Дэн Аллендер. Яраланган юрак - (9 Боб) Китоб Ўзбек тилида
Yaralangan yurak (Dan Allender) O‘zbek tilida Audiokitob
Мундарижа
Миннатдорчилик
Сўз боши
Муқаддима. Шифо излаб
Aсосида ўтмишни рад қилиш ётадиган кечириш
Дилозорни севишга мажбурий талаблар
Руҳий доирага қўпол аралашув
Энг яхши йўл
КИРИШ. Хотира ва эсдаликларнинг аҳамияти нима?
Муаммонинг моҳияти нимада? Руҳий шикастланиш инсонга қандай таъсир қилади?
Шифо топиш учун мижозга ҳақиқатан ёрдам керакми? Психологик маслаҳатнинг қиммати нимада?
I ҚИСМ. ЖИНСИЙ АЛОҚАНИ СУИСТЕЪМОЛ ҚИЛИШНИНГ РУҲАН ЎСИБ БОРИШИ
1-БОБ. УРУШНИНГ МУҚАРРАРЛИГИ: ЖАНГГА КИРИШИШ
Урушнинг муқаррарлиги
Йўлдан оздирувчи
2-БОБ. ДУШМАН: ГУНОҲ ВА УЯТ
Инсон:унинг улуғворлиги ва ахлоқсизлиги
Уят: фош бўлиш ваҳимаси
Уят нима дегани?
3-БОБ. МОЙИЛЛИК: ЗИДДИЯТ ВА ЎЗИДАН НАФРАТЛАНИШ
Нафрат нима дегани?
Нафрат даражалари
Нафратнинг вазифаси
4-БОБ. ҲАРБИЙ ҲАРАКАТЛАР МАЙДОНИ: ЖИНСИЙ АЛОҚАНИ СУИСТЕЪМОЛ ҚИЛИШ СТРАТЕГИЯСИ
Жинсий алоқани суистеъмол қилиш босқичлари
II ҚИСМ. ЖИНСИЙ АЛОҚАНИ СУИСТЕЪМОЛ ҚИЛИШ ЗАРАРИ
5-БОБ. ОЖИЗЛИКНИ ҲИС ҚИЛИШ
Ожизликни ҳис этишни пайдо қиладиган сабаблар
Ожизлиги учун жабрдийда тўлайдиган баҳо
Ожизликни ҳис қилиш оқибатлари
Ўз ожизлигини ҳис қиладиган жабрдийда ўзини қандай кўради
6-БОБ. ХИЁНАТНИ ҲИС ҚИЛИШ
Хиёнатни ҳис қилишга қўзғайдиган сабаблар
Жабрдийда яқинларига қилган хиёнати учун тўловнинг баҳоси
Ўзи ҳақида ва бошқа одамлар ҳақида нотўғри ҳукмлар
Хиёнатни ҳис қилиш оқибатлари
Ўзини сотилган деб ҳис қиладиган жабрдийда ўзини қандай кўради
7-БОБ. ИЧКИ ҲАРДАМХАЁЛЛИКНИ ҲИС ҚИЛИШ
Ички ҳардамха ёлликни ҳис қилишни пайдо қиладиган сабаблар
Ички ҳардамхаёллиги учун жабрдийда тўлайдиган баҳо
Ички ҳардамхаёлликни ҳис қилиш оқибатлари
Ички ҳардамхаёлликни ҳис қиладиган жабрдийда ўзини қандай кўради
8-БОБ. ЖИНСИЙ АЛОҚАНИ СУИСТЕЪМОЛ ҚИЛИШНИНГ ИККИЛАМЧИ АЛОМАТЛАРИ
Шон-шуҳратга узоқ йўл
Руҳий шикастланиш гувоҳлиги
Депрессия
Жинсий алоқа айниши (жинсий аъзоларнинг бузилиши)
Патологик тобелик
Соматик шикоятлар
Ўзига салбий баҳо бериш
Муносабатларни ўрнатиш усули
9-БОБ. ОДАМЛАР БИЛАН МУНОСАБАТЛАР ЎРНАТИШ УСУЛЛАРИ
Муносабатлар ўрнатиш усули нима?
Муносабатларни ўрнатиш усули нима учун шунчалик муҳим?
Муносабатларни ўрнатиш усули қандай шакллантирилади?
Одамлар билан муносабатлар ўрнатиш усулининг ўзига хослиги
III ҚИСМ. РУҲИЙ ЎСИШ ШАРТ-ШАРОИТЛАРИ
10-БОБ. ШОД-ХУРРАМЛИККА КУТИЛМАГАН ЙЎЛ
Муҳим масала
Шахсий ўзгаришларга қадам-бақадам ёндашув
Шахсий ўзгаришларнинг муқаддас китоб йўли
Муқаддас китоб йўлини билиш
11-БОБ. ТЎҒРИЛИК
Ички зарар
Ташқи зарар
Вазиятни тўғри таҳлил қилиш
12-БОБ. ТАВБА
Тавба нима дегани?
Тавбани пушаймонга қарши қўйиш
Жинсий зўравонликдан азият чеккан жабрдийданинг тавбаси
Тавба жараёнидаги ички ўзгаришлар
Тавбанинг ташқи ўзгаришлари
13-БОБ. МАРДОНА СЕВГИ
Бу дунёда кечириш реалми?
Севиш нимани англатади?
Севгининг ўзи нима?
Зўравонни севиш нима дегани?
Жанг давом этмоқда
ХОТИМА. ДОНОЛАРГА ЎГИТЛАР
Жиноятчига мурожаат
Жабрдийданинг нажот топиши жараёнида иштирок этаётганларга (биринчи навбатда ота-оналарга) мурожаат
Жабрдийданинг кўз ўнгида жиноятчини намоён этувчи дилозорга мурожаат
Жабрдийданинг дўстига мурожаат
Чўпонга мурожаат
Психотерапевтга мурожаат
Жинсий зўравонликдан азият чеккан жабрдийдага мурожаат
9-БОБ
ОДАМЛАР БИЛАН МУНОСАБАТЛАР ЎРНАТИШ УСУЛЛАРИ
Гарчи жинсий алоқани суистеъмол қилишнинг иккиламчи аломатлари жабрдийдаларда ҳар доим кўзга ташланавермаса ҳам, уларга келтирилган зарар уларнинг одамлар билан муносабатлар ўрнатиш усулида муқаррар равишда намоён бўлади. Бу муаммонинг аниқ жиҳатлари билан машғул бўлишдан олдин, янада аниқроқ бўлиши учун мен бир неча асосий ғояларни кўриб чиқишим зарур: 1) Муносабатлар ўрнатиш усули нима? 2) Нима учун бу шунчалик муҳим? 3) Бу усуллар қандай шаклланади?
МУНОСАБАТЛАР ЎРНАТИШ УСУЛИ НИМА?
Муносабатлар ўрнатиш усули — одамлар билан алоқа қилишда ўзини ўзи ҳимоя қилишнинг кенг тарқалган усулидир. Моҳиятан, ўзини ўзи ҳимоя қилиш ўзига ҳеч қачон зарар етказишга йўл қўймасликка, ўтмишда юз берган ожизликни, хиёнатни ёки ички ҳардамхаёлликни ҳис қилишни яна бошдан кечирмасликка қарор қилишга олиб боради. Ишаё 50:10–11да ўзини ҳимоя қилиш ғоясининг ажойиб манзараси берилган:
Орангиздан ким Эгамиздан қўрқади?
