардан кейин форслар келиб, улар ўз навбатида Искандар Зулқарнайн томонидан мағлубиятга учрадилар. Унинг ўлимидан сўнг, унинг қўл остидаги ҳудудлар бир нечта ворислар ўртасида бўлинди, улардан энг жирканчи Антиох IV Епифан бўлиб, у яҳудийлар томонидан Гитлер пайдо бўлгунга қадар ёвузликнинг тимсоли деб ҳисобланган.
Бошқа фронтлардаги ҳарбий мағлубиятлардан ҳафсаласи пир бўлган Антиох яҳудий динига қарши урушга киришди. У Худонинг маъбадини Зевснинг саждагоҳига айлантирди ва ўзини вужуддаги худо деб эълон қилди. Антиох суннат бўлган ўғил болаларни ҳолатини тиклаш учун жарроҳлик амалиётини ўтказишга мажбур қилди ва чўчқа гўштини истеъмол қилишдан бош тортган кекса руҳонийни қамчи билан уриб ўлдирди. Унинг энг машҳур ваҳшийликларидан бири бу Муқаддаслар Муқаддасини таҳқирлаш – қурбонгоҳдаги чўчқа қурбонлиги бўлиб, унинг қонини маъбаднинг бутун ибодатхонасига суртиб чиқишган.
Антиохнинг ҳаракатлари яҳудийларни шунчалик ғазаблантирдики, улар Маккабийлар бошчилигида қуролли қўзғолон кўтардилар. қўзғолоннинг ғалаба билан якунланишини яҳудийларнинг Ҳанукка байрами нишонлайди. Бироқ, ғалабанинг умри қисқа бўлди. Кўп ўтмай, Рим легионлари қўзғолонни бостирган ва Ҳиродни «яҳудийларнинг шоҳи» этиб тайинлаган Фаластинга қарши юриш қилишди. Рим истилосидан кейин деярли бутун мамлакат вайронага айланганди. Етмиш ёшга яқинлашиб қолган Ҳирод тез–тез касал бўлар, лекин кейин унга Байтлаҳмда янги шоҳ туғилгани ҳақида миш–мишлар тарқалди ва тез орада: «Фалак тоқидаги Худога шарафлар бўлсин, Худодан марҳамат топган ердаги бандаларга тинчлик келсин!» фаришталарнинг улуғвор қўшиғи – ўлдирилган гўдаклар оилаларининг мотамсаро фарёдларига ғарқ бўлди.
Исо, ўтмиши қайғули ва келажаги қўрқинчли бўлган қоронғу жойга кўчиб ўтди – бу мен Сараевода кўрганимдан унчалик фарқ қилмасди. I асрда Исроил мағлубиятга учраган, даҳшатга тушган халқ эди. Бир марта, бир кунда босқинчилар саккиз юзта фарзийни хочга михладилар. Диндор яҳудийлар биз билан бўлган «Иммануил» га ишонишди ва бу барча ташқи белгиларга қарамай, Худо биз билан барча муаммоларга шерик бўлаётганидан дарак эди.
Исонинг Ўз ҳаёти – ўз хоҳишига кўра тортилган азоблар тарихидир, чунки У ҳам римликларнинг қурбони бўлди. Исонинг ўлимидан бир неча ўн йиллар ўтгач, Рим легионлари Қуддусни қамал қилишди. Бу Сараево қамали каби тўрт йил давом этган узоқ кураш эди. Ниҳоят, римликлар деворларни ёриб ўтиб, шаҳарга бостириб киришди ва унинг миллионга яқин аҳолисини ўлдиришди. Бир тарихчи буни «қадимги дунё тарихидаги энг катта қирғин» деб атаган. Оқибатда шундай бўлишини кўра олган Исо шаҳар учун йиғлаган: «Эҳ Қуддус, Қуддус! Пайғамбарларни қатл этиб, ҳузурига юборилганларни тошбўрон қилувчи шаҳар! Товуқ ўз жўжаларини қанотлари остига қандай тўпласа, Мен ҳам сенинг халқингни бир неча марта шундай тўпламоқчи бўлдим. Лекин сен истамадинг». Яна бир бор, Худо Ўз ҳокимиятидан фойдаланиб тарихнинг йўналишини ўзгартиришга йўл қўймади.
