Филип Янси. НЕГА? - (2–қисм) Ўзбек тилида
NEGA? (Philip Yansi) O‘zbek tilida Audiokitob
Ҳар доим жавобсиз қолаётган савол
Мундарижа
1–қисм: Худо қаерда, ўзи?
Савол қайтмоқда
Ғамгин Мавлуд байрами
2–қисм: «Билишни хоҳлайман: Нега!»
Аввал силкинишлар, кейин тўлқин
Фожиа билан юзма–юз
Нега?
Бизнинг ягона умидимиз
Диққатнинг чалғиши
«Ёрдамчиларни изла»
Зиён қилиб қўйма
3–қисм: Худо ухлаб қолганда
«Бундай шафқатсизлик қаердан келди?»
Кўр ва кемшик дунё
Ёрдам сўраб қилинган нолалар
Қўшнилар
Умид учқуни
Эзгуликка элтувчи азоб
Ўсиш учун макон
4–қисм: Ёвузликни даволай туриб
Қайғу шаҳри
Ўт ўчириш қисмида
Синовдан ўтган ва мустаҳкамланган эътиқод
Узилган ҳаёт
Икки универсалия
Қийин саволлар
Ўлим, кеккаяверма
5–қисм: Уч буюк синов
Миннатдорчиликлар
Зиён қилиб қўйма
Ҳаворий Павлус соғлом жамият ҳақида шундай деган: «Агар бир аъзо азоб чекса, қолган барча тана аъзолари у билан бирга азоб чекади. Агар бир аъзо юксалса, қолган барча аъзолар у билан бирга севинади». Бутун дунёга хоч рамзи ва «Мени хотирланглар» маросимида мунтазам иштирок этиши билан танилган Масиҳийлик жамоати азобланганларни қўллаб–қувватлашга ўзига хос ҳисса қўша олиши керак. Аммо, афсуски, мен кўпинча «жамоат вазиятни фақат ёмонлаштираяпти» деган гапни яна ва яна эшитаяпман.
2004 йилги қуёшли кунларнинг бирида Индонезиядаги цунами чорак миллион одамни қириб юборганида, геологлар буни океан тубидаги катта тўлқинни келтириб чиқарадиган улкан сув ости ёриғи билан изоҳладилар. Бироқ, баъзи телехушхабарчилар буни масиҳийларни таъқиб қилаётган минтақадаги «бутпараст» халқларга нисбатан Худонинг ғазаби билан боғлашди. Худди шундай руҳда, бир масиҳий етакчи 2011 йилги япон цунамисининг сабаби «Япония қуёш маъбудаси назорати остида» эканлигини айтди. Террорчилар Жаҳон Савдо Марказига самолётлар учиб 3000 кишини ўлдирганда, Виржиниядан таниқли фундаменталист ўз билдиришномаси билан чиқиб, бу ҳодисга «бутпарастлар ва абортларни қонунийлаштириш тарафдорлари; ўз ҳаёт тарзини фаол равишда мажбуран қабул қилдирувчи феминистлар, табиий жинсий муносабатни нотабиий муносабатга алмаштирганлар; «Америка фуқаролик эркинликларини ҳимоялаш иттифоқи»; «Америкача йўл тарафдорлари» ҳаракати... Мен уларнинг юзларига қарата: «Айнан сизлар буларнинг барчасига сабабчисиз» – деб айтаман».
Ньютаун шаҳрида йигирма нафар бола ва олти нафар мактаб ходими қуролланган йигит қўлидан ҳалок бўлганида, таниқли радио бошловчи буни бизнинг аборт ва бир жинсли никоҳга кўникканимиз учун «ҳукм қилинишимизга рухсат берган» Худога боғлади. Радиода кўп чиқиш қиладиган яна бир жамоат чўпони ва сиёсатчи, Худо «бу бегуноҳ болаларнинг қирғинини тўхтатмасликка қарор қилди», чунки «биз Уни мактаблардан ҳайдаб юбордик» деди.