Эгамизнинг қули овозига қулоқ солади?
Зулматда юрганлар, нурдан маҳрум бўлганлар
Эгамизнинг номига умид боғласин,
Ҳа, ўзининг Худосига таянсин!
Ахир, ҳаммангиз аланга ёқяпсиз,
Машъалалар ёқяпсиз.
Алангангиз ёруғида юраверинг,
Ўзингиз ёққан машъала ёруғида юраверинг.
Қаранг, унинг қўллари сизни нима қилади:
Азоб-уқубат ичида ётасиз.
Бу оятларнинг контексти шуни кўрсатадики, ихтиёрий равишда азоб чекадиган Қул <қаранг:Ишаё 53:7> жисмоний қийноқларга, хўрланишларга ва нафратга дучор бўлади. Гарчи ўша Қулнинг аҳволини зулмат қаърига, умидсизликка ва азоб-уқубатларга ботиши деб айтиш мумкин бўлса ҳам, Унинг қалби Худонинг ҳузур-ҳаловатига таянади. Худога ишончни зулмат қаърига зид қўйиш - ўзининг оловини ёқиш метафорасини намойиш қилади. Нотаниш меҳмонхона номерида тунда чироқни ёқиш истаги қанчалик тўғри эканини эслайлик. Ахир, меҳмонхонадаги мебеллар уйимиздагидай тартибда қўйилмаган, шунинг учун номерда тунда чироқ ёқмасдан юрганимизда, бирон жойимизни уриб олишимиз табиий.
Оғриқлардан, кўнгилсизликлардан ёки шармандаликдан онгли равишда қочишга интилиш бизни ўзимизнинг оловимизни ёқишга ундайди. Зулмат қаърини (жумладан, «мураккаб муносабатлар»дан умидсизлик ва азоб-уқубат) ўз назорати остига олишни мақсади қилиб қўйган ва бунга ўз кучи билан интиладиганлар оловни ёқадилар. Вақти-вақти билан шундай туюладики, дард-аламлардан қочишга табиий равишда интилиш бизни мустақил йўлимизга йўналтиради, шунда дард-аламдан қочишга интилиш ва қониқиш ҳисларини бошдан кечириш — агар ташналигимиз ниҳоятда оғир бўлса — биздан юқорида турган Ўшанга бизни онгли равишда итоат этиш йўлига солади.
Ўтмишдаги ишончимиз жинсий алоқани суистеъмол қилишга олиб келган бўлса, бу қандай юз бериши мумкин? Бизнинг тубан оламдаги ўзимизни ўзимиз сақлаш учун кучимизга ишониб, ўзимизни ҳимоя қилишимиз — ягона онгли ҳаётимиз тарзи бўлиб кўринади. Жинсий алоқани суистеъмол қилишга дучор бўлган одамнинг қалбида такрорий виктимизацияга хавфни туғдирадиган ҳар қандай ўзгаришга қарши шафқатсиз уруш боради. Унда нимага муносабатларни ўрнатиш усулини англаш унга мўлжалланган ҳаётни яшашни бошлашга ёрдам беради?
Муқаддас Битикда ёзилгандай, ўз оловини ёқиш (ўзини ўзи ҳимоя қилиш стратегияси) сўзсиз, азоб-уқубатларга олиб боради. Ҳалол одам охир-оқибатда ўзини ўзи сақлаш стратегияси унга ёрдам бермаётганини тан олиши керак, агар ёрдам бераётган бўлса, бунда руҳ ҳаётини бузади. Руҳини сақлаш учун ўз кучига ишониб киришган одам бажариб бўлмайдиган бу вазифа билан машғул бўлиб, руҳнинг мавжуд табиати билан курашувчига айланиб қолади. Руҳни сақлашга сарф қилинган ҳамма ҳаракатлар барбод бўлади, чунки ҳаётга эга бўлишга уриниш — ҳаётни йўқотишни охирлатишга уринишдир <қиёс.: Матто 16:2–5>. Худбинлик билан ўз жонини сақлашга уриниш охири севгини барбод қилишга олиб келади, бу эса ўз навбатида бизнинг нимага мўлжалланганимизни — ҳалокатга маҳкум оламдаги Худонинг севгисини олиб юрувчилар бўлишимизнинг моҳиятини бузади. Ўзимизни сақлашга уринар эканмиз, ўзимизни инсонийликдан маҳрум қиламиз, фақат ўзи яшаши учун бошқаларни ерга урадиган ва йўлдан оздирадиганларга ўхшаб, севгидан маҳрум бўламиз. Ҳалол одам шуни тан олиши керакки, унинг ўз оловини ёқиш стратегияси, гарчи унга ҳимоя қилиш стратегиясини уқтирса ҳам, у ҳаётда яратилиш мақсади бўйича яшашга имкон бермайди, унинг қалби бўм-бўш, худди дўзахга ўхшайди.
Онгли, аммо ўйланмаган ҳаёт албатта ниқобланган мустақилликка ёки очиқчасига итоатсизликка олиб келади. Бизнинг гуноҳли мустақиллигимизнинг ва итоатсизлигимизнинг намоён бўлиши ўша сукутдаги, чуқур, фаолият тарзида ўз оловини ёқишида аниқроқ кўринади, фаолият тарзи эса бизнинг одамлар билан муносабатларимизда кўринади.
МУНОСАБАТЛАРНИ ЎРНАТИШ УСУЛИ НИМА УЧУН ШУНЧАЛИК МУҲИМ?
Агар сиз масиҳийлардан, сизларнинг гуноҳ билан курашингиз қандай кечади, деб сўрасангиз, кўп ҳолларда уларнинг жавоби характернинг маълум қирраларини, масалан, интизомсизлик билан курашни («Мен Худонинг Каломини ўрганишга жуда оз вақт ажратаман», «Мен тезликни чегаралаш қоидасини бузаман») ёки натижага эришиш лаёқатсизлигини ўз ичига олади («Мен лозим даражада ҳушёр эмасман» ёки «Мен Масиҳ ҳақида кам гувоҳлик бераман»). Воқеликни қабул қилишнинг бу тури маълум даражада — Худони ва яқинларини севиш амрини бажармасликдир, чунки агарда гуноҳ характеримизнинг фақат салбий қирралари билан аниқланадиган бўлса, қабиҳ ва оғир гуноҳларимиз ўша қирралар билан рад қилинади. Худони шарафлашнинг олий мазмуни — Уни ва яқинларимизни жасорат билан ва қаҳрамонларча севиш демакдир.
Барибир, биз айнан муносабатларда кўпроқ дард-аламлардан қочишга ҳаракат қиламиз. Севгига даъват ва ҳар қандай ҳолатда ҳам дард-аламдан бўйин товлашга қарор қилиш руҳ учун ҳал қилиб бўлмайдиган зиддиятни пайдо қилади. Одамлар билан муносабатлар ўрнатишнинг ҳимоя усулини инкор қилсак ёки бемаънилик деб ҳисоблайдиган бўлсак, биз уятни ва дард-аламни бошқа ҳеч қачон ҳис қилмаслик учун муқаррар равишда қалбимизнинг энг оғир гуноҳини — ҳаётимизнинг хўжайини бўлишга нуқсонли интилишни назардан қочирган бўламиз. Агар биз қалбимизнинг гуноҳини англаб етмасак ва тавба қилмасак, биз чинакамига ўзгара олмаймиз ва ҳаётимизда чинакам севги бўлмайди.