Мен Исодан Худо азоб чекаётганлар томонида эканлигини билиб олдим. Худо инсоният тарихи драмасига унинг қаҳрамонларидан бири сифатида кирди – Ўзининг қудратлилигини намойиш қилмасдан, балки бизга имкон қадар яқинлашиб, ўта ҳимоясиз бўлиб қолди. Кичик миқёсда, шахсий муносабатлар даражасида, Исо ҳар биримизга хос бўлган бир хил азобларга дуч келди. Ва у уларга қандай муносабатда бўлди? Фалсафий назариялар ва илоҳиёт сабоқларидан қочиб, Исо шифо ва раҳм–шафқат қўлини узатди. У гуноҳларни кечирди, жабрланганларга шифо берди, ёвузликни қувиб чиқарди ва ҳатто ўлимни енгди. Исонинг ер юзидаги қисқа умри бизга нафақат келажакка ёрқин, товланувчи калит берди, балки биз Унинг издошлари сифатида жабрланганларга қандай муносабатда бўлишимиз кераклигининг ёрқин намунаси бўлди.
Иммануилнинг келиши ҳақидаги ваъда ва Исонинг биз учун қолдирган намунаси ниманидир ўзгартирадими? Албатта, улар нима учун ёвузлик борлиги ва нега ёвуз одамлар роҳат–фароғатда бўлган бир пайтда бегуноҳ одамлар азоб чекишади (Сараево қамали қурбонлари каби) деган саволларга жавоб бермайдилар. Ва шунга қарамай, улар бизга Худони ер юзида содир бўлаётган воқеаларга мутлақо таъсир қилмайдиган узоқ мавжудот сифатида эмас, балки барчасини шахсан бошдан кечиришга тайёр бўлган Зот сифатида кўришга ёрдам беради. Ўзини инсоният билан чуқур ва раҳм–шафқат билан тенглаштирувчи Худонинг намунаси ҳеч бир динда йўқ.
Биз азобларни ёлғиз эмас, балки ёнимизда бўлган Худо билан бирга бошдан кечирамиз. Иккита ҳикоя, бунга ишониш ҳақиқатан ҳам кўп нарсаларни ўзгартиришини кўрсатади – ҳеч бўлмаганда, баъзилар учун. Улардан биринчисида Генри Нувен ўзининг Перуга қилган саёҳати давомида ундан ўн етти ёшли болани дафн этиш маросимини ўтказиб беришни сўрашгани ҳақида гапириб беради. “Мен ўзимга бу боланинг онасига қандайдир тасалли беришим кераклигини айтдим, – деб эслайди Нувен. – Тасаввур қилинг: унинг ўн етти ёшли ўғлини ўлдиришди. Қандай азоб, қандай мусибат! Бундай азобли вазиятга аралашишга тўғри келганда, ҳаммамизда бўлгани каби мен ҳам бир оз асабийлашдим”.
Унинг олдида марҳумнинг онаси, яна иккита ўғли, холаси, амакиси ва бобоси турарди. Нувен ўзининг улкан илмий билимлари ва психологик тайёргарлигидан бир лаҳзага нимани жалб қилишни ўйлади. «Мен сизга қанчалик ҳамдард эканлигимни айтмоқчиман...», – деди у дудуқланиб.
«Граcиас, падре, граcиас. Мучас граcиас», – дея, оила аъзолари қайта–қайта такрорларди, тўғри сўзларни топишга қийналар эканман.
«Мен шунчаки айтмоқчиманки...» – Нувен яна гап бошлаганди, лекин унинг гапини яна бўлишди: «Граcиас, падре, мучас граcиас». Ҳар гал нимадир демоқчи бўлиб оғиз жуфтласа, дудуқланиб қолар, бу одамлар эса унга раҳмат айтишарди. Ниҳоят, марҳумнинг онаси келиб: «Ота, хафа бўлманг! Эгамиз бизни севишини билмайсизми? Мана, ўғилларим, мана – холам ва амаким. Келинг, биз билан тушлик қилинг. Бизникида меҳмон бўлинг. Биз Тонини йўқотиш азобига чидай оламиз, чунки Худо биз билан», – деди.