Сохта нотиқларнинг шунга ўхшаш кескин баёнотлари матбуотда кенг шов–шувга сабаб бўлади. Ҳар қандай табиий офатдан сўнг, сиз Интернетга кириб, турли хил диний асосларни ўқишингиз мумкин, уларнинг ҳар бири – Аюбнинг дўстлари каби – содир бўлганларни Худо режасининг бир кўриниши сифатида тушунтиришга ҳаракат қилишмоқда. («Ўйлаб кўргин–чи, – деб насиҳат қилди Элифаз Аюбга, – қачон айбсиз инсон ҳалок бўлган?! Бирор ерда солиҳ киши ҳеч йўқ қилинганми?!» Аммо ўша пайтда у ҳали раддия драмасида қатнашаётганини билмас эди). Мусибатларни Худонинг ҳукмига боғлайдиган назариялар, охир–оқибат илоҳий донолик эмас, балки карма каби кўринади. Нега биз ҳали ҳам яхшилик ва ёмонлик, азоб ва қувонч хизматларимизга яраша тақсимланади деб ўйлаймиз, ваҳоланки Аюбнинг китоби бунинг аксини ўргатади?
Қатъий ишонган кальвинистлар фалокатларни – бирваракайига бошқа ҳамма нарсаларни ҳам – Худонинг мустақил иродаси кўринишида тушунтирмоқчи бўладилар. Мен уларнинг баҳсларига маълум даражада ҳамдардлик билан муносабатда бўламан, лекин барибир ҳайрон қоламан: «Нега Исо азоб чекаётган одамлар билан учрашганда бундай важларни ишлатмаган?» Мен ҳеч қачон Унинг бошқаларга кўрлик ёки оқсоқликни Худонинг яширин иродаси кўриниши сифатида қабул қилиш зарурлиги ҳақида маъруза қилганини кўрмаганман. Бунинг ўрнига Исо уларни соғайтирди. У бизга ибодат қилишни ўргатди: «Сенинг Шоҳлигинг келсин. Осмонда бўлгани каби, Ерда ҳам Сенинг ироданг бажо бўлсин», – деб мени бу мақсад йўлида астойдил меҳнат қилишга ундади. Урушлар, қуролли зўравонликлар, террористик ҳужумлар ва табиий офатлар бўлмайдиган жаннатни кутаётганимиздек, кўз ёшлари ҳам, ўлим ҳам бўлмайди! – Мен Худо иродасининг нозик томонларини илоҳиётшуносларга қолдириб, ер юзидаги одамлар учун Худо нима истаётгани ҳақида гапиришни афзал кўраман. Фалокатнинг оқибатлари, эҳтимол, «Худо халқлар устидан ҳукмронлик қилди» деган иқтибос келтириш учун энг ёмон дақиқадир.
Сўзлар қанчалик яхши ниятда айтилмасин, улар барибир шундоқ ҳам бахтсиз вазиятни янада кучайтириши мумкин. Кредит тўлай олмай, ишсиз, уй–жойидан айрилган одамга «Бунинг бирор сабаби бўлса керак», – деймиз. Ҳа, лекин бундай вазиятда қандай мантиқий сабаб бўлиши мумкин? «Худо бизга чидай олганимиздан кўра кўпроқ умид боғламайди» – деган гап «жар ёқасида» турганлар учун бўш ва беъманидек кўринади. Кевин Костнер иштирокидаги «Уруш» фильмида яна бир руҳий қолип тасвирланган эпизод мавжуд. Вьетнам уруши фахрийси дўстининг ҳаётини сақлаб қолиш учун шахтада ҳалок бўлганидан сўнг, унинг рафиқаси ўғлига бироз таскин бермоқчи бўлади. «У Худога осмонда керак», – дейди у. Бунга жавобан ўғли осмонга қараб қичқиради: «Ҳа, лекин менга у Сендан кўра кўпроқ керак!» Шахсан мен Чикагодаги дафн маросимидаги жамоат чўпонининг: «Лаънати бўлгин, ўлим!» деган сўзини афзал кўраман (ва илоҳиётшунослик нуқтаи назаридан тўғрироқ деб ҳисоблайман). Агар бу сайёранинг ҳолати бизни қайғуга солаётган бўлса, Худо қандай ҳис–туйғуларни бошдан кечираётганини фақат тахмин қилишим мумкин.