МУНОСАБАТЛАРНИ ЎРНАТИШ УСУЛИ ҚАНДАЙ ШАКЛЛАНТИРИЛАДИ?
Шафқатсиз жисмоний ёки эмоционал муомала ё бўлмаса шафқатсиз муомала нормал гуноҳ деб аталадиган оқибатлардан бири сифатида одамлар билан муносабатлар ўрнатишимиз жараёнидаги ўзимизни ҳимоя қилишни шакллантиришимиз учун вазият пайдо қилади ва асослайди. Ҳатто жинсий зўравонликка бирон марта ҳам учрамаганларга қарши одамлар бошқача тарзда гуноҳ қилганлар, шу сабабли ҳар биримизда атрофдагилар билан муносабатлар ўрнатишнинг усули ишлаб чиқилади.
Мулоқот усулини шакллантириш учун асосий материални Худо бизга берган сифатларда ва истеъдодда топишимиз мумкин. Қандайдир одам ўз ақлининг совуқ ялтираши ёрдамида масофани сақлашни афзал кўрганидан, бу фаолият тарзи камтар одамларга мумкин, деган маъно келиб чиқмайди. Маданий муҳит ҳам муносабатларни ўрнатиш усулига таъсир қилади. Аристократнинг нафратли такаббурлиги биринчи қарашда шаҳар камбағаллар табақасидан чиққан ўсмир «олифталар»дан тубдан фарқ қилади, аммо буларнинг пайдо бўлиш сабаблари бир хил. Булар ёлғиз, ҳеч ким яхши кўрмайдиган, ташландиқ, фойдаланиб бўлинган ва бирон нарса устидан ҳукмронлик қила олмайдиган, ҳеч нарсага дош беролмайдиган юракдадир. Худонинг тимсолида яратилган инсон ёлғиз бўлиши, биров яхши кўрмаслиги мумкин эмаслигини ҳам, аммо бу умидсиз оламни ўз назорати остида ушлаб туришга қатъий қарор қилганини ҳам инсонга олиб келди.
Мен бир эркак билан гаплашган эдим, унинг хотини масиҳийлик шарафидан нафратланар экан. Бу аёл жинсий алоқани суистеъмол қилиш жабрдийдалари учун ташкил қилинган психологик гуруҳга қатнар экан, аёл ана шу гуруҳда яқин ва мазмунли муносабатларни билибди. Эри эса хотини бу мулоқотларни бас қилиб, «Худога қайтиш»ини истар экан. Хотин гарчи масиҳий бўлса ҳам, эрининг ҳаяжонсиз, зерикарли, удумларга олиб борадиган имони билан ҳеч қандай иши йўқ экан. Эр хотинини гуноҳкор, тавба қилиши керак деб ҳисоблар эди. Аммо эрнинг хотини учун ташвишланиб, унга қабул қилдирмоқчи бўлган ҳамма эътирозлари бегоналарча, яширин нафрат билан хунук жарангларди. Эр ўзининг муносабатлар ўрнатиш усули — совуқ, формал ва ҳиссиз эканини англаб етгандан кейин, муносабатлар ўзгариши имконияти пайдо бўлди. Ўша пайтгача эрнинг хулқ-атворида хотинини яхши кўриш эмас, балки уни (ўз ҳаётини ҳам) ўз назорати остида қаттиқ ушлаб туриш нияти бор эди, холос.
ОДАМЛАР БИЛАН МУНОСАБАТЛАР ЎРНАТИШ УСУЛИНИНГ ЎЗИГА ХОСЛИГИ
Одамлар қанча бўлса, муносабатлар ўрнатиш усули ҳам шунчадир. Қолаверса, жинсий зўравонликка учраган одамларда ўзаро фаолиятнинг умумий усуллари бор бўлиб, булар усулларнинг оммалашиши — мўмин-қобил, Қор маликаси, жиблажибон асосида ётади.
МЎМИН-ҚОБИЛ
Мўмин-қобил — бу ажойиб ёрдамчи, олийжаноб қалб эгаси ва мулойим аёл. У ҳамма нарса яхши бўлиши учун, унинг ёнидагилар, нима бўлганда ҳам, ундан мадад олиш учун яшайди.
Мўмин-қобил жуда яхши, аммо ҳаётни тўлиқ яшай олмайди. Ўзини «уйда чироқ ёниб турибди, аммо унинг ўзи ҳеч қачон уйда бўлмайди» қабилидаги одам билан қиёслайдиган аёл мўмин-қобил эди. Мўмин-қобил ўзини дўстпарвар, ғамхўр, ижтимоий томондан эркин, аммо ички томондан ўзини камдан-кам ҳолатларда жонли ҳис қилади. Биз — Масиҳнинг масканимиз, деган фикр ҳар доим бу аёлни ғалатилиги билан ҳайратга солади, ахир, унинг ўзи ҳам ўз ичида истиқомат қилмайди.
Ички ўсиш
Мўмин-қобилнинг ички олами ўзига нисбатан одатда, сирли, ҳатто махфий нафрат билан тўла. Масалан, мўмин-қобил жинсий алоқа фантазияси ва яқин муносабатлардан келиб чиқадиган жинсий алоқа туфайли ички зиддиятни бошдан кечиради, чунки ўзининг бу гуноҳи учун ақл бовар қилмайдиган баҳони тўлайди. Шафқатсиз нафрат ва ўзидан жирканиш жазо бўлади, кўпинча буларни узоқ вақт тавба ва гуноҳни ювиш ўта талабчанликни оширади. Вақти келиб, ҳали жонсизланмаган жинсий алоқани ҳис қилиш билан ўзининг бошига тушадиган оғирлик катта тўловни талаб қилади, чунки жинсий алоқани амалга ошириш ё таъқиқланган бўлади, ёки руҳнинг тамомила паришонлиги пайтида имкон берилади.
Эмоцияни бундай чеклаш тенденцияси ва унинг устидан назорат мўмин-қобилнинг бошқа қатламларига ҳам ёйилади, аммо аёл ўзига лаззатланишнинг ёки оғриқнинг кичик дозасига имкон беради. Унинг руҳи кўп ҳиссиётлардан тўсиб қўйилган, аммо айбдорлик ҳисси бундан мустасно. Агар мўмин-қобилни кимдир хафа қилса, у ниҳоятда қаттиқ жаҳли чиққан ёки ҳаяжонлангунга қадар албатта, дард-аламни ҳис қилади, шундан кейин хафагарчилик айбдорлик ҳиссига сингиб кетади («Бунчалик хафа бўлиш керак эмаслигини биламан» ёки «Уни кечира олмаслигим ниҳоятда даҳшатли, аммо мен ўзимни жуда ожиз ҳис қиляпман»). Айбдорлик ҳисси кўпинча ётсирашни ва одамлар билан муносабатларда келишмовчиликни кучайтиради.