Иккинчи ҳикоянинг қаҳрамони – Кристиан Уиман: Техасда диний оилада ўсган, кейин имони совиган, университетларда дарс берган, дунё бўйлаб кўп саёҳат қилган ва ниҳоят ўрнашиб, Американинг энг қадимги шеърият журнали «Poetry» муҳарририга айланган шоир. Турмуш қурганига кўп ўтмай, 39 ёшида унга қон саратонининг кам учрайдиган, даволаб бўлмайдиган шакли ташхиси қўйилди, бу уни азобли тиббий одиссеяга олиб келди ва йўқолган имонини қайтариш учун қилган тинимсиз саъй–ҳаракатларини рағбатлантирди. Иккинчисини Уиман ўзининг «Менинг ёрқин тубсизлигим» номли ажойиб мулоҳазаларида тасвирлайди:
Мен масиҳийман, Исо инсоний аччиқ косани охиригача ичиб: “Эй Худойим! Эй Худойим! Нега Мени тарк этдинг?!” (Биламан, биламан: У Забурдан иқтибос келтирган. Лекин қийналганида ким шеърдан иқтибос келтиради? Гап сўзда эмас, балки Исо инсоннинг муҳтожлигини бутун тўлалигича ҳис қилганида. Гап шундаки, азобларда Худо биз билан биргадир, биздан четда эмас) деган хочдаги ўша лаҳзага раҳмат. Шахсий ҳаётимда Масиҳнинг жафолари қандай аҳамиятга эга эканлигини тушунганим учун мен масиҳийман. Унинг айтишича, инсоннинг энг катта дардини ифодаловчи мутлақ ёлғизлик ва яккалик бу – иллюзиядир. Мен ўлим тўшагингизда сизга тасалли бериш учун хизмат қилувчи фаришталар тушишини мўлжаллаётганим йўқ. Мен Масиҳнинг азоблари инсоннинг шахсий азобларини ўраб турган темир деворларни қандай парчалаши ҳақида гапиряпман. Масиҳнинг ҳамдардлиги туфайли чегаравий инсоний ҳамдардлик ҳатто ўлимгача ҳам бориши мумкин. Шундай қилиб, инсон севгиси ўлимнинг нақ тубигача етиб бориши мумкин, лекин фақат, агар у шунчаки инсоний севги бўлганда эмас, албатта.
Буни тушуниб етганингда, унчалик ёлғиз бўлмайсан, – дейди Уиман. Худо йўқ деб ҳисоблайдиган ёки У биз ҳақимизда қайғурмайдиган замонавий дунёда “Мен шу ердаман”, деб чақираётган Худо – Масиҳдир”. Исо туфайли, бизни ташвишга солаётган ҳамма нарса Худони янада ташвишга солаётганига амин бўлишимиз мумкин. Биз қанчалик қайғурмайлик, Худо бизданда кўпроқ қайғуради. Ва биз нимани соғинсак, Худо унданда кўпроқ соғинади.
Книга на Узбекском языке: - Почему? (Филип Янси)
Где Бог, когда я страдаю? Этот вопрос звучит безмолвным рефреном каждый раз, когда случается беда – неважно, с одним человеком или целыми нациями. Стоит произойти природному катаклизму, эпидемии, войне или очередному теракту – и сразу же сотни людей взывают к небесам: «Доколе, Господи?!» Если мы не можем доверить Богу безопасность наших детей или защиту близких от мучительной смерти, то в чем вообще можно Ему доверять? Почти 25 лет назад Филип Янси написал нашумевшую книгу, где попытался изложить свой взгляд на эту извечную проблему. Сегодня события на трех континентах, которые лихорадят человечество, заставляют его снова взяться за перо. C характерной для автора прямотой и честностью книга обращается к тем, кто несет тяжкое бремя страданий, чья вера пошатнулась от перенесенной боли, кто испытал разочарование в Боге и людях, но все равно пытается найти смысл в том, что происходит вокруг, и разобраться в этом ВОПРОСЕ, КОТОРЫЙ ОСТАЕТСЯ ВСЕГДА.