Ҳатто нотўғри вақтда айтилган «Худони яхши кўрганларга ҳамма нарса яхшиликка хизмат қилади, чунки Худо уларни Ўзининг мақсадига кўра, даъват этган» каби руҳий ҳақиқатлар ҳам болға билан ургандек таъсир қилиши мумкин. Кўпинча азоб ҳақида гапирадиганлар, ўз йўқотишлари ҳақида қайғураётган ва қандай яшашни билмаётган оддий одамларнинг яраларини янгилайди. Яқинда бир аёл менга онасининг дафн маросими қандай қилиб «ўғирлангани» ҳақида ғазабланган мактуб ёзди: «Мазкур маросимдан сўнг дарҳол менинг олдимга келган миссионерлар табассум билан шундай дейишди: “Агар бу маросим пайтида ҳатто бир киши бўлса ҳам Масиҳни қабул қилган бўлса, демак онангизнинг ўлими бекор бўлмаган”.
Техасдаги ўғит ишлаб чиқариш заводида рўй берган портлашдан сўнг CNN телеканали ўзи яшаган қариялар уйи қулагандан кейин омон қолган аёл билан суҳбатлашди. «Мен қўриқчи–фариштамдан миннатдорман», деди у ва унинг ҳис–туйғулари тушунарли эди, лекин мен бехосдан: «Бу сўзлар қариндошлари омон қолмаган оилаларга қандай эшитиларкин?» деб ўйладим. Кейинчалик Бостон марафонининг марра чизиғини биринчи бомба портлашидан бир неча сония олдин кесиб ўтган Жо Берти ҳақидаги ҳикояга дуч келдим. Бир неча соат давомида ўз оиласини саросимага тушиб қидиргандан сўнг, у Техасга уйига учиб кетди ва у ерда икки кундан кейин хизмат сафари пайтида ўғит заводида портлаш содир бўлганига гувоҳ бўлди. Бертининг машинасини зарба тўлқини силкитиб юборди ва устига вайроналар қолдиқлари қулади. Баъзилар уни ер юзидаги энг омадсиз, бошқалари эса, аксинча, энг омадли инсон деб аташади. Бертининг хотини мувозанатли жавоб бериш учун етарлича доно эди. «Худо бизга раҳм қилгани учун Ундан миннатдормиз, – деди у. – Фақат биздан кўра камроқ омадли бўлганлар учун ибодат қиламиз».
Япония ва Ньютаунда вақт ўтказганимдан сўнг, мен икки банддан иборат тестни кўз остимга олиб қўйдим. Энди азоб чекаётган одамга маслаҳат беришдан олдин уни доим эслайман. Биринчидан, мен бу саволни ўзимга бериб кўраман: «Бу сўзлар эрталаб қизини мактаб автобусига чиқишдан олдин ўпиб қўйган ва ўша куни қонга беланган жасадни аниқлаш учун чақирилган онага қандай эшитилади?» Менинг сўзларим тасалли берадими ёки янада кўпроқ азоб келтирадими? Кейин ўзимдан сўрайман: «Исо бу онага нима деган бўларди?» Бир нечта илоҳий тушунтиришларгина бу синовдан ўта олади. Тасалли ва шифо беришнинг мен биладиган ягона йўли, Исо қилганидек, онанинг қайғусини тўлиқ қабул қилиш ва уни Худо ундан ҳам кўпроқ қайғураётганига ишонтиришдир. Девид Бентли Харт (дарвоқе, иқтидорли илоҳиётшунос) буни шундай таъкидлади: «Боланинг ўлимига қараб, мен Худонинг эмас, балки Унинг душманининг юзини кўраман... Бизга қоронғида азоб чекаётган қизалоқнинг кўз ёшлари Унинг шоҳлигини қуришга хизмат қилиши мумкинлигини кўрсатиш ўрнига, Худо уни тирилтиради ва унинг кўзларидаги ҳар бир ёшни артиб ташлайди».