Айрим мўмин-қобиллар, ўзимни «овоз бериш ҳуқуқига эга бўлмагандай» ҳис қиляпман, деб айтадилар. Бир аёл анча илгари юз берган воқеани эслади: унинг ўғли каттароқ бола билан ўйнаётган экан, катта бола унинг ўғли бошига ўйинчоқ билан урибди. Дилозор боланинг онаси ҳам ўша ерда экан, шунинг учун менинг мижозим бу воқеадан кўзини юмибди ва маълум вақт ўғлининг кўз ёшларига эътибор бермабди. Сал кейинроқ аёл фаолиятсизлиги учун ўзидан ўзи нафратланиб кетибди, аммо воқеа юз берганда, бу аёл нимадир қилишга, ўғлини ҳимоя қилишга ўзида ожизликни ҳис қилибди. Мўмин-қобилнинг ички дунёси — назорат остида, унинг қалбини ёлғизлик, фаолиятсизлик, ўзидан нафратланиш эгаллайди.
Ташқи ўсиш
Мўмин-қобилнинг ташқи олами одатда ташкил қилинган бўлади (аммо ҳеч қачон етарли даражада унинг назорати остида бўлмайди), унда кўп ёқимли томонлар (аммо ҳақиқий ҳаёт кам учрайди), фидокорлик (лекин ўзига жуда ҳам мойил қилмайдиган) бор. Мўмин-қобил аёл кўпинча, ғайратли ишчи, яхши ташкилотчи, умуман, яхши касб эгаси бўлади. Аммо бошқа одамларга таъсир кўрсатиш учун жасорат ва итоаткорлик етишмайди. Шунга кўра, ишни бажариш учун ўзининг кучи етарли, ҳамма нарса яхши кетади, аммо мажбуриятларнинг бирон қисмини бошқа бировга бериш ёки кимдандир ёрдам сўраш талаб этилса, ё иш барбод бўлади, ёки мўмин-қобил аёлнинг ўзи барбод бўлади.
Мўмин-қобил аёл ёрдам сўрашдан кўра, соғлиғи издан чиқишига ҳам йўл қўйиб беради. Бир мўмин-қобил аёлнинг туғиши қийинлашган пайтда қорнини ёриб болани олганлар, сўнгра грижасини олиб ташлаш учун ҳам жарроҳлик операцияси ўтказганлар. Бир ҳафта давомида тўшакдан турмаслик ҳақида врачлар кўрсатма берганлар. Овқат қилишга, уйни йиғиштиришга дўстлари, жамоатхонадан таниш-билишлари чақирилди. Аммо навбатдаги ёрдамчи келгунга қадар, мўмин-қобил аёл уйни йиғиштириб, идиш-товоқларни ювиб қўйган, токи ҳеч кимга оғирлигим тушмасин деб.
Мўмин-қобилнинг жисмоний ҳолати ва руҳан соғлиғи барбод бўлиш нуқтасига муқаррар яқинлашмагунча, ёлғиз ўзи тинчликка қарши тура олади. У маҳорат билан яхши ташкилий равишда уруш олиб бора олади, аммо шуни доимо ёдда тутади: унинг борлиғига чуқурроқ кириб, тегиладиган бўлса, унинг кўринмас нозик моҳияти барбод бўлиши мумкин.
Бир мўмин-қобил аёл муносабатлар ўрнатиш усулини пластмассадан ясалган меваларга ўхшатган эди. Кўринишидан улар чиройли, аммо унда на маза, на жонли кўриниш бор. Бир мўмин аёлнинг эри шундай деган эди: «Мен ҳеч қачон хотинимнинг менга бўлган садоқатидан хавотирга тушмайман, аммо қаттиқ талабдан келиб чиқсак, муҳими бу эмас, чунки у чинакамига меники бўлишни истамайди». Бу эр бир пайтнинг ўзида нисбатан жафокаш хотин томонидан ҳам нафратни, ҳам ҳурматни ҳис қиларкан. Аёл ҳар доим содиқ, масъулиятли, интизомли, иззат-ҳурматга сазовор эди. Аммо эри уни аҳмоқ қилганда, бақириши учун унга руҳий ҳаяжон етишмасди. Эр қизиқ воқеани айтиб берганда, кулиши учун аёлда руҳий эркинлик етишмасди. Мўмин-қобил бу аёл нимага бўлса ҳам (ва кимга бўлса ҳам) ҳаяжонсиз яшар эди, лекин ҳамма нарса силлиқ ва зиддиятларсиз кўчиши учун завқли истак бундан мустасно.
Бу жафокаш аёл руҳини очишга ҳам ҳаракат қилмасдан, жасорат билан ўз инъомларини олиб келади. У эрига ёки дўстларига қалбини очгандан кўра, қўлини бериш қулайроқ туюлади. Агар кимдир бу аёлга, сиздан севги ўрнига ёрдам бериш ғайритабиий-ку, деб кўрсатса, бу аёлни осонликча айбдорлик ҳисси, ўзига нисбатан нафрат ва ҳатто депрессия дилини сиёҳ қилади. Шу сабабдан мўмин-қобил аёлга уйланган эркаклар шуни ўрганганларки, суҳбат пайтида бирор муаммони кўтариш арзимайди, чунки баҳс ўзини ўзи қийнаш ёки хафа ҳолатда бир четга ўзини олиш билан якунланади.
Шунингдек, мўмин-қобил одам муносабатлар устида ишлаб, меҳнат қилишга, ҳатто ҳолдан тойгунча ишлашга тайёр одам бўлиши ҳам мумкин. Ҳамма одам мендан хурсанд, деб ҳисобламагунча, у хотиржам бўла олмайди. Мен бир мўмин-қобил аёлни биламан. У бегона хаста болаларга қарар, ўзининг болаларига хаста болаларнинг инфекцияси ўтишидан ташвишланмасди, чунки ўша мўмин-қобил аёл илтимосларни рад қила олмасди. У учун энг муҳими — баҳо қанчалик баланд ва ўзлаштириш қанчалик паст бўлмасин, тинчлик ва мувофиқат бўлиши эди. «Менинг хатти-ҳаракатим кимгадир ёқмаслиги мумкин» деган битта фикр уни иштаҳа ва уйқудан бутунлай маҳрум қилишга қодирдир. У қандай тайёргарлик билан кечирим сўрашини тасаввур қилиш мумкин — бу аёл профессионал даражада бу билан шуғулланишига тўғри келади. Кечирим ва кечириш ҳақидаги илтимослар масиҳийча бўлиб кўринади, кўпинча бу бор-йўғи атрофдагиларга илтифотли бўлишга талаб, холос. Бу маънода уларнинг ҳаммаси худбинлик бўлиб, атрофдагилар учун малол бўлиб кўринади, чунки атрофдагилар доимо ўша «гуноҳкор» аёлни, сиз олдингидай ёқимлисиз, ҳамма сизга қарашни истайди, деб ишонтиришига тўғри келади.
Муносабатларни ўрнатиш усули одамларнинг чуқур ҳурматини қозонмасдан туриб, уларни юзаки дахлдорликка бўйин эгдиришга олиб келади. Аёлнинг оғир меҳнати кўпинча, атрофдагиларни ўзининг садоқати, тиришқоқлиги ёки севгисидан ҳаяжонланишга даъват қилиш учун қаратилган. Тўғрисини айтганда, атрофдагилар кўпинча унинг жасоратида ниқобланишнинг беҳуда ва яширин ҳаракатини кўрадилар. Мўмин-қобил аёл билан муносабатга киришган одам уни керакли жабрдийда сифатида қабул қилиб, уни эксплуатация қилишга васвасани ҳис қилади. Сизнинг ҳамма ҳаётий қйинчиликларингиз билан курашиш учун яшаётган одам кимга ёқмайди?! Мўмин-қобил аёлни эксплуатация қилиш истаги бўлмаслиги ҳам мумкин, аммо сизнинг йўлларингиз тоза ва тўсиқларсиз бўлиши учун ўша аёл оёқларингиз остида эмаклаб юрганда, унга яқинлашмасликка имкон йўқ.
Мўмин-қобил аёл — ўз руҳини яралардан ҳимоя қиладиган аёлдир. Кўп ҳолларда у йўлдан озган лаҳзаларни эслайди, аммо ё ўша лаҳзаларни нотўғри талқин қилади, ёки ўша лаҳзаларда ўзини айбдор деб билади. Кўпинча бу аёл йўлдан оздирувчининг иттифоқдоши, энг камида, содиқ ёрдамчиси бўлган эди, унга тасалли ва мадад олиш учун мурожаат этганлар. У яхши тингловчи бўлган эди, уни «тушунгани» учун қадрлаганлар ва эксплуатация қилганлар, чунки у бунга қарши эътироз билдирмаган. Кўпинча бу аёл васвасага солувчи либосда ишонч билан ёки кундалик либосда ҳам ёқимли кўринади, аммо унинг қалби тўрида ўзига аёл сифатида нафрат бор. У жинсий алоқани суистеъмол қилишдан зарарни ҳалоллик билан бартараф қилади, мунтазам равишда сўзсиз, қатъият ва илтифот билан ўзи билан аҳмоқларча мулоқотга тоқат қилаверади.
Қор маликаси
Қор маликаси — бу мақсадга интилувчи, ҳукмрон, ғўдайганнинг бемаъниликларига тоқат қилолмайдиган, қалби олтин каби мусаффо, аммо олтин каби қаттиқ бўлиши мумкин. Унинг шафқатсизлиги кўп ҳолларда одамларга нафратли муносабатлардан келиб чиқади. Агар мўмин-қобилни ички ҳиссиёти йўқ аёл деб айтиш мумкин бўлса, Қор маликаси — ички ҳиссиётлари бор, аммо ўқ ўтмайдиган ойна ортидаги аёлдир.
Ички динамика
Қор маликаси одатда ўз ҳиссиётлари устидан баландда туради, бошқа одамларнинг ҳақиқий қўзғалишларига нисбатан шубҳали, атрофдагиларнинг баҳоларига нисбатан такаббур ва ғазабнок. У инсон қалбининг эҳтиёжларини болалик ва шўхлик деб ҳисоблайди. У учун йиғлаётган болани ҳеч бўлмаганда бир мунча вақт эркалаб аллалаш бегона, у боланинг кўз ёшларига бир неча дақиқа тоқат қилади, кейин уни нима биландир банд қилишга ҳаракат қилади. Унинг яна бир ўлчов бўлиб қолган қарори болани ожизлиги учун уялтиришга ҳаракат қилиш ҳам бўлади, у болага катталарни намуна қилиб кўрсатади: «Сен йиғлоқисан, агар ҳозир йиғини бас қилмасанг, мен сен билан гаплашмай қўяман».
Қор маликаси ўзининг чинакам интилишларини, аҳмоқона сентименталлик, энг ёмони камчилик, бу билан курашишим керак, деб ҳисоблайди. Қор маликасининг кўзларида инсоний қалбга ташналик тамомила қораланган эмас, балки Қор маликаси атрофдагиларга ўз муносабатлари бўйича ҳиссиётларини улар ҳақидаги ғамхўрликларининг онгли намоён бўлиши деб оқлайди. У ўзини тўғри она, деб баҳолади, ўзига нисбатан болаларнинг ҳурматини мўлжаллайди, эри оилавий ишлар билан кўпроқ шуғулланишини истайди, агар ўзини вақтида «қуршаб олса», ҳатто меҳрибонлик кўрсатиши мумкин. Аммо Қор маликасининг дахлдорликка интилишлари, кимга боғлиқ бўлиб қолишидан қатъий назар, рад жавобини бериш орқали барбод қилинган. У ўз интилишларида ҳар сафар — ўзининг дард-аламларини мустақил бартараф қила олмаганда, ожизлик аломатларини кўради. Унда руҳий жиҳатдан бой муносабатларга ким бўлса ҳам кучли иштиёқ уйғота олса, ўша одамдан нафратланадилар ва ўзларини олиб қочадилар. Ҳиссиётлар мағлуб бўлиши керак, яъни Қора маликасига яна биронтаси дард-алам етказмаслиги учун назорат остига олиниши керак.
Буларнинг ҳаммаси учун Қор маликаси шубҳали ва унга нисбатан ёмон кайфият пайдо бўлади. Бошқа одамларнинг унга талпинишларида у ҳукмрон вазиятни эгаллашга интилишни кўради. Шунинг учун эзгулик ва инсоний муносабатларни ўзидан нари итаришни нафақат кераксиз нарса, балки хавфли деб биладилар. Хушомадларни у «қотиллик олдидан кўнглини топиш» ёки унинг ожизлигидан фойдаланиб, эксплуатацияга тайёргарлик деб қабул қилади. Қор маликаси бундай кайфиятни кўпинча атрофдагиларнинг қўзғалиши деб баҳолайди: масалан, унинг нозик таъсирчанлиги кўп ҳолларда узоқдан носамимийликни ҳис қилишига унга имкон беради. Унинг шубҳалари, гарчи ишончли бўлса ҳам, ўзини пайдо қилган башорат деб қўл силтаб қўя қоладилар. Оила аъзолари ва дўстлари унинг душманликдан ҳимоя қилиш кайфиятини сезадилар, вақти билан унинг ҳужумлари ва қоралашлари олдидаги қўрқув уларни ҳам душманларча жавоб беришга туртки беради. Уларнинг бундай хулқ-атворини Қор маликаси, менинг энг ёмон шубҳаларимнинг тасдиғи, деб талқин қилади.
Қор маликасининг шубҳалилиги унинг қайсар такаббурлигида намоён бўлади, бу иллати унинг аслида қутулиб бўлмас ғазабини ниқоблайди. Қор маликаси оиланинг нормал ҳаётини қандай таъминлаш кераклигини, пулни қаерга сарфлашни, ёшларга қандай раҳбарлик қилишни, ҳокимиятда тартиб ўрнатишни, Тўртинчи июлда парад ташкил қилишни, эшак емини даволашни, оддий жўжа гўштидан лаззатли таом тайёрлашни билади. Агар унинг саволи ўзининг фикрларини эълон қилиш учун баҳона бўлмаса, одатда савол бермайди. Бир Қор маликаси яқинда мендан, жинсий зўравонлик мавзусига жамоатчиликнинг ўсиб бораётган фикрига қандай қарайсиз, деб сўради. Оғзимни очишимга улгурмасимдан у менга, бу тўғрида мен мана бундай-мана бундай ўйлайман, деб бошқа мавзуга ўтиб кетди. Мен унинг саволига жавоб бермоқчи бўлиб, ўша мавзуга энди қайтган эдим, у ўзини ҳақоратланган сезди.