Умуман олганда, мен «нега?» деган саволга жавоб беришдан қочаман, чунки ҳар қандай уриниш муқаррар равишда муваффақиятсизликка учрайди ва ҳатто очиқ ярага туз сепиши мумкин. Исонинг издошлари сифатида биз яраларни боғлаш ва синган юракларни даволашга ёрдам берадиган меҳрли, раҳмдил иштирокни таклиф қилишимиз мумкин. Бахтимга, мен жамоат айнан шундай қилганини кўрганман. Мен Ньютаунга жамоатнинг таклифига биноан келдим, у ерда ташвишланган ота–оналар ўз фарзандларининг аҳволи ҳақидаги хабарни кутишарди; жамоат ўт ўчириш станциясига тўртта маслаҳатчини юборганди ҳамда оилаларга муддатсиз маслаҳат бериш учун катта миқдорда пул йиққанди. Фожиа содир бўлганидан сўнг, олтита ҳалок бўлган боланинг онаси доимий равишда уларга ёрдам қўлини чўзган кўпчиликдан бири – ушбу жамоат йиғилишларида мунтазам қатнаша бошладилар.
Японияда фалокат оқибатларини бартараф этувчилар орасида мен Филиппин, Германия, Сингапур ва АҚШ жамоаларини учратдим. Зилзиладан кейин дарҳол «Habitat for Humanity» ва «Самариялик халтаси» каби ташкилотлар, ҳатто бир йилдан кейин ҳам тиклаш ишларига ёрдам бериш учун гуруҳларни юборишда давом этди. Гарчи Япониядаги жамоат аҳолининг атиги бир фоизини ташкил қилса–да, масиҳий ташкилотлари таъмирлаш лойиҳаларида етакчилик қилишди ва баъзи япон жамоатлари озиқ–овқат ва кийим–кечакларни тарқатиш марказларига айланди. Улардан бири цунамидан кейинги дастлабки бир неча ой ичида мингдан ортиқ эвакуация қилинганларга бошпана берган.
Мен бир неча нафақахўрларни – собиқ қурилиш пудратчилари ва қурувчи–ишчиларни учратдим, улар «Самариялик халтаси»га цунами ювиб кетган уйларни тиклашга ёрдам бериш таклифи билан мурожаат қилишди. Улар тор коммунал турар–жойларда яшаб, кўп соатлаб маошсиз ишлашарди. «Биз ҳеч кимни имонини ўзгартирмоқчи эмасмиз, – дерди улардан бири. – Бизга бу нарса керак эмас. Одамлар нега бу ерда эканлигимизни шундоқ ҳам билишади. Биз – шунчаки Исонинг амри бўйича яшашга ҳаракат қилаётган Исонинг издошларимиз. Эгаларига янги уйларининг калитларини топширишдан олдин, биз уларнинг янги уйи учун барака ибодатини айтишимиз мумкинми, йўқми деб сўраймиз. Ҳозирча ҳали ҳеч ким рад этгани йўқ».
Еттита ҳалокатли гуноҳ рўйхатидан фарқли ўлароқ, ўрта асрлар жамоати еттита раҳм–шафқат ишининг рўйхатини тузди: очларни овқатлантириш; чанқаганларнинг чанқоғини қондириш; яланғочларни кийинтириш; уйсизларга бошпана бериш; касалларни зиёрат қилиш; маҳбусларни тўлов эвазига озод қилиш; ўликларни дафн қилиш. Хайрия ташкилотлари ишчилари ва кўнгиллиларнинг кичик армияси Тохокуда ҳар куни ушбу хайрия ҳаракатларини амалга оширди. Бироқ, ҳаммамиз ҳам раҳм–шафқатнинг олдинги сафида хизмат қила олмаймиз. Японияни тарк этадиган куним Токиодаги нашриёт ходимларига эслатганимдек, жамоат кейинчалик диний раҳм–шафқат ишларининг яна бир рўйхатини тузди: жоҳилларга насиҳат қилиш; шубҳа қилаётганларга ўргатиш; гуноҳкорларга насиҳат қилиш; ҳақоратларга сабр билан чидаш; ҳақоратларни сабр билан кечириш; жабр кўрганларга тасалли бериш; тириклар ва ўликлар учун ибодат қилиш. Япониядаги жамоат – ғамгин халқнинг жуда озчилигини ташкил этиб, сезилмайдиган ишларни ҳам амалда қўллашга ҳаракат қилмоқда.