Қор маликасининг ўзига бино қўйганлиги билан бирга, унинг ўзбиларманлиги ва бошқа одамларнинг фикрларини ва тажрибасини инобатга олмаслиги намоён бўлади. У ҳамма нарсани ўз назорати остига олишида ёки бошқа одамларнинг ишлари ҳақида шак-шубҳасиз ҳукмни айтишга интилишида кўринади. Мулоҳаза, тахминан: «Мен яхши билишим керак» деган мазмунда. Биз янги уйга кўчиб ўтганимизда, бир Қор маликаси кириб, яқинда сотиб олган мебелларимизни кўздан кечирди ва: «Бу ёмон эмас, аммо...» уйнинг умумий кўринишини ўзгартириш ва мебелларни қандай жойлаштириш тўғрисида ўз таклифларини билдирди. Хотиним икковимиз ҳам ҳаяжонланиб, ғазабланиб кетдик. Агар бизга дизайнер керак бўлганда эди, биз уни таклиф қилган бўлардик, аммо бу ҳолатда биз сукут сақлашни афзал кўрдик, чунки Қор маликаси ё ғазабини сочишга қобилиятли, ёки узоқ вақт жаҳлини чўзиб юради.
Қор маликасининг ички ўзига хос кескинлиги, шубҳалилиги, устунлиги ва танқид қилишга ўчлиги ўйлаб кўришга арзигулик аниқ бўлмайди. Англашиладики, маликалардан баъзилари эмоцияларга ўзларининг нафратини, ўзига ўхшамаганларга, унинг ишбилармонлигига ўхшамаганларга нисбатан шубҳаларини намойишкорона кўрсатади. Бошқалари эса ўзларининг нафратини тийиб тура олади, ҳаммага маъқул хулқ-атворини кўрсатади, ўзини намойиш қилавермайди.
Ташқи динамика
Қор маликасининг муносабатлар ўрнатиш усулида ҳар доим қандайдир унинг ички реаллигини ташкил қиладиган нимадир бўлади. Биринчидан, ҳар доим қандайдир чегара ёки девор бўлади, одамлар унга яқинроқ боришларига чегара ёки девор тўсқинлик қилиб туради. Бундай девор такаббурона кўриниш бўлиши мумкин. Мен бир чўпоннинг хотинини биламан, бу аёл балоғатга етганда нафрат билан қарашни ўзлаштириб олган эди. Қандайдир билинар-билинмас нафрат билан бизга қарарди. Жамоатда унинг режаларига қарши эътироз билдиришга қарор қилганларнинг камлигини айтиб ўтишнинг ҳожати йўқ. Девор ҳам саркастик эътирозларни ёки ишчанлик шаклини қабул қилиши мумкин («Илтимос, арзимаган гапга мени силтаб ташламанг»). Ҳар қандай ҳолатда ҳам Қор маликасининг вазифаси — қўрқитиш ва ўртадаги масофани сақлашдир.
Иккинчидан, Қор маликаси имкон қадар ҳамма нарсанинг тепасида бўлган эди ва бўлади. У — яхшигина тадқиқотчи ва ташкилотчи. Энг арзон нарсалар қаерда сотилади, қайси гинеколог тажрибали, бутун маҳаллада ким хотинига (эрига) хиёнат қилади — у ҳаммасини билади. Қор маликаси бирдан вазият устидан назоратни йўқотганда, хатога йўл қўйганда ёки ўзи яхши кўрган ғоялардан бирига қарши эътирозларга дуч келганда, ишкаллик юз беради — уруш авж олади. Мўмин-қобил аёл бу пайтда ғозларнинг жаҳлига тегмасликка ҳаракат қилади, Қор маликаси эса ўз хатосини тан олгандан кўра, ғозларни пат-мати билан ғажиб еб ташлайди. Гарчи баъзан у зиддиятлардан афсус чекса ҳам, ўзининг қадриятлари учун қизғин олишувда («Мен ҳақман, сен эса йўқ») у душман билан бир томчи қони қолгунча олишувга тайёр.
Ниҳоят, Қор маликасига эмоционал томондан таъсир ўтказиб бўлмайди. Мўмин-қобил аёл хушомадларга чап бериши мумкин, ўзининг фазилатларини ёки олийжанобликларини пасайтириб, мени эмас, Худони мақтанглар, деб айтиши мумкин. Қор маликаси эса кўпинча хушомадларни қабул қилаётгандай бўлади, бунинг учун сизга миннатдорчилик билдиради, аммо уни ҳадя қилувчининг олийжаноблиги заррача ҳам жиғига тегмайди. Теннис тўпи деворга урилиб қандай қайтса, олийжаноблик импульси тахминан шу тарзда сизга ҳар доим қайтади, аммо мулоқотни давом эттиришга таклиф бўлмайди. Инъом қилувчи ҳам ва инъомни олувчи ҳам совуқлик ва ёлғизликни ҳис қилганича қолаверади. Қор маликаси тўпнинг зарбасини қайтаради, аммо ташаббус кўрсатишга заррача ҳам истакни намоён қилиши кўринмайди.
Қор маликасининг ҳудудида — унинг ҳукмронлигига ва эмоционал томондан таъсир ўтказиб бўлмаслигига жавобан — одамлар бу хўжайин аёлдан узоқ масофада турадилар. Кўпинча улар Қор маликасининг қатъий иродасини ва ютуқларини ҳурмат қиладилар, аммо унинг иштироки, ҳатто борлиги одамларга хурсандчилик олиб келмайди. Қор маликаларидан ажойиб хирурглар, адвокатлар ва премер-министрлар келиб чиқади, аммо асло дугона, хотин ва она эмас. Қор маликаларини қайсарлиги, қобилияти ва меҳнатсеварлиги учун қадрлайдилар, аммо танқидий кўз қарашларидан ва нафратли муносабатларидан қўрқадилар. Ҳақиқий Қор маликаси — ёлғиз аёлдир.
ЖИБЛАЖИБОН
Жиблажибон — лаззатланишни ниҳоятда яхши кўрадиган, беғам, дилкаш суҳбатдош, вақти билан ғайратли, вақти билан ҳорғин. Бундай аёл тасаввур қилиб бўлмайдиган беқарор, уни билиб олиш қийин, уни яқин муносабатлар ўрнатишга мажбурлаш мумкин эмас. Унинг тантиқлиги асосида ётадиган омиллардан бири ўзига нисбатан ҳам, бошқа одамларга нисбатан ҳам нафратдан самарали фойдаланишга унинг моҳир эканидир, гўё бир пайтда ўзидан ва сиздан нафратланишга қобилиятни эгаллаганидир. У одамни осонликча мулоқотга торта олади, кейин эса бирдан унга орқасини ўгиради. Унинг хулқ-атвори — хушмуомалалиги, самимийлиги, ўзига мойил қилиши, аммо бир лаҳзада у ғазабнок, талабчан ва йиғлоқи бўлиб қолиши мумкин. Жиблажибон мўмин-қобил сингари жасоратли, Қор маликаси сингари димоғдор бўлишга қобилиятли, лекин ҳуркак ва хафа нозикойим бўлади-қолади.
Ички динамика
Жиблажибон — мураккаб табиатли шахс. Одатда у ярадор ва қувноқ, самимий ва ёлғончи, тентакнамо ва ғаразгўй — бир қатор парадоксларнинг йиғиндиси. У қисқа вақт қандайдир хафагарчилик ёки йўқотишлардан бирмунча вақт куйиб-ёнса ҳам, у кечинмаларини худбинлик белгиси (худди мўмин-қобил аёл сингари) ва ожизлик аломати (худди Қор маликаси сингари) деб ҳисобламайди, балки шунчаки бемаънилик деб қўяди, холос. У қониқмаган интилишларини ва дард-аламларини эътироф этади, аммо унинг қалбини «Хўш, нима бўлибди?» деган сўзсиз савол қамраб олади.