«60 дақиқа» телекўрсатувининг продюсери Жон Маркс, хушхабарчи масиҳийларни – ўзи билан бирга ўсган ва кейинчалик рад этган одамларнинг ҳаётини ўрганиш учун икки йиллик саёҳатга жўнади. У ўз саёҳатини «Ишониш сабаблари. Бир одамнинг Хушхабарчилар орасидаги ёлғиз саёҳати ва у ортда қолдирган имон» номли китобида тасвирлаб берган. Маркснинг имонга қайтишининг бурилиш нуқтаси ва асосий сабаби жамоатнинг «Катрина» бўрони оқибатларига муносабати бўлди. Батон–Руждаги битта баптистлар жамоати бир неча ҳафта давомида кунига 16.000 кишини овқатлантирди; яна бир жамоат эса 700 бошпанасиз муҳожирга бошпана берди. Бўрондан бир неча йил ўтгандан кейин ҳам, федерал ёрдам тугаганидан кейин ҳам, қўшни штатлардан жамоатлар тармоғи уйларни қайта тиклашга ёрдам бериш учун мунтазам равишда гуруҳлар юборишни давом эттирди. Марксда энг катта таассурот қолдирган нарса, бу жамоат лойиҳалари Жанубнинг марказидаги барча ирқий чегаралар ва тўсиқлардан ошиб кетганлиги эди. Бир ишчи унга айтганидек: «Бизда оқ танлилар, қора танлилар, лотин америкаликлар, вьетнамликлар, қадрдон кажунлар бор... Биз шунчаки: «Келинглар, одамларга ёрдам берайлик!» демоқчимиз, бу бизнинг штатимизку. Уларнинг фарқлари ҳақида бошқалар ўйласин. Биз учун ҳамма тенг».
Маркс шундай хулосага келди: «Бу Америка масиҳийлиги тарихидаги туб бурилиш даври бўлди.... Масиҳий кўнгиллиларининг кичик гуруҳини улкан, аммо деярли барбод бўлган дунёвий ҳукумат саъй–ҳаракатлари билан солиштирганда, имонлилар ва ғамхўр имонсизлар учун бу гувоҳликдан таъсирлироқ ҳеч нарса йўқ. Бу бўрон инкор этиб бўлмайдиган ҳақиқатни очиб берди. Кўпроқ масиҳийлар Американи қайтариб олишнинг ягона йўли хизмат орқали деган хулосага келишмоқда. Ишонч энди сўз билан ифодаланмайди. У амаллар орқали тарқалади».
Книга на Узбекском языке: - Почему? (Филип Янси)
Где Бог, когда я страдаю? Этот вопрос звучит безмолвным рефреном каждый раз, когда случается беда – неважно, с одним человеком или целыми нациями. Стоит произойти природному катаклизму, эпидемии, войне или очередному теракту – и сразу же сотни людей взывают к небесам: «Доколе, Господи?!» Если мы не можем доверить Богу безопасность наших детей или защиту близких от мучительной смерти, то в чем вообще можно Ему доверять? Почти 25 лет назад Филип Янси написал нашумевшую книгу, где попытался изложить свой взгляд на эту извечную проблему. Сегодня события на трех континентах, которые лихорадят человечество, заставляют его снова взяться за перо. C характерной для автора прямотой и честностью книга обращается к тем, кто несет тяжкое бремя страданий, чья вера пошатнулась от перенесенной боли, кто испытал разочарование в Боге и людях, но все равно пытается найти смысл в том, что происходит вокруг, и разобраться в этом ВОПРОСЕ, КОТОРЫЙ ОСТАЕТСЯ ВСЕГДА.