Жиблажибонларнинг ички оламида зиддиятлар, жумладан, одамлар билан қарама-қарши муносабатлар ҳукмронлик қилади. Жиблажибон доимо ўзгариб турадиган момоқалдироқли фронтга ўхшайди — гоҳ яшин нурлари, гоҳ қоронғулик. Ҳеч қандай кўринмас сабабларсиз унинг ҳис-туйғулари ўзгариб, алмашиб туради, гарчи қисман ўзига нисбатан нафрат ва бошқаларга нисбатан нафратли муносабат сабаб бўлса ҳам. Унинг хулқ-атвори кўпинча шу лаҳзада кимни — ўзини ёки сизни кўрарга кўзи йўқлиги билан аниқланади. Унинг кайфиятининг ўзгарувчанлиги ва хулқ-атворнинг беқарорлиги одамларни англашилмовчиликка олиб келади — келгуси лаҳзада ундан нима кутиш мумкинлигини одамлар тушуна олмайди.
Мўмин-қобил аёл айбдорлик ҳиссига ботган сингари, Қор маликаси эса ғазабга тўлгани сингари, жиблажибон ички ҳардамхаёлликни ва қўрқувни ҳис қилишдан азоб чекади. У ўз интилишларини ва нафратини юзаки таҳлиллар («Ҳаёт ҳадемай изга тушиб кетади»), зарарни эътиборга олмаслик («Йўлдан оздирувчи гуноҳкор эмас, шунчаки бахтсиз, эҳтиётсиз одам») ва сурбетликка томон бориш («Нима ҳам қилардик, ҳаёт шунақа») билан яқин муносабатларга итоат эттиради. Жиблажибон гўё қаттиқ безовта бўлишга йўл қўймаётгандай бўлади, чунки ундан ҳалоллик, қатъиятлилик ва куч талаб этилганда, шундай ички ҳолатга олиб келишини у тушунади. Кўпинча ўз дард-аламлари устидан кулиш ва йиғлаш, кейин эса синалмаган нарсага қадам ташлашдан кўра, ундан кетиш осонроқ.
Ташқи динамика
Муносабатлар ўрнатиш усулининг ташқи хусусиятларига жиблажибонлар васваса, муносабатлардаги беқарорлик ва доимоий равишда қониқмаслик билан кириб келади. Содиқлик, яъни бошқа одам учун муносабатларни сақлашга қатъий қарор ундан қониқиш ҳосил бўлгунга қадар мавжуддир. Янги муносабатларнинг хурсандчилиги кўзга ташланиб ёки оғир меҳнатни талаб қилишни бошлаши биланоқ, жиблажибон бу муносабатларни узиб ташлаш усулини ёки путур етказиш билан бу иттифоқни узиб ташлаш йўлларини қидиради. Кўпинча у муносабатларнинг босқичларидан ташкил топган битта схемани қайтаравериб, улардан қониқиш олиш, уларни эксплуатация қилиш ва ниҳоят, путур етказиш орқали бир муносабатдан бошқасига ўтади.
Бир аёл ўзининг муносабатлар ўрнатиш усулини «суви ичиб бўлингандан кейин тунука банкадан қутулиш» деб тавсифлаган эди. Бу кананинг хатти-ҳаракатига ўхшайди. Кана ўзига керакли қонни ишлаб чиқара олмайди, шунинг учун бошқа организмга (биологияда хўжайин деб аталади) боғлиқ бўлади. Кана бу одамдан ёки жонзотдан ҳамма нарсасини сўриб олмагунча, уларга тобе бўлади. Кейин у бошқа хўжайинни излайди. Худди шу сингари, жиблажибон «хўжайин»нинг ҳаётини сўриб олади, жиблажибонга ўша «хўжайин»нинг садоқати керак экан ва жиблажибоннинг текинхўрлиги яширин равишда қолаверади, у лаззат олиш учун бошқа жойни излаб кетмайди. Жиблажибон учун шон-шараф, инсоний қадрият ва ишончли муносабатлардан кўра, лаззатланиш ва руҳнинг енгил тортиши муҳим. Садоқат, барқарорлик, тиришқоқлик ва сабр-бардош жиблажибон учун беҳудаликдир.
Тилёғламалик — у билан муносабатлар ўрнатиш усулининг қирраларидан биридир. Тилёғламалик ўз ичига жинсий алоқани ҳам олиши мумкин, аммо уни умумий контекстда янги муносабатлар орқали бошқа одамни йўлдан уриш ва унинг раҳмдиллигини эксплуатация қилиш деб қараш керак. Тилёғламалик ишва қилаётганда провокацион тарзда кўз қисиш ва нозли луқма сифатида очиқ юзага чиқиши мумкин, ёки ўғли шикоятларига таъсир билдирмайдиган «ожиз» онанинг чуқур депрессияси сифатида яширин бўлиши мумкин. Масалан, ўғлини жуда қаттиқ «севадиган» она у учун ҳамма нарсани қилиши, хоҳлаган нарсасидан маҳрум қилиши, ҳар қандай ҳақоратга чидаши мумкин. Агар ўғил уларнинг қулликка соладиган тўрларидан чиқишга уринса, биринчи бўлиб она ўзини ташлайди. Жиблажибоннинг муҳаббати — садоқат эмас, балки талабчанликдир, унинг севгиси — текинхўрларча ва ҳаётни сўрувчидир, асло ҳаётни озод қилувчи эмас. Ҳар икки ҳолатда ҳам ноз-карашмали ёки йиғлоқи жиблажибон муносабатларни унинг шаҳвати ёки айбдорлик ҳисси орқали ўз овини тўрга жалб қилади. Натижа бир хил бўлади: қулликка солиш, назорат ва издан чиқариш.
Кўпинча ҳукмронликни кўрсатиш билан жиблажибон ўзи томонидан «хўжайин»ни ҳис қилади, гўёки ўша «хўжайин» жиблажибонга керак ва у учун қадрли, «хўжайин»нинг ёрдамисиз жиблажибоннинг ҳаётида ҳеч қачон хурсандчилик бўлмайди. Ўзининг керак эканидан, фавқулоддалигидан сархуш ҳаяжон, вақти-вақти билан шунчалик кучли бўладики, кўпчилик чўпонлар, психотерапевтлар самимий, олийжанобликни ва танланган ёрдамчининг маслаҳатини қадрлайдиган жиблажибонлар билан алоқага киришадилар.
Жиблажибонлар томонидан васвасага солишнинг яна бир белгиси — унга кимдир «панд берганда» бошдан кечирадиган айборлик ҳиссидир. Ўша кимдир бечораҳоллигидан умидсизликка тушганда, ўзини жар ёқасига бориб қолган омадсиз деб ҳисоблайди. Жиблажибон — ўзини умидсиз аҳволга солишга уста («Нима ҳам қилардим, буни ҳам бошдан кечиришимга тўғри келади»). Ҳатто истаганини олганда ҳам, жиблажибон ўзини тамомила бахтли деб ҳисобламайди. Жиблажибоннинг норозилиги «хўжайин»ни ўзининг айбдорлик ҳисси билан бирикитирилган муносабатларга тортиб қолмайди, балки бу муносабатларнинг бузилишини оқлайди («Нима сабабдан мен бундай носоғлом муносабатларни қўллашим керак?») Бу муносабатларнинг бошқа иштирокчиси, муносабатларни сақлаб қолиш учун бу жиблажибондан кўп ҳамдардлик, содиқлик, вақт, пул ва куч талаб қилади.
Жиблажибон кечирим сўрашда кучли. У бир лаҳзада шафқатсиз ва ғазабнок бўлиб қолиши мумкин, кейинги лаҳзада умидсиз ва ачинарли ҳолатга тушиб қолиши ҳам мумкин. Жиблажибон ҳеч қачон уни четлаб ўтмайдиган қонмас ташналикни бошдан кечиради. Хотини ва онаси жиблажибон бўлган бир эркак йиғлаган эди: «Мен ҳеч қачон уларни бахтли қила олмайман. Гўё қандайдир эмоционал гижжа мен берган ҳамма овқатни ет тугатади, уларга менинг ғамхўрлигимдан ҳеч нарса қолмайди».
Жиблажибон тўймаслиги дастидан у билан бўладиган ҳар қандай мулоқот юзаки бўлиб қолаверади, ундаги ҳамма яхши муносабатлар барбод бўлади, бу барбодлик жиблажибонни ички ҳардамхаёллик оқибатида туғма ишончсизлик ва хавотирликдан халос қилади, носоғлом, бузғунчи иттифоққа эшикларни ланг очиб беради. Ўз навбатида ўзаро ниқобланиш, бузғунчи муносабатлар, сўнгра ёлғизлик бундай иттифоқда жиблажибонга ўзи учун қилинаётган ғамхўрлик туфайли ташналигини осонликча қондира олишига имкон беради.
Шундай қуйма тавсиф яратиш қулай (кўпинча тўғри чиқади): мўмин-қобил аёллар қўрқитилган уй бекалари ва идеал чўпонлар сифатида, Қор маликалари — одамлар танлаш бўйича чарчаш нималигини билмайдиган маъмур ва менежерликни уддалайдиган озод аёл, жиблажибонлар — бар ва ресторанлар эгаси ва муносабатларда дидсиз зулук. Бундай бир хиллик масаланинг бутун мураккаблигини хаспўшлайди. Кўпчилик жиблажибонлар — юксак ахлоқли масиҳий аёллар бўлиб, ўз муаммолари устидан ҳазил қиладилар, ибодатларга ва Муқаддас Китобни ўрганишга мурожаат қиладилар (худди масиҳий бўлмаган айрим жиблажибонлар ичикиликка ва гиёҳванд моддаларга ружу қўйганлари сингари), улар шу билан ўзларининг ҳаётий қийинчиликларига малҳам излагандай бўладилар. Иккинчидан, кўпчилик мўмин-қобиллар ўзларининг айбларини англаб етганлари учун руҳнинг жонсизланишидан азоб чекадилар, улар бирин-кетин иллатли алоқаларга киришадилар.
Алоқаларни ўрнатиш усуллари турли вариантларда ва аниқ зиддиятларда намоён бўлади. Нима учун шундай бўлади? Бу саволга бир қисм жавоб оддийгина. Ҳар бир шундай усулда нафратнинг турли кўринишларидан бири бошқасининг устидан ҳукмронлик қилади, гарчи тамомила чиқариб юбормаслик даражасида бўлмаса ҳам. Ҳар қандай мўмин-қобилда бошқа одамларга нисбатан нафратли муносабатнинг катта уюми бор, у ажрашмаган, ҳеч ким туртиб-сурмаган бўлса ҳам, ўзини кўрсатиш учун керакли лаҳзаларни кутади. Худди шу сингари, Қор маликасида, атрофдагиларга заҳрини сочишга унга қулай бўлса ҳам, ўзига нисабатан нафратнинг катта запаси бор. Ҳар қандай жиблажибон ғайритабиий равишда ўзига нисбатан нафрат билан бошқа одамларга нафратли муносабат ўртасидан осонликча сирғалиб ўтишга қобилиятлидир.
Аммо умумий тавсиф яратишга таваккал қилиб, биз муносабатлар ўрнатишнинг учта усулини қисқача шундай тасвирлашимиз мумкин: мўмин-қобил аёл содиқ муносабатларни сақлашдан лаззат олади; Қор маликаси назорат қилиш ва қўрқитиш сабабли ўз ҳукмронлигини ҳис қилишдан лаззат олади; жиблажибон шаҳват ва (ёки) айбдорлик ҳисси орқали ўзига ром қилиш ва назорат қилиш билан лаззат олади.
Мўмин-қобил аёл бошқа одамларнинг рағбатига ва қўллаб-қувватлашига сазовор бўлади, аммо келгусида ёлғиз бўлиб қолади ва янада шафқатсиз муомалага дучор бўлади. Қор маликаси хурмат ва обрў қозонади (хавфсиз масофадан), аммо у ҳам ёлғиз бўлади. Унинг қўрқитиш сиёсати камида жинсий алоқани суистеъмол қилиш оқибатларига олиб келади, аммо келажакда бошқа одамлар билан муносабатларда димоғдорлиги ва шафқатсизлиги фитнага сабаб бўлади. Жиблажибон хурсандчилик кулгуси ва ғазаб, ихтиёрий ёрдам ва нафрат пайдо қилади, аслида эса у ҳар доим атрофини ўраб турганларни саросималикка олиб келади ва умидсизликка олиб боради. У иштирокчи бўлишга қайрайди, аммо яқинлик ундаги жаҳлдорлик ва қўрқувдан туғилади, бошқа одамларга шафқатсиз муносабатда бўлишга даъват жиблажибонни қамраб олади ёки бошқалар томонидан қўпол муомала бўлишига сабаб бўлади. Охир-оқибатда бу аёл бошқаларга қаттиқ дард-алам етказади, айни пайтда кўнгил совиши ва бегонасираш оқибатида ўзи ҳам жабр кўради.
Мўмин-қобил, Қор маликаси ва жиблажибон — бир пайтда фаол ҳаракат қилувчи шахслар ва жабрдийдалардир. Уларнинг муносабатлар ўрнатиш усули — нафақат бошларидан ўтказган жинсий зўравонлик оқибати, балки мустақил, яъни Худо билан заиф муносабатлари орқали ҳаётга эга бўлишга астойдил ҳаракатлари оқибатидир.
Муносабатлар ўрнатишнинг ҳимоя усулида шахснинг тузоқлардан халос бўлиши — масиҳийча руҳий ўсишнинг ажойиб самарасидир. Олдинги аччиқ азобларни ёки халокатли муносабатларни унутиш мумкин эмас, аммо биз Масиҳда ўтмиш ҳозиргини бадном қилмайдиган ва келажакни белгилаб бермайдиган нарсаларга суянамиз. Бошдан ўтказилган жинсий зўравонликнинг ҳам ички, ҳам ташқи оқибатлари нима учун Худо билан муносабатлар руҳий ўсишда асосий омил бўлишини тушунишимиз учун замин яратади.
Книга на Узбекском языке: Израненное сердце (Дэн Аллендер)
В этой книге известный во всём мире психотерапевт и богослов Дэн Аллендер раскрывает саму суть сексуального насилия одновременно с психологической и библейской точек зрения и показывает его жертве Божий путь к исцелению. Выйти на него можно, заплатив высокую цену новых страданий, однако он приведёт к жизни, чьей отличительной чертой станет любовь. Эта книга - надежда для взрослых, которые в детстве подверглись сексуальному насилию.
